Horka – łużycka Golgota służby zdrowia 2. Armii Wojska Polskiego

W ubiegłym roku upłynęło 75 lat od bitwy budziszyńskiej i krwawych walk żołnierzy 2. Armii Wojska Polskiego (2. AWP) o wyzwolenie Łużyc spod jarzma hitlerowskiego oraz ostateczne pokonanie III Rzeszy, która to rocznica ze względu na pandemię COVID-19 (i nie tylko) przebiegła niemal niezauważalnie.

Właśnie temat tego chyba jednego z najbardziej krwawego i okupionego największą ilością strat starcia Polskich Sił Zbrojnych podczas II wojny światowej, z wyjątkiem oczywiście powstania warszawskiego, zainteresował doktorów Zbigniewa i Krzysztofa Kopocińskich, braci bliźniaków, lekarzy okulistów ze 105. Kresowego Szpitala Wojskowego w Żarach, będących jednocześnie znanymi historykami medycyny specjalizującymi się w tematyce dziejów wojskowej służby zdrowia.

Opublikowali oni swoją kolejną (siódmą) wartościową monografię pt. „Horka – łużycka Golgota służby zdrowia 2. Armii Wojska Polskiego. Horka – das Lausitzer Drama des Sanitätsdienstes der 2. Polnischen Armee”, w której przedstawili analizę struktury, obsady personalnej i działalności sanitariatu 2. AWP na szerokim tle społeczno-politycznym, ze szczególnym uwzględnieniem przebiegu dramatu kolumny sanitarnej 15. samodzielnego batalionu sanitarnego (15. sbs) 9. Dywizji Piechoty, przewożącej kilkuset rannych polskich żołnierzy a zlikwidowanej przez nieprzyjaciela w kwietniu 1945 r. we wsi Horka na Łużycach.

Publikacja w głównej mierze została oparta na materiałach dokumentalnych zgromadzonych w polskich i zagranicznych archiwach, w tym m.in.: Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie, Instytucie Pamięci Narodowej w Warszawie, Państwowym Archiwum Obwodu Brzeskiego w Brześciu (Białoruś), archiwum parafii rzymsko-katolickiej w Crostwitz (Niemcy). Autorzy podjęli także owocną współpracę ze znakomitymi naukowcami z Niemiec i Rosji, co umożliwiło dostęp do wielu cennych materiałów źródłowych.

Książka składa się z 5 rozdziałów, uzupełnionych wstępem i epilogiem, bibliografią, indeksem nazwisk i nazw geograficznych oraz aneksami zawierającymi odpisy autentycznych dokumentów, zestawienie obsady personalnej 15. sbs oraz noty biograficzne kadry kierowniczej tej jednostki. Wzbogacona jest licznymi unikalnymi fotografiami oraz rycinami.

Warto szczególnie mocno podkreślić, iż monografia została opublikowana w dwóch wersjach językowych, polskiej i niemieckiej, co umożliwia także Niemcom i Serbołużyczanom zapoznanie się z badaniami żarskich naukowców, którzy przedstawili jeden z dramatycznych epizodów z czasów II wojny światowej dotyczący wspólnej historii naszych sąsiedzkich narodów, toteż wiedzę o tym wydarzeniu warto upowszechniać po obu stronach granicy. Tłumaczenia oryginału na język niemiecki dokonał Arkadiusz Jurewicz.

Publikacja została objęta Patronatem Honorowym Artura Płachty, Prezesa Rady Lekarskiej Wojskowej Izby Lekarskiej, a wydana dzięki wsparciu finansowemu Wojskowej Izby Lekarskiej i Funduszu Wydawniczego Naczelnej Rady Lekarskiej.

Ppłk rez. dr hab. n. med. Mariusz Goniewicz w recenzji monografii napisał, iż Autorzy przedstawili w niej także „kształtowanie się sposobu pielęgnacji pamięci o poległych polskich żołnierzach II Armii Wojska Polskiego oraz zachodzące na tym polu zmiany na tle przemian społeczno-politycznych ostatnich lat w Polsce. Bardzo interesujące są ich propozycje wykorzystania postaw polskiego wojskowego personelu medycznego z czasów II wojny światowej jako modelu wychowawczego dla dzieci i młodzieży, a w szczególności absolwentów kierunku lekarskiego. (…) Na podstawie tej publikacji przyszłe pokolenia badaczy będą mogły odtworzyć nie tylko historię wojskowej służby zdrowia, ale także pokrywającą się pajęczyną zapomnienia historię walki i śmierci żołnierzy II Armii Wojska Polskiego”.

Drugi z recenzentów, płk rez. dr hab. n. med. Grzegorz Kade, zwrócił uwagę, iż „Publikacja stanowi istotny wkład w poszerzenie naszej wiedzy o mało znanej i słabo zbadanej historii zbrodni niemieckiej na żołnierzach polskich 2. Armii Wojska Polskiego w czasie operacji łużyckiej. (…) Uporządkowany, chronologiczny układ pracy niewątpliwie sprzyja poznaniu trudnych aspektów wojskowo-medycznych. Liczne fotografie, ryciny, tabele ułatwiają przyswojenie treści i w sposób zdecydowany wzbogacają publikację. Praca powinna być obowiązkową pozycją biblioteki nie tylko młodych lekarzy wojskowych, ale także pasjonatów historii wojskowej służby zdrowia. Z całą pewnością będzie także interesująca dla naszych sąsiadów z Niemiec, szczególnie Serbołużyczan”.

Sami Autorzy, odnosząc się do podjętego tematu, we wstępie napisali: „Tylko (…) poprzez rzetelne zaprezentowanie wszystkich faktów, zbrodnia, która na zawsze już wpisała się w historię kilku narodów, może wydać pomyślny owoc w postaci rozwoju dobrosąsiedzkich stosunków i wychowania młodszego pokolenia we wzajemnym szacunku. Ukrywanie prawdy, a co gorsza gloryfikacja zbrodniarzy wojennych, jak ma to miejsce np. na współczesnej Ukrainie, w dalekosiężnej perspektywie jest drogą donikąd…”.

W podsumowaniu wstępu Autorzy napisali: „Publikacja nasza jest wyrazem hołdu dla wszystkich żołnierzy 2. AWP, a przede wszystkim tych, którzy polegli bądź zostali zamordowani podczas operacji łużyckiej w kwietniu 1945 r., w szczególności personelu wojskowej służby zdrowia.”.

Gratulując Autorom kolejnej cennej monografii, polecam wszystkim lekturę tej wartościowej i ciekawej publikacji.

Justyna Wróbel-Gądek, rzecznik prasowy 105. Kresowego Szpitala Wojskowego z Przychodnią SPZOZ w Żarach

Z. Kopociński, K. Kopociński, Horka – łużycka Golgota służby zdrowia 2. Armii Wojska Polskiego. Horka – das Lausitzer Drama des Sanitätsdienstes der 2. Polnischen Armee , Głogów 2021, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Głogowie, ss. 393, il.