Restrukturyzacja zadłużenia SPZOZ-ów częściowo skuteczna

Przed wybuchem pandemii COVID-19 sektor finansów publicznych (z wyjątkiem części szpitali) racjonalnie zaciągał i terminowo spłacał dług publiczny. NIK ma pewne zastrzeżenia dotyczące SPZOZ-ów, choć nie jest to ocena jednoznacznie krytyczna.

Foto: pixabay.com

W latach 2014-2019 relacja długu publicznego do PKB obniżyła się o ponad 4 punkty procentowe, co przy konstytucyjnym limicie zadłużenia na poziomie 60 proc. PKB stworzyło przestrzeń do finansowania pierwszej fazy działań ograniczających skutki pandemii.

Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli dalszy wzrost długu będzie stanowił wyzwanie wymagające określenia źródeł i ścieżki jego spłaty. Jednocześnie skontrolowane przez NIK podmioty powinny poprawić sposoby minimalizacji kosztów obsługi zadłużenia oraz lokowania wolnych środków w celu optymalizacji korzyści.

Izba podjęła kontrolę obejmującą kilkuletni okres, ponieważ regularne kontrole wykonania budżetu państwa, z racji swojej specyfiki, obejmowały wyłącznie perspektywę roczną. Horyzont ten nie pozwalał na ocenę działalności jednostek kontrolowanych w długim okresie, która w szczególności powinna być podstawą formułowania wniosków systemowych.

NIK zbadała m.in. skuteczność wybranych podmiotów i ich efektywność w zarządzaniu długiem. Przy czym skuteczność oznacza działania na rzecz odpowiedzialnego zaciągania zobowiązań na finansowanie zadań publicznych oraz terminowej ich spłaty, zaś efektywność – minimalizację kosztów obsługi długu i korzystne gospodarowanie wolnymi środkami.

W okresie objętym kontrolą minister finansów (2014-2019) i skontrolowane samorządy (2017-2019) skutecznie zarządzały długiem, zapewniając środki na pokrycie wydatków i rozchodów, w tym terminowe spłaty zapadającego zadłużenia. Efektów takich nie osiągnęły natomiast niektóre zbadane przez NIK szpitale.

Samorządy starały się zmniejszać wielkość zadłużenia i koszty jego obsługi. Wybierały najkorzystniejsze oferty finansowania i zastępowały, gdy to było możliwe, droższy dług tańszym w obsłudze. Niektóre badane jednostki nie dokonywały jednak analiz optymalizacyjnych pod kątem doboru instrumentów finansowania, bo nie opracowały strategii zarządzania długiem i założeń dotyczących parametrów utrzymywanego portfela długu. Nie wszystkie też w pełni efektywnie zarządzały nadwyżką wolnych środków budżetu, nie lokując ich na możliwie najkorzystniejszych warunkach.

W ocenie NIK gorzej było z samodzielnymi publicznymi zakładami opieki zdrowotnej (SPZOZ), które działają pod presją niekorzystnych warunków zewnętrznych (niedoskonały system finansowania służby zdrowia). W większości z kontrolowanych szpitali dochodziło do okresowego powstawania długów przeterminowanych. Podejmowane były jednak działania na rzecz restrukturyzacji zadłużenia i częściowo były one skuteczne. Jednocześnie dużo do życzenia pozostawiała efektywność działań SPZOZ w zakresie lokowania wolnych środków.

Zarówno resort finansów, jak i samorządy informowały rzetelnie o stanie swego zadłużenia wchodzącego w skład państwowego długu publicznego (PDP). Pewne nieprawidłowości stwierdzono w danych ze szpitali, ale – jak wskazuje NIK – nie miały one zasadniczego znaczenia dla całościowej informacji o wysokości PDP z uwagi na ich niewielki udział w długu. Należycie swoje obowiązki w zakresie gromadzenia danych o wysokości długu wykonywał Główny Urząd Statystyczny. Nie miał on jednak, jak i pozostali odbiorcy danych na niższych szczeblach systemu zbierania danych, instrumentów do weryfikacji kompletności przekazywanych informacji.

W Polsce są stosowane dwie metody obliczania długu publicznego. Państwowy dług publiczny (PDP), obliczany na podstawie przepisów krajowych, określa zadłużenie sektora finansów publicznych. Do sektora tego należy zamknięty krąg jednostek wymienionych w art. 9 ustawy o finansach publicznych. Niektóre podmioty, choć zaciągają dług na finansowanie zadań publicznych, nie są do tego kręgu zaliczone. Do PDP odnoszą się ograniczenia wysokości długu zamieszczone w Konstytucji RP i ustawie o finansach publicznych.

Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych jest obliczany według metodologii unijnej poprzez korektę wartości PDP o zobowiązania niektórych podmiotów uznanych za wchodzące w skład tego sektora oraz poprzez korekty wynikające z odmiennego zakresu przedmiotowego długu. Metodologia ta nie pozwala na unikanie wykazywania zadłużenia o publicznym charakterze.

NIK wielokrotnie postulowała likwidację tej dwoistości. W ten sposób zostałaby ograniczona możliwość niekontrolowanego wzrostu zadłużenia, nieujmowanego w długu liczonym według metodologii krajowej.

Źródło: NIK