Rola żywienia medycznego w walce z nowotworem

Jednym z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka jest zbilansowana dieta, dostarczająca  wszystkie niezbędne składniki odżywcze takie, jak: białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy, pierwiastki śladowe i elektrolity. Można je znaleźć w warzywach i owocach, produktach pełnoziarnistych oraz mięsie, mleku i jego przetworach.

Foto: Marta Jakubiak

Niestety w przypadku choroby nowotworowej większość z tych produktów nie może być, z różnych przyczyn, przyjmowana przez pacjenta. Bardzo istotne wówczas jest przyjrzenie się i weryfikacja sposobu odżywiania chorego, które ma ogromne, często niedoceniane znaczenie dla przebiegu procesu leczenia.

Osoby z chorobą nowotworową bardzo często tracą na wadze. Niestety, brak apetytu niejednokrotnie postrzegany jest jako naturalny element choroby, nie wymagający interwencji z zewnątrz. W rzeczywistości brak łaknienia to następstwo zmian zachodzących w organizmie dotkniętym chorobą. Taki stan to wyraźny sygnał, że należy szybko zareagować ponieważ spadek wagi źle rokuje: niejednokrotnie nie pozwala na prawidłowe leczenie (przeprowadzenie operacji czy zastosowanie chemio- czy radioterapii), jak również sprawia, że pacjenci częściej narażeni są na infekcje i powikłania pooperacyjne.

Przyczyny zaburzeń

Nieprawidłowy stan odżywienia występuje nawet u 90 proc. chorych onkologicznie. Niewątpliwie ma na to wpływ zarówno rodzaj i umiejscowienie nowotworu, przebieg choroby czy stopień złośliwości, jak i sposób leczenia. Zmiany metaboliczne zachodzące w organizmie pacjenta z chorobą nowotworową prowadzą do upośledzenia przemiany białek, tłuszczów, węglowodanów i składników mineralnych.

Dochodzi do zwiększonego zapotrzebowania na substancje odżywcze, zwłaszcza białko. Dodatkowo samo leczenie (chemio- i radioterapia) może prowadzić do zaburzeń stanu odżywiania. Ich przyczyn należy upatrywać w: obniżonym łaknieniu, wymiotach, biegunkach, zmianach odczuwania smaku i zapachu, które mogą utrudniać przygotowywanie i spożywanie posiłków.

Kacheksja – wyniszczenie nowotworowe

Nadmierna, niezamierzona utrata masy ciała może prowadzić do wyniszczenia nowotworowego (kacheksji) – skrajnego powikłania w chorobie nowotworowej, objawiającego się postępującą utratą masy ciała, osłabieniem oraz brakiem apetytu. Towarzyszy temu również upośledzenie funkcji układu odpornościowego i zaburzenia metaboliczne. W sytuacji, gdy utrata masy ciała w dużej mierze zależy od braku dostarczania organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a guz nie rośnie zbyt agresywnie, długotrwałe prowadzenie interwencji żywieniowej może w umiarkowanym stopniu poprawić kondycję pacjenta.

Jeśli jednak interwencja żywieniowa została rozpoczęta zbyt późno, a choroba jest w dużym stopniu zaawansowana, zastosowanie żywienia medycznego może jedynie zatrzymać dalsze pogarszanie się stanu odżywienia. Dlatego tak ważne jest aby osobie chorej na nowotwór zapewnić odpowiednią podaż składników odżywczych na każdym etapie leczenia, zwłaszcza w początkowym stadium choroby.

Zapotrzebowanie na składniki odżywcze

Podaż białka u dorosłych osób powinna wynosić 0,8-1,5g/kg mc./dobę a podaż energii 25-35 kcal/kg mc./dobę. Gdy pacjent jest dotknięty chorobą nowotworową powinien otrzymywać dwukrotnie więcej białka (2-3g/kg mc./dobę) i znacznie więcej energii (35-45 kcal/kg mc./dobę). Dodatkowo organizmowi należy dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych (tj. aminokwasy, węglowodany, tłuszcze, elektrolity, pierwiastki śladowe, witaminy) w ilościach pokrywających zapotrzebowanie dobowe chorego.

Poradnictwo dietetyczne

W celu prawidłowego skomponowania i dobrania odpowiedniej diety, która jest kluczowym elementem procesu leczenia chorego, konieczna jest konsultacja ze specjalistą. Dobrze zaplanowana porada dietetyczna powinna stanowić pierwszy krok wsparcia żywieniowego  i  być adresowana do chorych na każdym etapie leczenia.

Żywienie medyczne

W sytuacjach, gdy domowa dieta nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania na składniki odżywcze, których potrzebuje pacjent z chorobą nowotworową, zaleca się włączenie żywienia medycznego. Żywienie medyczne, nazywane także interwencją żywieniową lub wspomaganiem żywieniowym, jest metodą wspierania leczenia właściwego stosowaną w przypadkach, kiedy chory nie jest w stanie dostarczyć organizmowi składników odżywczych, spożywając tradycyjne posiłki.

Podawanie może odbywać się normalną drogą jelitową, drogą pozajelitową oraz dwiema jednocześnie. Żywienie medyczne może całkowicie zastąpić tradycyjną dietę lub może stanowić jej ważne uzupełnienie. Wspomaganie żywieniowe ułatwia leczenie pacjenta, poprawia jego samopoczucie, zmniejsza niepożądane następstwa i dodaje sił do walki z chorobą – wszystko to ma istotne znaczenie w procesie zdrowienia chorego.

Preparaty doustne i ich zalety

Najlepszą i najwygodniejszą (najmniej inwazyjną) formą żywienia medycznego jest metoda żywienia doustnego. Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu (POLSPEN) rekomenduje w takiej sytuacji hiperkaloryczne i wysokobiałkowe doustne specjalistyczne preparaty odżywcze, które dostarczają w niewielkiej objętości skoncentrowaną ilość kalorii i wartości odżywczych – co rzadko można osiągnąć komponując posiłki ze zwykłych produktów.

Wśród zalet doustnych specjalistycznych preparatów odżywczych warto wymienić:

• skoncentrowane źródło kalorii i składników odżywczych w małej objętości,
• brak składników potencjalnie szkodliwych (laktozy, glutenu, cholesterolu, puryny),
• możliwość dostosowania preparatu do wymagań żywieniowych,
• zbilansowane preparaty nie wymagają dodatkowych czynności kulinarnych,
• preparaty są wolne od kontaminacji bakteryjnej (pakowane w atmosferze jałowej).