Weryfikacja tożsamości pacjenta: od gabinetu do teleporad

Dbanie o prawidłową identyfikację tożsamości pacjenta powinno być postrzegane nie tylko jako prawny obowiązek i kolejny biurokratyczny wymóg ,ale również jako przejaw dbałości o bezpieczeństwo chorego w gabinecie lekarskim.

W dobie postępującej digitalizacji usług medycznych potwierdzanie tożsamości pacjenta wyłania się jako istotny, choć często niedostrzegany, element praktyki lekarskiej.

Biorąc pod uwagę zmieniające się przepisy i coraz bardziej cyfrowy charakter opieki zdrowotnej, dla wielu lekarzy proces ten może się okazać wyzwaniem – zarówno z prawnego, jak i praktycznego punktu widzenia.

W tym kontekście niedawno przyjęty Kodeks postępowania dla sektora ochrony zdrowia Polskiej Federacji Szpitali wnosi znaczący wkład w standardy postępowania, promując najlepsze praktyki dotyczące weryfikacji tożsamości pacjentów.

Identyfikacja

Przepisy i regulacje dotyczące ochrony danych osobowych nakładają na podmioty wykonujące działalność leczniczą (PWDL) obowiązek identyfikacji pacjenta przed przystąpieniem do świadczeń medycznych i administracyjnych. Ustalenie tożsamości danej osoby i jej uprawnień do świadczeń zdrowotnych jest też wymagane w związku z realizacją żądania wynikającego z art. 15-22 RODO (ustawa o ochronie danych osobowych z 10 maja 2018 r.).

Weryfikacja tożsamości jest więc nie tylko wymogiem prawnym, ale i pierwszym elementem budowania zaufania pomiędzy pacjentem a lekarzem czy placówką. Weryfikacja jest kluczowym etapem, który powinien nastąpić przed zapisaniem danych osobowych pacjenta (wprowadzeniem ich do systemu), realizacją praw wynikających z RODO, jak również przed udostępnieniem pacjentowi jego dokumentacji medycznej.

Podczas wizyty w gabinecie lekarze i personel medyczny powinni poprosić pacjenta o okazanie dokumentu tożsamości ze zdjęciem, imieniem i nazwiskiem oraz, o ile to możliwe, numerem PESEL. W efekcie najczęściej okazywany jest dowód osobisty.

Zgodnie z art. 50 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych, pacjent może potwierdzić swoją tożsamość w różny sposób, czyli przez okazanie dowodu osobistego, paszportu, prawa jazdy, legitymacji szkolnej albo przy użyciu dokumentu mObywatel.

W przypadku cudzoziemców uprawnionych do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, pacjenta można zweryfikować także przez okazanie innego dokumentu potwierdzającego jego tożsamość. A to oznacza, że poza dowodem osobistym możliwe jest potwierdzenie tożsamości przy użyciu różnych nośników danych, których cechą wspólną jest to, że pozwalają bez żadnych wątpliwości zweryfikować tożsamość pacjenta.

Co do zasady weryfikacja tożsamości pacjenta w rejestracji jest standardową procedurą, która ma na celu zapewnienie, że dane i świadczenia zdrowotne są prawidłowo przypisywane do konkretnej osoby. W praktyce jednorazowa weryfikacja tożsamości w rejestracji może być wystarczająca dla celów administracyjnych i udzielenia zaplanowanych świadczeń zdrowotnych.

Jednak w sytuacjach szczególnych, takich jak dostęp do szczególnie wrażliwych danych medycznych czy udzielanie świadczeń w innych niż standardowych okolicznościach, zaleca się ponowne potwierdzenie tożsamości. Dotyczy to również wielokrotnie widywanych pacjentów.

Teleporady, jako stosunkowo nowe, ale bardzo popularne w postpandemicznych czasach formy kontaktu lekarz-pacjent, wymagają bardziej nowatorskich metod weryfikacji tożsamości. Podczas udzielania teleporad należy pamiętać, aby tożsamość pacjenta została potwierdzona przez rejestratora, lekarza czy pielęgniarkę przed rozpoczęciem wizyty.

Używanie kwalifikowanego podpisu elektronicznego, profilu zaufanego ePUAP, elektronicznego dowodu osobistego czy systemów takich jak Internetowe Konto Pacjenta to przykłady narzędzi, które mogą potwierdzić tożsamość pacjenta na odległość. Ważne jest, aby w sytuacji jakichkolwiek wątpliwości co do personaliów pacjenta podmiot leczniczy miał techniczną możliwość zażądania od pacjenta dodatkowych danych lub przeprowadzenia dodatkowych czynności weryfikacyjnych, na przykład poprzez połączenie wideo.

Podmioty lecznicze nie są upoważnione do przechowywania kopii dokumentów tożsamości swoich pacjentów ze względu na ochronę ich prywatności. Mogą jednak – i powinny – rejestrować datę oraz rodzaj dokonanej weryfikacji.

Przedstawiciel i opiekun

Codziennością praktyki lekarskiej, szczególnie w specjalizacjach pediatrycznych, jest konieczność potwierdzenia tożsamości osoby reprezentującej pacjenta – rodzica, opiekuna prawnego czy innej osoby upoważnionej. Placówki medyczne, aby zapewnić zgodność swoich działań z obowiązującymi regulacjami prawnymi, mają obowiązek sprawdzić, czy osoba deklarująca się jako przedstawiciel pacjenta faktycznie nim jest.

Aktualna praktyka sugeruje dwa podejścia: weryfikację tożsamości przedstawiciela pacjenta wraz z pisemnym oświadczeniem potwierdzającym uprawnienia do reprezentowania pacjenta lub – w przypadku rodziców czy opiekunów – przedstawienie dokumentów potwierdzających pokrewieństwo lub status opiekuna prawnego.

Choć przestrzeganie tych procedur może wydawać się dodatkowym biurokratycznym wymogiem stawianym przed placówkami i lekarzami, jest niezbędne dla zagwarantowania bezpieczeństwa danych pacjentów i ochrony przed ewentualnymi nadużyciami. Właściwe wdrożenie procedur zgodnie z obowiązującymi przepisami i najlepszymi praktykami będzie miało kluczowe znaczenie dla wzmacniania zaufania pacjentów do systemu opieki zdrowotnej.

Uprawnienia lekarza

Jedynym dokumentem, który potwierdza prawo do wykonywania zawodu lekarza i lekarza dentysty w Polsce, jest dokument wydawany przez okręgowe rady lekarskie na podstawie art. 1-7 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

Lekarze i lekarze dentyści prowadzący indywidualną praktykę nie są na podstawie obowiązujących przepisów zobligowani do okazywania swoich uprawnień pacjentom, jednakże mają obowiązek udostępnienia informacji (np. numeru PWZ) pozwalających na weryfikację ich prawa do wykonywania zawodu w publicznych rejestrach.

Opisane wcześniej obowiązki to nie tylko biurokracja. Pacjent, który wie, że lekarz udzielający mu świadczeń dba o bezpieczeństwo jego danych, to pacjent, który czuje się w gabinecie lekarskim bezpiecznie. Poczucie bezpieczeństwa to z kolei droga do otwartości na temat stanu zdrowia, a im większą wiedzę na temat symptomów będzie miał lekarz, tym większa jest szansa na dobranie odpowiedniej terapii.

Joanna Belowska, Ewa Owerczuk, Zuzanna Zapotoczna, Kancelaria Domański Zakrzewski Palinka Sp. k.