28 marca 2024

Gdzie chorują na gruźlicę? Jak ich wyleczyć?

W 2015 roku, podobnie jak w roku ubiegłym, Światowy Dzień Gruźlicy obchodzony jest pod hasłem: „Trzy miliony chorych na gruźlicę na świecie nie ma dostępu do systemu opieki medycznej. Wykryj. Lecz. Wylecz wszystkich”.

Maria Korzeniewska-Koseła

W 2013 roku, według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), na gruźlicę zachorowało około 9,0 mln osób na świecie. Ta liczba chorych jest wyższa niż podana w ubiegłym roku (8,6 mln), ponieważ uzyskano pełniejsze dane z kilku krajów, w tym z Nigerii, kraju o dużej liczbie ludności i wysokiej zapadalności, co wpłynęło na globalną sytuację epidemiologiczną gruźlicy.

Z powodu gruźlicy zmarło na świecie 1,5 mln osób (w tym 0,4 mln zakażonych HIV). Gruźlicę wykryto u 550 tys. dzieci; 80 tys. dzieci zmarło na tę chorobę. W większości regionów świata zapadalność na gruźlicę powoli spada; zmniejszyła się o 45% od 1990 roku umieralność z powodu gruźlicy. Większość przypadków gruźlicy wykryto w Azji (56%) i Afryce (29%).

Kraje o największej liczbie chorych to Indie (2,0-2,3 mln), Chiny (0,9-1,1 mln) i Nigeria (340-880 tys.). 1,1 mln chorych na gruźlicę jest jednocześnie zakażona HIV, najwyższy odsetek takich osób to mieszkańcy Afryki. W niektórych rejonach na południu Afryki ponad połowa chorych na gruźlicę jest zakażona HIV.

U 480 tys. chorych z całego świata wykryto gruźlicę wielolekooporną (multidrug resistant tuberculosis – MDR-TB), wywołaną przez prątki oporne jednocześnie na izoniazyd i ryfampicynę – dwa najsilniejsze leki przeciwprątkowe. Najwięcej chorych na MDR-TB pochodzi z Indii i Chin.

Nie wszystkie przypadki gruźlicy są wykrywane i rejestrowane. WHO szacuje, że trzy miliony chorych na gruźlicę nie dostało właściwego leczenia, ponieważ nie miało dostępu do systemu opieki zdrowotnej. Blisko połowa takich „zagubionych przypadków” to mieszkańcy Indii, Nigerii i Pakistanu.

Najwyższe współczynniki zapadalności na gruźlicę wykazano w południowej części Afryki, gdzie duży odsetek populacji jest zakażony HIV. W Lesotho, Swazilandzie i Republice Południowej Afryki każdego roku na gruźlicę zapada 1 na 100 mieszkańców (zapadalność 1000/100 000).

Najniższe wskaźniki zapadalności mają zamożne kraje Europy, Kanada, Stany Zjednoczone Ameryki, Australia i Nowa Zelandia (<10/100 000). W Polsce w 2013 roku zarejestrowano 7250 przypadków gruźlicy, 292 zachorowania mniej niż w roku poprzednim i 2243 mniej niż dziesięć lat wcześniej. Zapadalność na gruźlicę wszystkich postaci w 2013 roku wyniosła 18,8.

Należymy już do krajów o zapadalności niskiej (<20/100 000), jednak nadal wyższej niż średnia w Unii Europejskiej (UE) i krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EEA) – 12,7/100 000. W 18 krajach UE i EEA odnotowano mniej niż 10 zachorowań na 100 000 ludności. Najczęstszą postacią gruźlicy jest gruźlica płuc. W 2013 roku stanowiła 94,3% wszystkich zachorowań (6835 przypadków).

Przypadki gruźlicy płuc potwierdzonej w posiewie, czyli z pewnym rozpoznaniem (4663 chorych), stanowiły 68,2% wszystkich zachorowań na gruźlicę płuc. 2859 osób miało najbardziej zakaźną postać choroby – z dodatnimi wynikami bakterioskopii plwociny.

415 chorych, 5,7% wszystkich przypadków, miało wyłącznie gruźlicę pozapłucną. Podobnie jak w przeszłości, najczęstszą postacią gruźlicy pozapłucnej było gruźlicze zapalenie opłucnej – 142 zachorowania. Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu zarejestrowano w 7 przypadkach. Nie stwierdzono żadnego zachorowania na tę ciężką postać gruźlicy wśród dzieci i młodzieży, W wielu krajów europejskich udział gruźlicy pozapłucnej jest większy, przekraczając 40% w Islandii, Szwecji, Holandii i Wielkiej Brytanii.

W Polsce największa zapadalność na gruźlicę występuje w starszych grupach wieku. Średni wiek chorych wynosił 53,5 lat (nowe zachorowania); najwyższy współczynnik zapadalności (33,7/100 000) stwierdzono u osób w wieku lat 65 i starszych. W 2013 roku zgłoszono 116 przypadków gruźlicy u dzieci do 14. roku życia, które stanowiły 1,6% wszystkich zachorowań i 113 zachorowań w grupie młodzieży w wieku 15-19 lat.

Współczynnik zapadalności w grupie dzieci wyniósł 2,0 na 100 000 i był wyższy niż w latach poprzednich. Odnotowano natomiast spadek zapadalności na gruźlicę w grupie młodzieży w wieku od 15 do 19 lat (5,2; w roku 2012 – 7,3/100 000). W krajach UE i EEA dzieci stanowiły 4% wszystkich przypadków, co wiąże się z obecnością w tych krajach wielu młodych imigrantów z krajów o złej sytuacji epidemiologicznej gruźlicy.

Podobnie jak w latach poprzednich, w 2013 roku zapadalność na gruźlicę w grupie mężczyzn była wyższa niż u kobiet (26,8 vs. 11,4/100 000); największa różnica zapadalności w grupach płci występowała u osób w wieku od 55 do 59 lat – 55,5 vs. 13,3/100 000. Rok 2013 był czwartym z rzędu rokiem, w którym zapadalność wśród mieszkańców miast była wyższa w porównaniu z ludnością wiejską (20,0 vs. 17,1/100 000).

W Polsce od lat występują znaczne różnice w zapadalności na gruźlicę wszystkich postaci między województwami. Najwyższą w 2013 roku zarejestrowano w woj. lubelskim – 27,4, świętokrzyskim – 24,3 i śląskim – 23,9; najniższą w woj. wielkopolskim – 9,9, podlaskim – 12,5 i podkarpackim – 13,1/100 000. Zarejestrowano 52 cudzoziemców chorych na gruźlicę, którzy stanowili 0,7% wszystkich chorych.

W wielu krajach UE i EEA imigranci dominują wśród chorych na gruźlicę: w Luksemburgu stanowili w 2013 roku 95% chorych; w Szwecji, Norwegii i na Malcie >85%. Rzadkie były także przypadki współwystępowania gruźlicy i HIV.

Wg danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny w 2013 roku gruźlica była chorobą wskaźnikową u 35 chorych na HIV/AIDS. Liczba ta nie zmienia się znacząco od kilku lat. W Polsce nieliczne są zachorowania na gruźlicę wywołaną przez prątki oporne na leki.

Wśród chorych zarejestrowanych w 2013 roku było 40 przypadków gruźlicy wielolekoopornej (MDR-TB). Chorzy ci stanowili 0,9% przypadków potwierdzonych bakteriologicznie ze znanymi wynikami lekowrażliwości (znane u 92,6% chorych z dodatnimi wynikami posiewów). W krajach UE chorzy na MDR-TB stanowili 4% chorych ze znanymi wynikami lekowrażliwości prątków.

W roku 2013 zaszczepiono BCG 343 148 noworodków, co stanowiło 92,5% ogółu żywo urodzonych noworodków (dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny).

W 2012 roku gruźlica była przyczyną zgonu 630 osób. Współczynnik umieralności w grupie mężczyzn był ponad 3 razy wyższy niż wśród kobiet (2,6 vs. 0,8/100 000). Nie odnotowano zgonu z powodu gruźlicy w grupie dzieci i młodzieży. Umieralność z powodu gruźlicy w uprzemysłowionych krajach europejskich jest niższa niż 1 na 100 000; w Polsce nadal wyższa – 1,6.

Maria Korzeniewska-Koseła
Zakład Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicą
Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc

Do pobrania: