RPO w sprawie umieszczania chorych w DPS wbrew ich woli

Rzecznika Praw Obywatelskich, Irena Lipowicz, wysłała 25 maja pismo do Ministra Zdrowia ws. osób z niepełnosprawnościami przebywających w domach pomocy społecznej wbrew własnej woli. 1 lipca otrzymała odpowiedź w tej sprawie, sformułowaną przez Beatę Małecką-Liberę, sekretarza stanu w MZ.

Foto: Marta Jakubiak

Jednym z zadań Rzecznika Praw Obywatelskich jest monitorowanie działań instytucji publicznych w zakresie zmian legislacyjnych, które mają na celu włączenie do polskiego porządku prawnego standardów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Trzyma również pieczę nad tym, aby nie dochodziło do ich naruszania. Jednym z niewykonanych orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka jest wyrok z 2012 r. dotyczący zasad umieszczania osób chorujących psychicznie w domach pomocy społecznej.

We wspomnianym orzeczeniu ETPCz uznał, że Polska naruszyła postanowienia konwencji wobec osoby chorującej psychicznie, która decyzją opiekuna prawnego została umieszczona w domu pomocy społecznej wbrew własnej woli. Przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego nie przewidują automatycznej sądowej oceny legalności umieszczenia i przetrzymywania osoby w zakładzie opiekuńczym, takim jak dom pomocy społecznej. Ponadto, oceny takiej nie może zainicjować osoba, która została całkowicie ubezwłasnowolniona.

„Brak skutecznych ram regulacyjnych w tym obszarze nie tylko narusza standardy ustanowione w drodze Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, ale budzi uzasadnione wątpliwości co do zgodności z normami Konstytucji RP” – napisała Irena Lipowicz. W jej opinii, istniejące zastrzeżenia uzasadniają potrzebę kompleksowej nowelizacji przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, a także innych aktów prawnych regulujących sytuację osób z niepełnosprawnościami przebywających wbrew własnej woli w domach opieki. Rzecznik Praw Obywatelskich zwróciła się z prośbą o informację, na jakim etapie znajduje się przygotowywany w Ministerstwie Zdrowia projekt nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego oraz niektórych innych ustaw i jaki jest zakres tego projektu.

Minister Beata Małecka-Libera w odpowiedzi z 1 lipca, przesłanej do RPO, poinformowała, że przedmiotowy projekt jest w toku uzgodnień z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów i Ministerstwem Spraw Zagranicznych.

„Intencją zmiany proponowanej w ww. projekcie założeń jest dodanie przepisu, który zagwarantuje osobie kierowanej do domu pomocy społecznej, zwanego dalej „dps”, bez jej zgody, jeżeli jest zdolna do wyrażenia takiej zgody, wymogu jej uzyskania na przyjęcie do dps. Natomiast w przypadku sprzecznych oświadczeń w sprawie przyjęcia do dps tej osoby i jej przedstawiciela ustawowego, zgodę na przyjęcie do dps wyrażałby sąd opiekuńczy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania tej osoby. Jednocześnie nowelizacja obejmie zmiany, zgodnie z którymi badanie stanu psychicznego osoby przyjętej do dps bez jej zgody pod względem istnienia ustawowych przesłanek jej skierowania odbywać się może na wniosek tej osoby, jej przedstawiciela ustawowego lub sądu, składany nie częściej niż raz na 6 miesięcy” – czytamy w piśmie minister Beaty Małeckiej-Libery.

Skąd ograniczenie ze wskazaniem na 6 miesięcy? „Wskazany okres 6 miesięcy znajduje uzasadnienie w aktualnej wiedzy psychiatrycznej i jest zgodny z obowiązującymi przepisami określającymi szczegółowe warunki i tryb udzielania świadczeń zdrowotnych, w tym przeprowadzania analizy skuteczności postępowania terapeutycznego wobec osoby umieszczonej w podmiocie sprawującym opiekę zdrowotną nad osobami z zaburzeniami psychicznymi. Natomiast w razie poprawy stanu psychicznego osoby przebywającej w dps sąd będzie mógł z urzędu lub na wniosek zmienić orzeczenie o przyjęciu do dps” – uzasadnia ministerstwo.