O szpitalu Korpusu Polskiego, którego pacjentem był Melchior Wańkowicz

W tym roku obchodziliśmy 105. rocznicę największej wiktorii 1. Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego, czyli zdobycia w 1918 r. twierdzy Bobrujsk, a jednocześnie utworzenia tam Szpitala Głównego dla całej tej formacji.

Właśnie ten nieco zapomniany fragment naszych dziejów walki o odzyskanie niepodległości zainteresował doktorów Krzysztofa i Zbigniewa Kopocińskich, braci bliźniaków, lekarzy okulistów ze 105. Kresowego Szpitala Wojskowego w Żarach, a jednocześnie znanych i cenionych historyków medycyny specjalizujących się w tematyce dziejów wojskowej służby zdrowia.

Opublikowali oni swoją kolejną już (ósmą) wartościową monografię pt. „Szpital Główny 1. Korpusu Polskiego w Bobrujsku”, w której przedstawili szczegółową analizę procesu formowania całej służby zdrowia 1. Korpusu Polskiego, w tym przede wszystkim Szpitala Głównego, zmiany etatowo-strukturalne, obsadę personalną, lokalizację, główne problemy zdrowotne żołnierzy 1. KP, działalność poszczególnych oddziałów i komórek organizacyjnych, orzecznictwo wojskowo-lekarskie i aktywność naukową kadry medycznej, charakterystykę kadry medycznej itp.

Warto podkreślić, że w placówce tej służyło kilku wybitnych lekarzy, późniejszych luminarzy świata medycyny, w tym m.in.: Zdzisław Ambroży Michalski, Stanisław Torokan-Popowski czy Eugeniusz Wilczkowski. Ciekawostką znaną nielicznym jest fakt, że pacjentem szpitala był znany pisarz Melchior Wańkowicz, a w charakterze siostry miłosierdzia pracowała tam jego krewna Zofia Wańkowicz, autorka wspomnień dotyczących zbrodni w Cichiniczach.

Publikacja w zasadniczej części została oparta na materiałach dokumentalnych zgromadzonych w polskich i zagranicznych archiwach, w tym m.in.: Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie, Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Państwowym Archiwum Obwodu Brzeskiego w Brześciu (Białoruś), Państwowym Archiwum Obwodu Rówieńskiego w Równem (Ukraina), Archiwum Historycznym Estonii w Tartu (Estonia), Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. W. Sikorskiego w Londynie (Anglia), Głównej Bibliotece Lekarskiej w Warszawie.

Na strukturę monografii składa się 15 rozdziałów, uzupełnionych wstępem i zakończeniem, bibliografią, indeksem nazwisk i nazw geograficznych, wykazem jednostek miar i wag z przelicznikami, wykazem skrótów, spisami rycin, fotografii i tabel oraz niezwykle cennym aneksem zawierającym noty biograficzne 53 pracowników szpitala (lekarzy, sióstr, kapelanów), z których znaczna część pojawia się po raz pierwszy i nie była wcześniej opracowana przez innych naukowców. Wielkim walorem publikacji jest obecność licznych fotografii, niektóre prezentowane bądź opisane po raz pierwszy w historiografii.

Publikacja została wydana dzięki wsparciu finansowemu Wojskowej Izby Lekarskiej, autorzy dedykowali ją „Absolwentom Wojskowej Akademii Medycznej im. gen. dyw. prof. Bolesława Szareckiego w Łodzi, godnym następcom lekarzy 1. Korpusu Polskiego gen. broni Józefa Dowbor-Muśnickiego”.

Ppłk rez. dr hab. n. med. Mariusz Goniewicz, prof. UML, w recenzji monografii napisał m.in. „Publikacja (…) skierowana jest nie tylko do naukowców zajmujących się dziejami wojskowej służby zdrowia, badaczy działalności medycznej z okresu walk o odzyskanie niepodległości i II Rzeczypospolitej, ale także do osób zajmujących się dziejami naszego kraju oraz pasjonatów historii i osób poszukujących ciekawej, zajmującej lektury. Jest ona jedną z pozycji czytelniczych, które koniecznie trzeba mieć w domowej bibliotece. Całokształt działalności Szpitala Głównego 1. KP w Bobrujsku, a w szczególności ofiarna walka załogi o życie i zdrowie wszystkich pacjentów bez względu na narodowość i wyznanie zasługuje na pamięć oraz szacunek”.

Drugi z recenzentów, płk rez. prof. dr hab. n. med. Tomasz Targowski, zwrócił uwagę, iż: „Przygotowana do publikacji monografia stanowi ważne uzupełnienie dotychczasowych analiz naukowych poświęconych dziejom polskiej wojskowej służby zdrowia, w szczególności historii tych formacji, które podjęły swą służbę już w czasie I wojny światowej. O ile problematyka związana z działalnością legionów kojarzonych z osobą J. Piłsudskiego znalazła odbicie w olbrzymiej liczbie publikacji, o dość zróżnicowanym charakterze i wartości, o tyle sprawa epopei polskich formacji wojskowych istniejących w Rosji w latach 1914-1918 cieszyła się z różnych względów mniejszą popularnością wśród badaczy tego okresu historii, czego pokłosiem jest znacząca luka badawcza, którą Kopocińscy starają się swoją najnowszą monografią po części wypełnić. (…) Monografia ta wnosi wiele cennych ustaleń naukowych, których podstawą jest głęboka kwerenda i analiza materiałów źródłowych, solidna wiedza, znajomość literatury oraz źródeł przedmiotu badań”.

W podsumowaniu swej pracy Autorzy napisali m.in.: „SG zapisał jedną z piękniejszych kart historii polskiej wojskowej służby zdrowia. (…) W bardzo trudnych warunkach (…) zdołano zapewnić przyzwoitą opiekę zdrowotną dla najciężej chorych i rannych oraz ustrzec 1. KP przed rozwinięciem się groźnych epidemii chorób zakaźnych, co jest chyba największym sukcesem bobrujskich lekarzy. (…) Marzeniem autorów byłoby, aby bohaterskie tradycje SG oficjalnie przejął jeden z polskich szpitali wojskowych, a na gmachu w byłej twierdzy w Bobrujsku zawisła tablica pamiątkowa, która dawałaby świadectwo, iż polscy lekarze wojskowi ratowali tam zdrowie Polaków, Białorusinów, Rosjan czy Żydów, w praktyce realizując najszlachetniejsze ideały głoszone przez ojców medycyny”.

Gratuluję Autorom kolejnej wartościowej monografii i polecam wszystkim lekturę tej zajmującej publikacji.

Justyna Wróbel-Gądek, rzecznik prasowy 105. Kresowego Szpitala Wojskowego z Przychodnią SPZOZ w Żarach

Kopociński K., Kopociński Z., Szpital Główny 1. Korpusu Polskiego w Bobrujsku, Głogów 2023, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Głogowie, ss. 614, il.