Czy ośmioletni chłopiec może zabić z zimną krwią?

Brytyjski film „Dojrzewanie”, oparty na prawdziwej historii, stawia pytania, które coraz częściej padają także w polskich gabinetach psychiatrycznych: gdzie kończy się niewinność, a zaczyna wina? Kto naprawdę zawodzi: dziecko czy system?

Brytyjski serial „Dojrzewanie” (Netflix) porusza temat przemocy rówieśniczej i problemów w relacjach dzieci z rodzicami. Jest fabularny – jak zaznacza psychiatra Krzysztof Wilczyński. Serial przejaskrawia pewne zjawiska, wywołując niekiedy nieuzasadniony lęk u rodziców. Może być jednak impulsem do refleksji nad relacjami z dziećmi.

Wzrost przemocy rówieśniczej

Inspiracją dla produkcji był wzrost przemocy wśród młodzieży w Wielkiej Brytanii – serial trafił nawet pod obrady parlamentu. W Polsce również zmagamy się z tym problemem. Raport fundacji Dajemy Dzieciom Siłę pokazuje, że aż 66 proc. dzieci i nastolatków doświadczyło przemocy rówieśniczej. W ciągu dekady znacząco wzrosła liczba przypadków przemocy fizycznej i psychicznej.

Przemoc rówieśnicza ma nie tylko negatywny wpływ na zdrowie fizyczne dzieci, ale także na ich stan emocjonalny. Badania pokazują, że młodzież, która doświadcza przemocy, może borykać się z poważnymi trudnościami emocjonalnymi, takimi jak depresja, lęki, a także obniżona samoocena. Wiele dzieci, które doświadczają przemocy, zamyka się w sobie, nie rozmawia o swoich przeżyciach, co tylko pogłębia ich trudności.

Brutalne historie

Przykładów rówieśniczej przemocy w Polsce nie brakuje. Choćby historia 17-letniego Eryka z Zamościa, który w lutym 2023 r., wracając do domu, został brutalnie pobity przez kolegów. Rówieśnicy postanowili dać mu nauczkę za to, że rozsiewał plotki w szkole na temat jednej z koleżanek. Inny przykład: w kwietniu tego roku 16-latek z Tarnowa śmiertelnie ranił nożem swojego rówieśnika. Z nieoficjalnych informacji wynika, że chłopcy pokłócili się o ojca jednego z nich.

Jak wyjaśnia psychiatra dzieci i młodzieży Katarzyna Stewart, przyczyny agresji wśród młodych ludzi to splot wielu różnych czynników.

 – Można ich upatrywać w trudności kontroli emocji i braku umiejętnych mechanizmów radzenia sobie ze złością i frustracją. Do czynników ryzyka na pewno można zaliczyć brak wsparcia emocjonalnego, głębokich relacji z osobami, do których młody człowiek mógłby zgłosić się po pomoc, przemoc w domu, ale też przemoc rówieśnicza, o której młode osoby często wstydzą się mówić. Narażenie na hejt i przemoc nie kończy się po powrocie do domu ze szkoły. Przenosi się na platformy społecznościowe i komunikatory – zauważa Katarzyna Stewart.

Incele i kult Andrew Tate’a

Internet, social media i komunikatory odgrywają ogromną rolę w życiu młodzieży, a popularne w sieci szkodliwe zjawiska bardzo szybko zostają przeniesione do realnego świata. Gdy w serialu „Dojrzewanie” widzowie zaczynają poznawać okoliczności zabójstwa, dowiadują się, że ofiara 13-latka, koleżanka ze szkoły o imieniu Kate, nazwała Jamiego incelem, co uruchomiło jego złość.

Jak wyjaśnia Obserwatorium  Językowe Uniwersytetu Warszawskiego, incelami nazywają samych siebie mężczyźni, którzy nie mogą znaleźć partnerki seksualnej, a całą frustrację wylewają na forach internetowych i w mediach społecznościowych.  W produkcji pada również nazwisko Andrew Tate’a – przestępcy i szkodliwego influencera, głoszącego skrajnie szowinistyczne poglądy, w które niestety wierzy wielu młodych chłopców.

Czy takie tematy nie są zbyt dorosłe dla współczesnych nastolatków? Zdaniem psychiatry dzieci i młodzieży Krzysztofa Wilczyńskiego, choć to może być zaskakujące, takie zagadnienia jak najbardziej interesują młode osoby.

– Nie jestem w stanie powiedzieć, czy jest to związane bezpośrednio z social mediami. Być może tak. Sam czasem jestem zaskoczony tym, jak bardzo 12-,13-latki potrafią być w temacie. Zdarzyło mi się mieć pacjentkę, która, mając 13 lat, zaszła w ciążę. Dużo mówi się o agresji, która jest formą kryzysu tożsamości w zakresie płci. Prowadzi do tego, że osoby, które gorzej sobie radzą w relacjach, mogą mieć różne wątpliwości związane ze środowiskiem incelskim. Nie mówię, że to od razu doprowadzi do morderstwa – wyjaśnia.

A Katarzyna Stewart dodaje, że choć dla wielu rodziców takie tematy mogą wydawać się zbyt dorosłe, tak wygląda współczesna rzeczywistość: social media nie mają granicy wiekowej, a coraz młodsze dzieci oglądają filmy na TikToku czy YouTube, nawet jeśli formalnie nie powinny. – Dla wielu młodych osób influencerzy są autorytetami, szczególnie w przypadkach, gdy brakuje im innych wzorców. Unikanie tematu nie sprawi, że on zniknie. To dorosły powinien być przewodnikiem dla dziecka. W innym przypadku młoda osoba może się pogubić w tym przekazie – wyjaśnia lekarka.

Psychologiczne skutki

Przemoc rówieśnicza, niezależnie od swojej formy, ma głęboki wpływ na rozwój psychiczny i emocjonalny młodzieży. Dzieci, które stają się ofiarami agresji, często czują się bezradne i nie potrafią poradzić sobie z emocjami. Poczucie izolacji i odrzucenia przez rówieśników może prowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, stany lękowe, a w skrajnych przypadkach także myśli samobójcze.

Psychologowie podkreślają, że długotrwała przemoc w szkole może prowadzić do zaburzeń w rozwoju społecznym dziecka. Młodzież, która doświadcza przemocy, ma trudności z nawiązywaniem zdrowych relacji interpersonalnych, a także z rozwiązywaniem problemów w sposób konstruktywny. Dzieci, które doświadczają przemocy, często szukają sposobów na ucieczkę od emocjonalnego bólu.

Niestety, niektóre z nich sięgają po alkohol, narkotyki lub inne substancje, by na chwilę zapomnieć o swoich problemach. Uzależnienia, które mogą pojawić się w wyniku takiej ucieczki, stanowią kolejną przeszkodę w rozwoju młodego człowieka i utrudniają jego życie społeczne.

Rola rodziny, szkoły i specjalistów

Aby skutecznie przeciwdziałać przemocy rówieśniczej, kluczową rolę odgrywają zarówno rodzina, jak i szkoła. Niestety, w Polsce system wsparcia dla dzieci, które doświadczają przemocy, wciąż jest niedostateczny. Nauczyciele często nie są odpowiednio przeszkoleni w zakresie rozpoznawania sygnałów przemocy, a szkoły nie mają wystarczających procedur, by szybko reagować na tego typu problemy.

Rodzice są pierwszymi osobami, które mogą zauważyć zmiany w zachowaniu swojego dziecka. Często jednak nie mają świadomości, że ich pociecha może doświadczać przemocy w szkole. Z tego względu niezwykle ważne jest, by rodzice tworzyli z dziećmi otwarte relacje, w których młodzież czuje się bezpiecznie, dzieląc się swoimi trudnościami. Warto, by rodzice potrafili zauważyć pierwsze symptomy problemów emocjonalnych u swojego dziecka, takie jak zmiana nastroju, zamknięcie się w sobie czy wycofanie z aktywności szkolnych.

Gdy dziecko doświadcza przemocy rówieśniczej, bardzo istotne jest, by rodzina, szkoła i specjaliści – psycholodzy, terapeuci – współpracowali, oferując kompleksowe wsparcie. Pomoc psychologiczna, która umożliwia dziecku wypracowanie zdrowych mechanizmów radzenia sobie z emocjami i konfliktami, jest kluczowa w procesie wychodzenia z traumy.

Seriale i inne produkcje medialne takie jak „Dojrzewanie” mają ogromny wpływ na postawy młodych ludzi. Pokazują, jak młodzież radzi sobie z trudnymi emocjami, wyzwaniami szkolnymi i rówieśniczymi, a także jak reaguje na przemoc. Produkcje te mogą pomóc młodym ludziom zrozumieć, że nie są sami ze swoimi problemami, a także, że istnieją rozwiązania, które pozwalają radzić sobie w trudnych sytuacjach.

Co może zrobić społeczeństwo?

Aby skutecznie przeciwdziałać przemocy rówieśniczej, działania muszą być podejmowane na wielu poziomach. Na poziomie indywidualnym istotne jest, by dzieci i młodzież były odpowiednio przygotowane do rozwiązywania problemów i zarządzania emocjami. Szkoła jako instytucja powinna wdrażać procedury, które pozwolą szybko reagować na zgłoszenia dotyczące przemocy. Nauczyciele powinni uczestniczyć w odpowiednich szkoleniach z zakresu rozpoznawania oznak przemocy i udzielania wsparcia emocjonalnego.

W kontekście społecznym ważne jest, by tworzyć inicjatywy, które umożliwią młodym ludziom otwarte rozmowy o swoich przeżyciach. Serial „Dojrzewanie” jest wartościowym narzędziem do dyskusji o przemocy rówieśniczej, jej skutkach i sposobach radzenia sobie z trudnymi emocjami wśród młodzieży.

Jednak skuteczne przeciwdziałanie przemocy wymaga zaangażowania wszystkich stron – rodziny, szkoły, specjalistów oraz całego społeczeństwa. Tylko poprzez wspólne działania możemy stworzyć bezpieczne środowisko dla młodych ludzi, w którym będą mogli rozwijać się w sposób zdrowy, emocjonalnie stabilny i odporny na przemoc.

Sylwia Wamej

Źródło: „Gazeta Lekarska” nr 5/2025