Gigantyczna dziura w NFZ. Rząd ma problem, pacjenci też

Sytuacja finansowa Narodowego Funduszu Zdrowia pogarsza się. Eksperci alarmują, że w najbliższych latach może zabraknąć ćwierć biliona złotych na leczenie pacjentów. Największe wyzwanie niesie ze sobą ustawa o minimalnych wynagrodzeniach w ochronie zdrowia.

249 mld zł – tyle może wynieść luka finansowa w systemie ochrony zdrowia w latach 2025-2028, jeżeli dojdzie do dalszego obniżenia składki zdrowotnej dla przedsiębiorców i wejdzie w życie rządowa propozycja przedstawiona w toku prac nad obywatelskim projektem nowelizacji ustawy o minimalnych nakładach na ochronę zdrowia.

W raporcie „Finanse ochrony zdrowia pod ścisłym nadzorem procedury nadmiernego deficytu” zaprezentowanym w środę 19 lutego przez Instytut Finansów Publicznych i Federację Przedsiębiorców Polskich podkreślono, że Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) trwale utracił zdolność do regulowania zobowiązań na dotychczasowych zasadach. Jeśli rząd będzie chciał skierować dodatkowe środki na ochronę zdrowia z budżetu państwa to będzie musiał szukać oszczędności w innych dziedzinach finansowanych ze środków publicznych lub wprowadzić działania trwale zwiększające dochody sektora finansów publicznych, czyli np. podnieść podatki.

Skąd taka ogromna luka?

Jak wyjaśniają autorzy raportu – Sławomir Dudek, Łukasz Kozłowski i Wojciech Wiśniewski – przyczyny luki wynikają z zaciągania zobowiązań, do których sfinansowania zobligowany jest NFZ, a dla których nie ma pokrycia w dochodach z przychodów składkowych bądź też innych źródeł, np. z podatku cukrowego. Dodatkowe zobowiązania związane są też z realizacją ustawy o minimalnych nakładach na ochronę zdrowia, która zakłada podwyżki wynagrodzeń dla lekarzy i personelu medycznego.

– Kiedy przygotowywaliśmy poprzedni raport w czerwcu ubiegłego roku, to wydawało się, że ściana dla finansów NFZ zbliża się do nas szybkimi krokami, ale myśleliśmy, że mamy jeszcze chwilę. Jednak wykonanie w 2024 roku pokazuje, że ta ściana jest milimetr przed nami. W ubiegłym roku luka finansowa NFZ przebiła 30 mld zł. 2/3 sfinansowano cięciami innych wydatków zdrowotnych w resorcie zdrowia, wzrostem deficytu budżetowego oraz ukrytą dotacją w postaci obligacji, której nie pokazano w deficycie budżetowym – tłumaczy Sławomir Dudek, prezes Instytutu Finansów Publicznych.

Złe widoki na przyszłość

Ekspert dodaje, że 1/3 luki została pokryta z funduszu zapasowego. Niestety tej „poduszki” już nie ma. – NFZ nie dysponuje funduszem zapasowym, a dynamika wpływów ze składki będzie spadać. Tymczasem trwają dyskusje o jej dalszym obniżeniu dla przedsiębiorców – mówi Wojciech Wiśniewski. I ostrzega, że dla pacjentów to bardzo zła informacja, ponieważ dostęp do diagnostyki i leczenia będzie utrudniony.

– Już dzisiaj wydolność składkowa systemu ochrony zdrowia, czyli relacja pomiędzy poziomem wydatków a ich pokryciem z przychodów składkowych, jest niższa niż w przypadku Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W ciągu najbliższych trzech lat nawet 1/3 wydatków NFZ będzie finansowana z dotacji pochodzących z budżetu państwa. Relatywny deficyt płatnika publicznego będzie ponad dwukrotnie wyższy niż w przypadku systemu ubezpieczeń społecznych – podkreśla Sławomir Dudek.

Stabilizująca Reguła Wydatkowa

W 2024 r. różnica w poziomie planowanych wydatków w ochronie zdrowia pomiędzy pierwotnym i ostatecznym planem finansowym NFZ wyniosła 26 mld zł, a rok wcześniej przekroczyła 23 mld zł. Zdaniem autorów raportu Fundusz był dotychczas w dużym stopniu samofinansujący się, ale sytuacja uległa dużej zmianie – stał się bowiem instytucją deficytową, co dla rządu oznacza bardzo istotne wyzwanie w zarządzaniu budżetem państwa.

Warto dodać, że 10 stycznia 2025 roku prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę o Radzie Fiskalnej, która zmienia m.in. ustawę o finansach publicznych. Nowelizacja objęła NFZ Stabilizującą Regułą Wydatkową (SRW). Jest to mechanizm ograniczający tempo wzrostu wydatków sektora finansów publicznych w Polsce, który ma przeciwdziałać nadmiernemu zadłużaniu się. Przepis ten wejdzie w życie od 1 stycznia 2026 roku i będzie zastosowany do przygotowania reguły wydatkowej i planu NFZ na 2027 rok.