Podsumowanie roku w onkologii w Polsce i na świecie

Wprawdzie zwiększa się dostęp do najnowszych terapii lekowych w onkologii, ale pod względem dostępu do nich zajmujemy jedno z ostatnich miejsce w Unii Europejskiej – mówili eksperci w czasie warsztatów dziennikarskich „Onkologia 2018” w Warszawie.

Foto: pixabay.com

Najnowsze trendy w światowej onkologii (ASCO, ESMO, ASH, EHA; Nobel 2018) – dr n. med. Janusz Meder, prezes Polskiej Unii Onkologii Centrum Onkologii-Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie w Warszawie:

Cel polskiej onkologii to równy dostęp pacjentów do leczenia zgodnego ze standardami. Głównym tematem roku jest niewątpliwie immunoterapia ze względu na przyznaną w tej dziedzinie nagrodę Nobla i stosowana z powodzeniem również u nas. Jednak polscy pacjenci nie mają dostępu do dalszych linii leczenia tą metodą.

Przyszłość onkologii to także telemedycyna oraz sztuczna inteligencja. Te technologie mogłyby na niektórych etapach zastąpić lekarzy, których coraz bardziej brakuje. Bardzo ważna – i opłacalna – jest również profilaktyka. Stąd potrzeba szerokiej edukacji na temat stylu życia, chroniącego przed nowotworami.

Nowości w diagnostyce – prof. dr hab. Rafał Dziadziuszko, Katedra i Klinika Onkologii i Radioterapii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, Konsultant Krajowy w dziedzinie radioterapii onkologicznej:

Rewolucję w diagnostyce stanowi technologia sekwencjonowania nowej generacji, szybsza i tańsza niż narzędzia stosowane wcześniej. Daje to możliwość oceny zaburzeń na poziomie DNA i RNA, również na podstawie wolnokrążącego DNA nowotworowego we krwi obwodowej.

Dzięki temu można ustalić czynniki predykcyjne do konkretnych terapii ukierunkowanych molekularnie, ewentualnie do immunoterapii – np. w raku płuca. Ta metoda diagnostyczna nie ma jednak zastosowania w większości nowotworów układu pokarmowego, szyjki i trzonu macicy, prostaty czy nerki.

Rak płuca – prof. dr hab. Maciej Krzakowski, kierownik Kliniki Nowotworów Płuca i Klatki Piersiowej, konsultant krajowy w dziedzinie onkologii klinicznej:

Amerykańskie i europejskie badania wykazały, że badania przesiewowe w raku płuca zmniejszają umieralność. W Polsce przeszkodę w tym zakresie stanowi organizacyjna i finansowa możliwość prowadzenia takich badań, choćby ze względu na brak radiologów.

Tegoroczne doniesienia dotyczą kojarzenia poszczególnych terapii w leczeniu tego nowotworu. Dobre efekty w postaci wydłużenia przeżycia w niedrobnokomórkowym raku płuca daje łączenie radio- i chemioterapii oraz immunoterapii i chemioterapii – w tym przypadku również w raku drobnokomórkowym.

Nowotwory głowy i szyi – prof. dr hab. Andrzej Kawecki, Kierownik Kliniki Nowotworów Głowy i Szyi, Centrum Onkologii w Warszawie, konsultant wojewódzki w dziedzinie radioterapii onkologicznej woj. mazowieckiego:

Wśród nowotworów głowy i szyi można wyróżnić raki HPV-zależne o lepszym niż inne rokowaniu. To jednak nie przekłada się na zmianę standardów postępowania mimo poszukiwań terapii o mniejszej toksyczności.

W I linii leczenia optymalne schematy postępowania z powodu nawrotów lub przerzutów odległych raka płaskonabłonkowego narządów głowy i szyi to leczenie systemowe z udziałem immunoterapii. Polscy pacjenci i lekarze czekają na programy lekowe.

Rak piersi – dr hab. Renata Duchnowska, kierownik Kliniki Onkologii, Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie:

Powstała nowa klasyfikacja TNM, uwzględniająca czynniki prognostyczne, czego konsekwencją jest wyróżnienie aż 144 podgrup rokowniczych. Wiele badań obecnie koncentruje się na deeskalacji leczenia: np. na kwestiach, czy wystarczy sama hormonoterapia czy też musi jej towarzyszyć chemioterapia oraz jak długo stosować trastuzumab.

Inne badania dowodzą skuteczności dodania do terapii inhibitorów CDK 4/6 przy akceptowalnej toksyczności. Badane jest też zastosowanie inhibitorów PI3 kinazy. Spektakularne sukcesy odnotowano w immunoterapii, która okazała się skuteczna u pacjentki opornej na hormono- i chemioterapię.

Rak tarczycy – prof. dr hab. Marek Dedecjus, kierownik Kliniki Endokrynologii Onkologicznej i Medycyny Nuklearnej, Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie:

Rośnie zachorowalność na raka tarczycy, co częściowo można tłumaczyć większą wykrywalnością dzięki zastosowaniu czulszych narzędzi. Ten nowotwór to grupa chorób o zróżnicowanych rokowaniach. Przy bardzo wczesnym wykryciu w wielu przypadkach wystarcza obserwacja.

Główną metodę leczenia stanowi chirurgia, również w raku rdzeniastym tarczycy, który wymaga agresywnej terapii. Najrzadszym i o najgorszym rokowaniu nowotworem tarczycy jest rak anaplastyczny.

Rak trzustki. Cele terapeutyczne i sekwencja leczenia – dr n. med. Leszek Kraj, Klinika Chorób Wewnętrznych Hematologii i Onkologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny w Warszawie:

W raku trzustki rokowania są szczególnie złe. Operować można zaledwie 10 proc. chorych, a po zabiegu rak i tak często powraca. Przyczyną tego jest późna jego wykrywalność, a także mała biodostępność terapii do komórek nowotworowych. Pojawia się jednak nadzieja.

Według doniesień z ASCO u niewielkiej liczby chorych do całkowitej remisji może doprowadzić immunoterapia. Z kolei u pacjentów z mutacją BRCA1/2 korzyść przynosi operacja wraz z chemioterapią. Kluczowy jest wywiad rodzinny, który wskaże, u kogo przeprowadzić test genetyczny.

Hematoonkologia – najważniejsze wyzwania – prof. dr hab. Wiesław W. Jędrzejczak, Klinika Chorób Wewnętrznych, Hematologii i Onkologii, Publiczny Centralny Szpital Kliniczny w Warszawie:

Wyzwania w hematoonkologii to starzenie się społeczeństwa – starszy wiek sprzyja występowaniu tych nowotworów, rosnące koszty leczenia oraz, paradoksalnie, lepsza jego skuteczność. Oznacza to bowiem, że system jest obciążony coraz większą liczbą przewlekle chorych.

Leczenie nowotworów krwi jest agresywne i często prowadzi do powikłań, w związku z czym chory potrzebuje bardziej intensywnej opieki. Tymczasem brakuje pielęgniarek, a lekarzy obciąża nadmierna biurokracja. Ograniczony jest dostęp do nowoczesnych leków, a porady hematologiczne nisko wyceniane.

Szpiczak plazmocytowy – prof. dr hab. Krzysztof Jamroziak, Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie:

W leczeniu szpiczaka plazmocytowego można odnotować jeden z największych postępów w onkologii, począwszy od r. 2000. Wtedy wprowadzono inhibitory proteasomu i leki immunomodulujące, a w następnych latach przeciwciała monoklonalne. Obecnie szpiczak, choć nieuleczalny, dzięki tym lekom stał się chorobą przewlekłą.

Pojawiają się nowe możliwości, choć nie zawsze dostępne dla polskich pacjentów. Bada się m.in. skuteczność podawania iksazomibu w leczeniu podtrzymującym. Inne możliwości to inhibitor eksportyny 1 dla chorych opornych na inne leki oraz terapia CAR-T.

Rak jelita grubego. Kolonoskopia i lęk przed badaniami – prof. dr hab. Marek Wojtukiewicz, kierownik Kliniki Onkologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku:

W Polsce odnotowuje się w raku jelita grubego mniej przeżyć pięcioletnich niż wynosi średnia europejska. Ciągle diagnoza stawiana jest zbyt późno, bo zbyt mało osób poddaje się kolonoskopii. Tymczasem stanowi ona nie tylko formę diagnostyki, ale też umożliwia usunięcie zmiany we wczesnym stadium.

Udział w tym badaniu przesiewowym ogranicza jego forma, która przez pacjentów uważana jest za krępującą, a także obawa przed bólem. Zachęcanie do badań profilaktycznych to rola przede wszystkim lekarza POZ.

Rak jajnika – prof. dr hab. Mariusz Bidziński, kierownik Kliniki Ginekologii Onkologicznej, Centrum Onkologii-Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie w Warszawie:

Rak jajnika generuje objawy ze strony układu pokarmowego i trzeba na nie zwrócić uwagę w kontekście historii rodzinnej pacjentki. Warto więc ją znać. Testy genetyczne nie są doskonałe. Część mutacji można znaleźć nie we krwi, ale w tkance pochodzącej z guza.

Obiecujące są wyniki badań z zastosowaniem inhibitorów PARP, immunoterapii, inhibitorów kinaz m-TOR i inhibitorów angiogenezy. Również badania trzeciej fazy świadczą o tym, że zastosowanie metody HIPEC po neoadjuwantowej chemioterapii wydłuża przeżycie.

Rak gruczołu krokowego – prof. dr hab. Paweł Wiechno, kierownik Kliniki Nowotworów Układu Moczowego, Centrum Onkologii-Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie w Warszawie:

Ten nowotwór staje się coraz ważniejszy ze względu na starzenie się społeczeństwa, a także na dobrą wykrywalność, choć niekiedy wykrycie nie ma znaczenia klinicznego. Potrzebne są markery, określające, u kogo nowotwór się rozwinie. Obecnie w Polsce stawia się ponad 12 tys. rozpoznań rocznie.

W przypadku, gdy rak nie ma przerzutów, stosuje się leczenie radykalne – chirurgiczne lub poprzez napromienianie. Inne metody leczenia czy też wydłużania życia w dobrej jakości to hormono- i chemioterapia. Po chemioterapii w ramach programu lekowego dostępne są trzy leki.

Czerniak – prof. dr hab. Piotr Rutkowski, Klinika Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków, Centrum Onkologii-Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie w Warszawie:

W czerniaku najważniejsze jest jego wczesne wykrycie oraz profilaktyka i w tej dziedzinie widać rzeczywisty postęp. Nowa ustawa o korzystaniu z solariów działa w praktyce, prowadzone są też edukacyjne programy dla młodzieży.

Aby poprawić skuteczność terapii, bada się różne kombinacje lekowe. Ryzyko przerzutów zmniejsza zastosowanie po zabiegu chirurgicznym leczenia uzupełniającego. W Polsce jednak nie ma takiej możliwości.

Polska Sieć Onkologiczna w strategii walki z rakiem – prof. dr hab. Piotr Czauderna, Klinika Chirurgii i Urologii Dzieci i Młodzieży Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, koordynator Sekcji Ochrony Zdrowia Narodowej Rady Rozwoju:

Koncepcję krajowej sieci onkologicznej należy rozumieć jako ścieżkę dojścia, a nie jako gotową receptę na rozwiązanie wszystkich problemów. Jej założenia to m.in. decentralizacja chemio- i radioterapii i centralizacja chirurgii, referencyjność oraz koordynacja opieki.

W 2019 r. w czterech województwach będzie prowadzony pilotaż sieci w zakresie leczenia pięciu najczęściej występujących nowotworów. Powstawanie sieci onkologicznej to proces stopniowy i wieloletni. Jednak szersze działania będzie zakładać Narodowa Strategia Onkologiczna jako program zdrowia publicznego.