Meningokoki – groźne i nieprzewidywalne

Zakażenia meningokokowe to poważne zakażenia bakteryjne, które mogą prowadzić do śmierci w ciągu 24 godzin. Meningokoki typu B odpowiadają za 70 proc. przypadków Inwazyjnej Choroby Menigokokowej w Polsce. Co wywołuje tę chorobę? Jakie są objawy i powikłania? Ile osób zostało zakażonych w naszym kraju?

Foto: Anna Skoczyńska, KOROUN

Inwazyjną Chorobę Menigokokową (IChM) wywołuje bakteria Neisseria meningitidis, gram-ujemna dwoinka (meningokok, dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych). Jest ona chorobotwórczym drobnoustrojem wywołującym m.in. ciężkie zakażenia, takie jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i sepsę (posocznicę).

Co to za bakteria?

Neisseria meningitidis może również wywoływać inne krwiopochodne infekcje: ropne zapalenie stawów, zapalenie płuc, zapalenia osierdzia i wsierdzia, szpiku kostnego oraz zapalenie spojówek, ucha środkowego, gardła, zakażenia w obrębie układu moczowo-płciowego i miednicy małej.

Neisseria meningitidis podzielono na 12 grup serologicznych: A, B, C, X, Y, Z, W-135, 29E, H, I, K i L, z których A, B, C, Y i W-135 odpowiadają za ponad 90 proc. zakażeń na całym świecie. Jednak za 70 proc. przypadków Inwazyjnej Choroby Menigokokowej odpowiadają meningokoki serogrupy B, przeciwko którym do tej pory nie można było się zabezpieczyć.

Źródło zakażenia

Wyłącznym źródłem zakażenia jest człowiek, zarówno chory, jak i bezobjawowy nosiciel. Meningokoki kolonizują jamę nosowo-gardłową.

Transmisja

Meningokoki przenoszone są drogą kropelkową lub przez kontakt bezpośredni z wydzieliną z górnych dróg oddechowych. Szerzenie się choroby meningokokowej odbywa się zazwyczaj za pośrednictwem bezobjawowych nosicieli (rzadko pomiędzy osobami, które zachorowały). Nosicielstwo może utrzymywać się przez wiele miesięcy. Nosiciele mogą stanowić 2-25 proc. populacji, ale w środowiskach zamkniętych ich odsetek sięga nawet 40-80 proc.

Wylęganie

Okres wylęgania może wynosić od 2 do 10 dni, zazwyczaj jednak trwa 3-4 dni. U niemowląt i młodszych dzieci choroba może mieć przebieg piorunujący, prowadząc w ciągu kilku godzin do zgonu. Najwięcej zachorowań wywoływanych przez Neisseria meningitidis obserwuje się u młodszych dzieci i młodzieży, a największy odsetek nosicieli występuje u osób w wieku od 15. do 24. roku życia.

Objawy

Typowe objawy Inwazyjnej Choroby Menigokokowej to: gorączka, ból głowy i sztywność karku. Charakterystyczne są również wymioty, objawy podrażnienia opon, sinica, wybroczyny i zaburzenia świadomości. Do ustalenia ostatecznego rozpoznania, określenia celowanego leczenia zgodnego z antybiogramem, a także dalszego rokowania, konieczne jest wykonanie punkcji lędźwiowej.

Powikłania

Do trwałych powikłań choroby zaliczamy:

• upośledzenie słuchu,
• padaczkę,
• wodogłowie,
• problemy psychiatryczne i poznawcze u dzieci,
• uszkodzenia kości i stawów,
• bliznowacenie skóry w obrębie zmian nekrotycznych,
• niewydolność nerek.

Gdy przytrafia się epidemia…

Epidemie dotyczą zazwyczaj środowisk zamkniętych takich jak: szkoły, przedszkola, domy dziecka, akademiki, koszary, więzienia i domy opieki. Śmiertelność wynosi ok. 10-13 proc., ale w przypadku wystąpienia sepsy i wstrząsu septycznego może sięgać 80 proc. W epidemiach obserwowanych w USA w latach 1929-1931 umierały przede wszystkim niemowlęta (84 proc.) oraz osoby powyżej 40. roku życia (72 proc.).

Obecnie śmiertelność w sporadycznych przypadkach Inwazyjnej Choroby Menigokokowej w krajach rozwiniętych wynosi 7-10 proc., a w przypadkach ze wstrząsem septycznym do 20-30 proc. Bez wczesnego rozpoznania, szybko podjętej antybiotykoterapii oraz intensywnej opieki medycznej śmiertelność sięga 70 proc.

Sytuacja w Polsce

W Polsce istnieją dwa systemy rejestracji inwazyjnej choroby meningokokowej – na podstawie zgłoszeń lekarzy oraz na podstawie potwierdzeń laboratoryjnych. Za bierną rejestrację Inwazyjnej Choroby Menigokokowej odpowiada Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, natomiast monitorowanie zakażeń meningokokowych potwierdzonych laboratoryjnie prowadzi Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego w Narodowym Instytucie Leków (KOROUN).

Statystki

Zakażenia meningokokowe w Polsce występują we wszystkich grupach wiekowych – wynika z danych KOROUN. Zapadalność w grupie dzieci do pierwszego roku życia wynosi 13 na 100 tys. W latach 2002-2011 potwierdzono 1936 przypadków. Meningokoki serogrupy B powodują ponad 70 proc. zakażeń u dzieci poniżej 1. roku życia.

Jak się uchronić?

Szczepionka przeciwko meningokokom typu B pomaga chronić przed zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych typu B i jest dopuszczona do stosowania w Europie, Kanadzie i Australii już od drugiego miesiąca życia. W marcu 2014 roku do Krajowego Programu Szczepień szczepionkę włączyła Wielka Brytania. W Polsce Główny Inspektorat Sanitarny włączył szczepienie przeciwko meningokokom typu B do szczepień zalecanych w Programie Szczepień Ochronnych.