Dlaczego ZUS żąda od lekarzy oryginałów dokumentacji

Od maja 2017 r. obowiązują zmiany ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Omawiałem je już kilka razy na łamach „Gazety Lekarskiej”, ale czas przyniósł pierwsze przykłady ich stosowania w praktyce.

ZUS w Tomaszowie Mazowieckim (ul. Mościckiego 40/42)
CC BY-SA 4.0

Otóż zdarza się, że ZUS kontrolując prawidłowość wystawiania zaświadczeń o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby, żąda od lekarzy wydania dokumentacji medycznej w oryginale. Przepisy zmienione w maju 2017 r. wykluczają takie uprawnienie ZUS.

Zgodnie z art. 59 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ZUS ma prawo kontrolować prawidłowość orzekania o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby oraz do wystawiania zaświadczeń lekarskich.

Sprawują ją lekarze orzecznicy ZUS. Dlatego żądanie udostępnienia dokumentacji w przypadku takiej kontroli musi bezwzględnie pochodzić od lekarza orzecznika ZUS, a nie od jakiegokolwiek pracownika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Art. 59 ust. 3 pkt 3) ustawy o świadczeniach daje lekarzom orzecznikom prawo zażądania od wystawiającego zaświadczenie lekarskie udostępnienia dokumentacji medycznej dotyczącej ubezpieczonego, stanowiącej podstawę wydania zaświadczenia lekarskiego lub udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie.

Zwrócić tu trzeba uwagę na ograniczony zakres uprawnienia Zakładu – może ono dotyczyć wyłącznie dokumentacji związanej z wystawieniem konkretnego zaświadczenia, a nie całej, pełnej dokumentacji pacjenta, która może być obszerniejsza, szczególnie w POZ. Tylko w takim też zakresie lekarz jest zwolniony z zachowania tajemnicy lekarskiej.

Pójście w tym zakresie „na skróty” i mechaniczne udostępnianie całej dokumentacji pacjenta stanowi naruszenie praw pacjenta i obowiązków lekarza do zachowania tajemnicy lekarskiej. Zachowanie takie może być podstawą roszczeń pacjenta o zadośćuczynienie pieniężne w oparciu o art. 4 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

Informacja o tym może dotrzeć do pacjenta, szczególnie jeśli ZUS negatywnie zweryfikuje prawidłowość orzeczenia o niezdolności do pracy i będzie korzystał z procedury odwoławczej i przeglądał akta postępowania kontrolnego prowadzonego przez ZUS.

Istotna jest również forma udostępnienia dokumentacji. ZUS nie może domagać się jej w oryginale. Wydanie jej oryginału za potwierdzeniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu może nastąpić jedynie na żądanie organów władzy publicznej albo sądów powszechnych, a także w przypadku, gdy zwłoka w wydaniu dokumentacji mogłaby spowodować zagrożenie życia lub zdrowia pacjenta.

Zgodnie z ustawą, w systemie ubezpieczeń społecznych ZUS jest państwową jednostką organizacyjną i posiada osobowość prawną. O organach władzy państwowej mowa w Konstytucji RP, w art. 7, 163, 228, 238 i 239. Nie ma jednak nigdzie definicji tego pojęcia, a w potocznym rozumieniu ZUS utożsamiany jest z urzędem uprawnionym do władczego ingerowania w życie obywateli. Jednak na gruncie omawianych przepisów nie można uznawać ZUS za organ władzy publicznej.

Jest on państwową jednostką organizacyjną, której z mocy ustawy przysługują środki prawne właściwe organom administracji państwowej w sprawach dotyczących ubezpieczeń społecznych.

W ustawie o finansach publicznych wyraźnie rozdziela się w strukturze sektora finansów publicznych organy władzy publicznej (organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały) od ZUS. W samej ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta – w art. 26 ust. 3 zawierającym katalog podmiotów, którym można udostępnić dokumentację medyczną – odrębnie wymienia się organy władzy publicznej (pkt 2) i organy rentowe (pkt 5).

Dlatego udostępnienie dokumentacji na żądanie ZUS powinno nastąpić przez sporządzenie jej wyciągu, odpisu, kopii lub wydruku, przez sporządzenie kopii w formie odwzorowania cyfrowego (skanu). Powinna zostać przesłana listownie, a jeśli przewiduje to regulamin organizacyjny – może to nastąpić za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej lub na informatycznym nośniku danych.

Należy też pamiętać o obowiązku odnotowania faktu udostępnienia dokumentacji w wykazie zawierającym informacje wymienione w art. 27 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. To jeden z nowych obowiązków ciążących od ponad roku na podmiotach wykonujących działalność leczniczą.

Jarosław Klimek
Radca prawny OIL w Łodzi