Kodeks pracy. Nowe prawa lekarza rodzica

Kwietniowa nowelizacja Kodeksu pracy wprowadziła ułatwienia dla pracowników będących rodzicami – piszą r.pr. Leszek Kubicz i rzecznik NIL Jakub Kosikowski.

W majowym numerze „Gazety Lekarskiej” omówiono implementacje dwóch dyrektyw unijnych mających na celu osiągnięcie równości kobiet i mężczyzn pod względem szans na rynku pracy, traktowania w miejscu pracy oraz ułatwienie pracownikom będącym rodzicami lub opiekunami godzenia życia zawodowego z życiem rodzinnym.

W tym numerze skupimy się na zasadach skorzystania z nowego prawa przez lekarzy rodziców zatrudnionych na umowie o pracę.

Urlop rodzicielski

Długość nowych urlopów omówiono już w majowym numerze „Gazety Lekarskiej”. Warto dodać, że lekarze rodzice dziecka posiadającego tzw. zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu (zaświadczenie „Za życiem”), mają prawo do dłuższego urlopu rodzicielskiego, tj. w wymiarze do 65 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie lub 67 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.

Wymiar urlopu rodzicielskiego przysługuje łącznie obojgu rodzicom dziecka. Urlop rodzicielski przyznawany jest maksymalnie w pięciu częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy szósty rok życia. Z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice.

Urlop udzielany jest na wniosek składany w postaci papierowej lub elektronicznej przez rodzica w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Urlopu rodzicielskiego udziela się jako wielokrotności tygodnia i nie można go dzielić na dni.

PRZYKŁAD:

Lekarka urodziła jedno dziecko, po 20 tygodniach przysługującego jej urlopu macierzyńskiego ma prawo wspólnie z jego ojcem do urlopu rodzicielskiego w wymiarze 41 tygodni. Skorzystała z 32 tygodni urlopu rodzicielskiego. Ojciec ma zatem prawo do 9 tygodni urlopu i nie może przenieść tego prawa na matkę lekarkę.

Z urlopu rodzicielskiego mogą też korzystać inni członkowie najbliższej rodziny:

• po śmierci matki,
• po porzuceniu dziecka przez matkę,
• kiedy matka ma orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji,
• kiedy matka przebywa w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym w rodzaju świadczeń stacjonarnych i całodobowych.

REZYGNACJA Z URLOPU:

Rodzic może zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie za zgodą pracodawcy i powrócić do pracy. Podjęcie pracy następuje także na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany przez rodzica w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy.

Czy pracodawca może odmówić urlopu rodzicielskiego?

Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika (np. brak obsady na oddziale). O przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku pracodawca informuje pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie 7 dni od dnia otrzymania wniosku.

Czy prawo pracy zezwala na łączenie urlopu rodzicielskiego z pracą, np. odbywania rezydentury na pół etatu?

Według Kodeksu pracy lekarz podczas urlopu rodzicielskiego może wykonywać dla swojego pracodawcy pracę w wymiarze nie większym niż połowa etatu. Wówczas urlop rodzicielski otrzymuje na pozostałą część etatu.

Jeżeli rodzic dziecka będzie łączył korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u swojego pracodawcy, to wymiar urlopu rodzicielskiego będzie ulegał wydłużeniu, nie dłużej jednak niż do 82 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie lub 86 tygodni – w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.

W przypadku rodzica dziecka posiadającego zaświadczenie „Za życiem” wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu, nie dłużej jednak niż do 130 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie lub 134 tygodni – w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.

Lekarz, aby podjąć pracę u swojego pracodawcy w czasie urlopu rodzicielskiego, składa pracodawcy na 21 dni wcześniej pisemny wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej, zawierający następujące informacje:

• imię i nazwisko, wymiar czasu pracy (część etatu), w którym chce pracować,
• okres, w którym chce łączyć urlop rodzicielski z pracą,
• oświadczenie o zamiarze łączenia części urlopu rodzicielskiego powstałej w wyniku proporcjonalnego wydłużenia tego urlopu z dalszą pracą na część etatu albo oświadczenie o braku takiego zamiaru.

Pracodawca nie musi przyjąć takiego wniosku, gdy nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy w zakładzie pracy lub rodzaj wykonywanej pracy. O przyczynie odmowy pracodawca powinien poinformować na piśmie w terminie 7 dni.

Urlop ojcowski

Urlop ojcowski może być wykorzystany jednorazowo lub w dwóch tygodniowych częściach. Za okres urlopu ojcowskiego należy się 100 proc. wynagrodzenia.

Czy ojciec/matka będący na etacie, korzystający z urlopu rodzicielskiego/macierzyńskiego/ojcowskiego, może w tym czasie pracować w innym miejscu na umowie zlecenie/działalności i np. dyżurować?

Na stronie internetowej Państwowej Inspekcji Pracy jest stanowisko (Kod QR 1) dopuszczające możliwość podjęcia pracy przez lekarza korzystającego z urlopu rodzicielskiego u innego pracodawcy nawet w pełnym wymiarze etatu. Nie będzie się ono wiązało z koniecznością przerwania urlopu rodzicielskiego.

Lekarz może również pracować u innego pracodawcy na podstawie umów cywilnoprawnych – kontraktów. Rodzic, który zamierza podjąć pracę u innego pracodawcy, nie zawsze musi informować o tym fakcie pracodawcy udzielającego urlopu rodzicielskiego – obowiązek taki nie wynika bowiem z przepisów prawa pracy.

Powinność ta może jednak wynikać z wewnątrzzakładowych źródeł prawa (np. układ zbiorowy pracy, regulamin pracy, umowa o pracę czy umowa o zakazie konkurencji), dlatego przed podjęciem zatrudnienia poproście prawnika swojej OIL o weryfikację, czy możecie podjąć pracę w trakcie urlopu rodzicielskiego bez powiadamiania pracodawcy, u którego korzystacie z urlopu.

Czy będąc na urlopie rodzicielskim z umowy o pracę, mogę pracować na zleceniu/kontrakcie u tego samego pracodawcy?

O ile nie jest to wprost zakazane przez Kodeks pracy (stanowisko PIP, kod QR 2), powoduje to niedopłatę składek na ZUS, o które Zakład skutecznie upomina się zazwyczaj po latach wraz z odsetkami. Stąd odradzamy pracę u jednego pracodawcy na różnych umowach, jeśli w ich zapisach pokrywa się zakres obowiązków.

Rodzic dziecka do lat 8

Od 26.04.2023 r. obowiązuje zakaz pracy w nocy, w godzinach nadliczbowych, zakaz delegowania poza stałe miejsce pracy, zakaz stosowania systemu przerywanego czasu pracy pracownika rodzica wychowującego dziecko do ukończenia przez nie 8. roku życia, chyba że pracownik wyrazi na to zgodę (art. 178 Kodeksu pracy).

Prawo to obowiązuje również rodziców lekarzy. W przypadku posiadania dziecka z orzeczeniem o niepełnosprawności wyżej opisana granica wieku przesuwa się na 14. rok życia dziecka.

Mam dziecko w wieku 2 lat, mąż nie jest lekarzem. Czy mogę zastrzec sobie zakaz pracy w godzinach nocnych? Czy muszę chodzić na dyżury towarzyszące, jeśli jestem rezydentką?

Jesteśmy małżeństwem lekarskim – rezydentami z małymi dziećmi w wieku 3 i 5 lat. Czy możemy obydwoje korzystać ze zwolnienia z dyżurowania? Jeśli nie, to jak „wymieniać” się na tym zwolnieniu? Czy musimy później odrobić te dyżury, by ukończyć specjalizację?

Do tych problemów Ministerstwo Zdrowia ustosunkowało się w Komunikacie MZ w sprawie interpretacji przepisów dotyczących uprawnień pracowników lekarzy odbywających szkolenie specjalizacyjne związanych z rodzicielstwem lub stanem zdrowia z dnia 13 lipca 2021 r. (RKLU.81222.318.2021. DR) (więcej: Kod QR 3).

Lekarz rodzic odbywający szkolenie specjalizacyjne, korzystający z uprawnień wynikających z rodzicielstwa, może umorzyć okres obowiązkowych dyżurów medycznych łącznie do 50 proc. czasu trwania szkolenia specjalizacyjnego, nie dłużej jednak niż 24 miesięcy z przewidzianego właściwym dla danego lekarza programem szkolenia.

Po wyczerpaniu tego prawa może nadal, do ukończenia przez dziecko 8. roku życia, nie dyżurować w godzinach nocnych, a wszystkie pozostałe wymagane dyżury odbyć w formie dyżurów towarzyszących. W jednym momencie korzystać z niego może tylko jeden rodzic. Z tego prawa rodzice mogą korzystać naprzemiennie i dowolnie je między sobą dzielić.

Po wykorzystaniu całości przysługującego mu prawa do zwolnienia z dyżurowania oraz pracy w godzinach nocnych przez jednego z rodziców, z tych uprawień może zacząć korzystać drugi z rodziców. Co więcej, z prawa zwolnienia z dyżurowania można korzystać nadal po wyczerpaniu okresu 50 proc./24 miesiące, ale te dyżury będzie trzeba odrobić przed ukończeniem specjalizacji bądź ją o nie przedłużyć.

Czy korzystając ze zwolnienia z dyżurowania z powodu posiadania dziecka do lat 8 w miejscu odbywania specjalizacji z umowy o pracę, mogę jednocześnie dyżurować w innym miejscu z umowy kontraktowej?

Prawo nie zakazuje takiego wykorzystania przepisów Kodeksu pracy (więcej: Kod QR 1).

Leszek Kubicz, radca prawny, Jakub Kosikowski, rzecznik NIL