Wielki jubileusz polskich historyków medycyny (1924-2024)

W dniach 21-23 maja 2024 r. we Wrocławiu odbył się Ogólnopolski Kongres Historii Medycyny połączony z XXVII Zjazdem Polskiego Towarzystwa Historii Nauk Medycznych (PTHNM) – piszą Krzysztof Kopociński i Zbigniew Kopociński.

Fot. K. Kopociński, Z. Kopociński, K. Fulbiszewska, K. Siemianowicz

Okazją do spotkania naukowców zajmujących się szeroko rozumianą historią medycyny była setna rocznica I. Zjazdu Polskich Historyków Medycyny, który odbył się w Warszawie 14 kwietnia 1924 r. z inicjatywy prof. Władysława Szumowskiego (1875-1954) w mieszkaniu prof. Franciszka Giedroycia (1860-1944). Patronat Honorowy nad Kongresem objął dr Łukasz Jankowski, Prezes Naczelnej Rady Lekarskiej oraz Jacek Sutryk, Prezydent Wrocławia.

Do stolicy Dolnego Śląska zjechało grubo ponad 100 badaczy tej dziedziny z całej Polski, jak i zagranicy. Liczba osób zainteresowanych czynnym udziałem w sesjach naukowych przekroczyła wszelkie oczekiwania organizatorów, nie wszyscy chętni mogli wystąpić ze swoimi referatami, mimo że wygłoszono ich ponad 100. Świadczy to o tym, że w historii i filozofii medycyny jako dziedzinie interdyscyplinarnej jest bardzo duży potencjał, który przyciąga coraz młodszych entuzjastów tej tematyki, co jest dobrym prognostykiem na przyszłość.

Inauguracja Kongresu odbyła się w przepięknej Auli Leopoldyńskiej Uniwersytetu Wrocławskiego i zgromadziła niezwykłe grono lekarzy, historyków medycyny, historyków, historyków literatury, filozofów, filologów, etyków, przedstawicieli zawodów medycznych (pielęgniarki, fizjoterapeuci etc.). Uroczystość uświetnili swoją obecnością gospodarze czyli Jacek Sutryk, Prezydent Wrocławia, prof. dr hab. Stefan Kiedroń, Prorektor Uniwersytetu Wrocławskiego, a także dr n. med. Paweł Wróblewski, Prezes Rady Lekarskiej Dolnośląskiej Izby Lekarskiej (DIL).

Prezydent miasta uhonorował medalem „Zasłużony dla Wrocławia” prof. dr. hab. Edwarda Białka, kierownika Zakładu Dydaktyki i Literatury Instytutu Filologii Germańskiej UW, co zostało przyjęte z należną atencją i aplauzem, gdyż E. Białek wraz z dr. n. o zdr. Dariuszem Lewerą (już wcześniej wyróżnionym tą nagrodą) od kilku lat są spiritus movens znakomitych konferencji naukowych historyków medycyny organizowanych cyklicznie we Wrocławiu, w tym obecnego jubileuszowego Kongresu.

Następnie zostały wręczone nagrody „Stetoskop Wiktora”, których symbolem jest statuetka w formie kopii oryginalnego stetoskopu lejkowego należącego do prof. Zdzisława Wiktora, znakomitego lekarza nefrologa i wybitnego historyka medycyny (1911-1970, pomysłodawcą utworzenia tej nagrody był dr D. Lewera). Kapituła nagrody wyróżniła znamienitych historyków medycyny (m.in. prof. dr hab. Anita Magowska, prof. dr hab. Bożena Urbanek, prof. dr hab. Ryszard W. Gryglewski, prof. dr hab. Bożena Płonka-Syroka), w tym 2 lekarzy: prof. dr. hab. n. med. Zdzisława Gajdę i prof. dr. hab. med. Andrzeja Kierzka.

Wykłady inauguracyjne wygłosiło 5 profesorów (Ryszard W. Gryglewski, Jaromir Jeszke, Jarosław Kita, Michał Musielak, Andrzej Urbanik), z których największe wrażenie na niżej podpisanych zrobili „Krakusy”, prof. dr hab. Gryglewski przedstawiając w niezwykle barwny i skrzący się humorem sposób referat pt. „Władysław Szumowski i jego historia medycyny”; oraz prof. dr hab. med. Urbanik przybliżając wkład Polaków do światowej radiologii.

Ukoronowaniem wspaniałego wieczoru był piękny referat wygłoszony w zastępstwie dr. n. med. Mieczysława Chruściela (kłopoty zdrowotne uniemożliwiły Panu Doktorowi przybycie do Wrocławia) przez Jego Żonę prezentujący niezwykłe dokonania tego szczecińskiego lekarza-artysty, powszechnie znanego, szanowanego i cenionego w całym polskim środowisku lekarskim, o którym prof. Jerzy Woy-Wojciechowski rzekł niegdyś: „Magnificencje. Uchylcie birety. To jest geniusz”.

Wielką niespodzianką był fakt, iż dr Chruściel (notabene Prezes Regionalnego Oddziału w Szczecinie Polskiego Towarzystwa Lekarskiego) wykonał wspaniały portret braci doktorów Krzysztofa i Zbigniewa Kopocińskich, którzy zostali nim obdarowani, a rangę wydarzenia podkreślała obecność znakomitego grona naukowców oraz przepiękne otoczenie Auli Leopoldyńskiej wspaniale rezonujące z nowym dziełem szczecińskiego Malarza Lekarzy.

Dla niżej podpisanych to wielki zaszczyt, radość i przyjemność, za co z całego serca dziękujemy dr. Mieczysławowi Chruścielowi i Jego Niezwykłej Małżonce, ten wieczór na zawsze pozostanie w naszej pamięci. Zwieńczeniem pierwszego dnia Kongresu było spotkanie autorskie z reżyserem Pawłem Wysoczańskim, autorem filmu pt. „Mensch” (historia życia prof. Ludwika Hirszfelda <1884-1954>).

W kolejnym dniu od samego rana rozpoczęła się prezentacja referatów w ramach poszczególnych sesji. Ze względu na mnogość zgłoszonych prac wykłady odbywały się w dwóch pomieszczeniach na terenie wspaniałej siedziby DIL przy ulicy Matejki. W sali konferencyjnej zorganizowano w ten dzień 3 sesje naukowe (Lekarską i Medycyny Wojskowej; Farmacji; Czasopism i Stowarzyszeń Medycznych) oraz jedną sesję plenarną poświęconą twórczości Sławka Gortycha, lekarza dentysty, a jednocześnie autora książek o tajemnicach karkonoskich schronisk.

W kolejnym dniu w sali konferencyjnej odbyły się dwie sesje naukowe (Lecznictwo Uzdrowiskowe i Przyrodolecznictwo; Etyka Lekarska i Filozofia Medycyny) oraz sesja plenarna podczas której zaprezentowano film o prof. Janie Mikuliczu-Radeckim, film pt. „Mensch” o prof. Ludwiku Hirszfeldzie, zaś organizatorzy Ogólnopolskiego Konkursu Literackiego im. Profesora Andrzeja Szczeklika „Przychodzi wena do lekarza” podzielili się swoimi refleksjami.

Z kolei w sali klubowej drugiego dnia miało miejsce 5 sesji naukowych: Pielęgniarstwo; Rehabilitacja, Stomatologia, Higiena; Polscy Historycy Medycyny; Eugenika; 100-lecie „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”; natomiast w kolejnym dniu odbyły się tam jeszcze 2 sesje: Medycyna Wielokulturowa; Medycyna a Literatura i Sztuki Piękne.

Nie sposób w krótkiej relacji omówić wszystkich zaprezentowanych referatów, dominująca większość stała na najwyższym możliwym poziomie. Organizatorzy Kongresu wykonali benedyktyńską pracę redakcyjną i zdołali wydać 3 tomy monografii pokonferencyjnej zawierającej wszystkie artykuły będące szerszą wersją wygłoszonych referatów. Każdy wielbiciel historii medycyny powinien mieć te niezwykle pięknie i starannie wydane pozycje w swojej domowej biblioteczce.

Niżej podpisani, jako moderatorzy sesji Medycyna Wojskowa. a jednocześnie członkowie Komisji Historycznej Wojskowej Izby Lekarskiej (KH WIL), wystąpili w replikach mundurów lekarzy 1. Korpusu Polskiego, co wzbudziło bardzo duże zainteresowanie i pozytywny odbiór wszystkich zgromadzonych, z których duża część prosiła o wspólną fotografię (podobnie było na niedawno zakończonym w Warszawie Nadzwyczajnym XVI Krajowym Zjeździe Lekarzy), co sprawiło nam dużą satysfakcję, bo to znakomita forma promocji historii a jednocześnie docenienie naszego wysiłku i pracy.

Nie był to przypadkowy strój, gdyż Krzysztof Kopociński przedstawił referat pt. „Ea vita beata est, quae est eadem honesta – pamięci kmdr. por. lek. Andrzeja Stefana Wężyka (1888-1965) i kpt. lek. Władysława Wężyka (1891-1923)”, ukazujący losy dwóch braci lekarzy z 1. Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego, będący niejako pokłosiem dużej monografii o dziejach służby zdrowia tejże formacji („Szpital Główny 1. Korpusu Polskiego w Bobrujsku”, autorzy K. i Z. Kopocińscy).

Spośród bardzo wielu zaprezentowanych wykładów, których mogliśmy posłuchać, duże wrażenie zrobił na nas referat wygłoszony przez nestora środowiska polskich historyków medycyny, a także znakomitego lekarza otolaryngologa, prof. dr. hab. med. Andrzeja Kierzka pt. „Romuald Wiesław Gutt (1921-1988) – lekarz, historyk, filozof, redaktor naczelny ‘Archiwum Historii i Filozofii Medycyny’”.

Spore emocje wzbudził także wspaniały referat Katarzyny Fulbiszewskiej, koordynator Ośrodka Dokumentacji Historycznej Śląskiej Izby Lekarskiej (ODH ŚIL), która brawurowo, w niezwykle dynamicznej i nowoczesnej formie przedstawiła koncepcję funkcjonowania oraz zbiory Muzeum Historii Medycyny i Farmacji ŚIL. Z całą pewnością należy tu wyróżnić ŚIL, iż w stosunkowo krótkim czasie zdołano w Katowicach stworzyć niezwykłą placówkę, która już zasłynęła i cieszy się uznaniem w całym środowisku historyków medycyny.

Bardzo ciekawe wątki poruszył w swoim wykładzie prof. Krzysztof Siemianowicz (przewodniczący Rady Programowej ODH ŚIL), który zaprezentował referat pt. „Psychodeliki – wilk w owczej skórze czy dziecko wylane z kąpielą?”. Duży aplauz zyskał także dr n. med. Samir Ismail, wiceprzewodniczący Palestyńskiego Towarzystwa Medycznego w Polsce, a jednocześnie ordynator oddziału pediatrii SPZOZ w Garwolinie, który zaprezentował referat pt. „Sylwetki wybitnych Tatarów w historii polskiej medycyny i farmacji”.

Należy podkreślić fakt, że muzułmanie (nie tylko Tatarzy) osiedlający się w Polsce są grupą znakomicie asymilującą się w naszym kraju, zawsze lojalną wobec państwa polskiego i szanującą nasze obyczaje, która wielokrotnie własną krwią i poświęceniem służyła przybranej ojczyźnie (niestety nie o wszystkich mniejszościach narodowych zamieszkujących Rzeczpospolitą można napisać takie zdanie).

Jednocześnie nie tracą oni tożsamości narodowej i ojczystego języka, są wierni swym tradycjom, kulturze czy wierze, co zaprezentował także dr Ismail występując z symbolami Palestyny. Moderatorzy życzyli wszystkim Palestyńczykom szybkiego zakończenia okrutnego dramatu w Strefie Gazy, bo śmierć w XXI w. 13 tysięcy palestyńskich dzieci jest rzeczą, której cywilizowany świat nie może akceptować.

Wygłoszono również sporo referatów biograficznych, w których zaprezentowano sylwetki niezwykłych lekarzy czy farmaceutów. W tej grupie tematycznej dr n. med. Zbigniew Kopociński, przewodniczący KH WIL, przedstawił postać mjr dr med. Anny Gecow, która uczestniczyła w wojnie domowej w Hiszpanii, była oficerem lekarzem 8. Polowego Ruchomego Szpitala Chirurgicznego 2. Armii Wojska Polskiego (protoplasty współczesnego 105. Kresowego Szpitala Wojskowego z Przychodnią w Żarach), gdzie ratowała życie i zdrowie polskich żołnierzy forsujących Nysę Łużycką i walczących w bitwie budziszyńskiej w kwietniu 1945 r., zaś w czasach stalinowskich stała się więźniem osławionego więzienia mokotowskiego w Warszawie. Doprawdy nie sposób wymienić wszystkich zaprezentowanych znakomitych prac, toteż zachęcamy zainteresowanych tematyką historii medycyny do lektury monografii pokonferencyjnych.

22 maja 2024 r. o godzinie 20.00 w sali klubowej odbyło się zebranie członków Polskiego Towarzystwa Historii Nauk Medycznych w ramach XXVII Zjazdu, podczas którego dokonano wyboru nowych władz towarzystwa, wprowadzono pewne zmiany w regulaminie oraz wstępnie określono termin kolejnego XXVIII Zjazdu, który odbędzie się w maju 2027 r. w Krakowie.

Funkcję Prezesa PTHNM powierzono dotychczasowemu Prezesowi dr. hab. Wojciechowi Ślusarczykowi. Warto podkreślić, iż ważne funkcje w tym prestiżowym krajowym towarzystwie pełnią lekarze, Wiceprezesem został dr n. med. Michał Owecki, znakomity poznański neurolog, a Komisję rewizyjną utworzyli dr n. med. Zbigniew Kopociński (przewodniczący) i dr n. med. Krzysztof Kopociński, obaj z KH WIL.

Cały Kongres był pod każdym względem perfekcyjnie przygotowany, wydarzenie to już zapisało się złotymi zgłoskami jako godne tak zacnego jubileuszu. Duchem sprawczym całego wielkiego przedsięwzięcia były dwie osoby, bez których niemożliwa byłaby jego realizacja: prof. dr hab. Edward Białek, kierownik Zakładu Dydaktyki i Literatury Instytutu Filologii Germańskiej UW i dr n. o zdr. Dariusz Lewera, wiceprezes PTHNM i przewodniczący Komitetu Organizacyjnego.

Obaj Panowie to wybitni naukowcy, wielcy społecznicy, ludzie o benedyktyńskiej pracowitości, obdarzeni niezwykłymi zdolnościami organizacyjnymi oraz umiejętnością stwarzania naprawdę przyjacielskiej atmosfery – to wielka sztuka, Chapeau bas!

Wielkie podziękowania należą się także Dolnośląskiej Izbie Lekarskiej, która udzieliła wielkiego wsparcia logistycznego Kongresowi, składamy je na ręce dr n. med. Pawła Wróblewskiego, prezesa RL DIL, prof. Andrzeja Wojnara, Przewodniczącego Komisji Kształcenia DIL oraz prof. Barbary Bruziewicz-Mikłaszewskiej, przewodniczącej Rady Programowej Ośrodka Pamięci i Dokumentacji Historycznej DIL.

Na słowa uznania zasługuje także wsparcie ze strony Naczelnej Izby Lekarskiej, w szczególności Ośrodka Historii i Kultury kierowanego przez Jarosława Waneckiego (spośród członków ośrodka na kongresie obecni byli Jerzy Lach, Stanisław Mysiak, Krzysztof Kopociński, Krzysztof Siemianowicz – dwaj ostatni czynnie zaangażowani jako wykładowcy i moderatorzy). Słowa podziękowania kierujemy również do wszystkich członków Komitetu Naukowego Kongresu (niżej podpisani mieli zaszczyt znaleźć się w tym gronie) a przede wszystkim Komitetu Organizacyjnego, którzy wykonali tytaniczną pracę.

Bardzo dobrze przyjęliśmy fakt, iż patronat medialny nad Kongresem objęła „Gazeta Lekarska” oraz biuletyn DIL „Medium”, bo z całą pewnością na tych szacownych łamach powinna zagościć historia medycyny. Warto podkreślić, iż wśród organizatorów i partnerów Kongresu poza DIL, NIL i WIL znalazła się także Okręgowa Izba Lekarska w Szczecinie. Cieszy fakt, że w środowisku lekarskim nasza własna historia budzi coraz większe zainteresowanie, wypada mieć nadzieję, iż będzie to miało charakter prawdziwej epidemii.

Mamy przekonanie, iż z dużą częścią lekarzy, których pasją jest historia medycyny, spotkamy się już 13-15 września 2024 r. w Płocku podczas III. Ogólnopolskiej Konferencji Historycznej Izb Lekarskich (Dr Ewa Szczutowska, wiceprezes RL OIL w Płocku, a jednocześnie główny organizator tej konferencji, była także obecna na wrocławskim Kongresie). Do zobaczenia!

Krzysztof Kopociński, Zbigniew Kopociński