Zdrowie jamy ustnej a ciąża

Choroby jamy ustnej u kobiety ciężarnej, zwłaszcza zapalenia przyzębia i próchnica zębów, wpływają nie tylko na zdrowie i samopoczucie kobiety, ale także na przebieg ciąży i zdrowie dziecka.

Foto: pixabay.com

Europejska Federacja Periodontologiczna (EFP) przygotowała program uświadamiający kobiety w ciąży lub kobiety planujące ciążę o znaczeniu opieki stomatologicznej (oralhealthandpregnancy.efp.org).

Właściwie zadbana jama ustna kobiety ciężarnej pozwala w znacznym stopniu zapobiec groźbie wystąpienia powikłań zarówno matki, jak i jej płodu, a później także noworodka. Członkowie Polskiego Towarzystwa Periodontologicznego (PTP) mieli okazję usłyszeć więcej szczegółów o akcji podjętej przez EFP z ust samego prof. Mariano Sanaza, który przybył do Warszawy na doroczną konferencję PTP na zaproszenie prof. Renaty Górskiej.

Podwyższony poziom hormonów w ciąży może wpływać na sposób, w jaki organizm kobiety reaguje na płytkę nazębną, co niekiedy powoduje zapalenie dziąseł lub nawet znacznie poważniejsze schorzenie, jakim jest zapalenie przyzębia. Wykazano, że istnieje powiązanie chorób przyzębia z występowaniem powikłań ciążowych, dlatego dbanie o zdrowie zębów i dziąseł w czasie ciąży jest niezwykle ważne, tak dla matki, jak i jej nienarodzonego potomstwa.

Materiały informacyjne EFP powołują się na badania, które wykazują, że zapalenie przyzębia powiązane jest z występowaniem trzech rodzajów powikłań ciążowych: niskiej wagi urodzeniowej, przedwczesnego rozwiązania oraz stanu przedrzucawkowego (rozumianego jako wysokie ciśnienie krwi matki i znaczący białkomocz lub obecność nadmiernej liczby białek w moczu), a także z wystąpieniem cukrzycy ciążowej.

Stan przyzębia a powikłania ciążowe

Zaawansowane zapalenie przyzębia nawet wielokrotnie zwiększa ryzyko przedwczesnego porodu i niskiej masy urodzeniowej. Wysokie stężenie PGE2 w płynie dziąsłowym matki, towarzyszące zapaleniom przyzębia, może być wręcz uważane za czynnik prognostyczny przedwczesnego porodu. OIffenbacher i współpracownicy zauważyli, że noworodki z masą urodzeniową poniżej 1000 g rodziły się wyłącznie w grupie kobiet z zapaleniem przyzębia.

Obserwacje te zostały potwierdzone przez innych badaczy. Wykazano także, że leczenie zapaleń przyzębia zmniejsza ryzyko porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej dziecka oraz wystąpienia innych powikłań w czasie ciąży. Kobiety w ciąży powinny obserwować stan swojej jamy ustnej i sprawdzać, czy nie występują u nich niepokojące objawy chorobowe, w szczególności stan zapalny lub krwawienie dziąseł.

Należy również zwrócić uwagę na obecność innych objawów, takich jak ból podczas żucia, nieprzyjemny zapach z ust (halitoza), obniżanie się dziąseł lub ruchomość zębów. W przypadku obecności jednego lub kilku z wymienionych objawów, należy zasięgnąć porady stomatologa. Nawet przy braku jakichkolwiek objawów choroby, należy dbać o zdrowie zębów i dziąseł, tak aby uniknąć ewentualnych problemów w późniejszym czasie. Należy zasięgnąć rady stomatologa dotyczącej najskuteczniejszych metod profilaktyki chorób przyzębia.

Stany zapalne dziąseł przy stosowaniu odpowiednich środków profilaktycznych zwykle szybko ustępują. Choroby przyzębia (zapalenie dziąseł lub zapalenie przyzębia) można bezpiecznie leczyć w ciąży. Nieleczenie ich jest wręcz bardziej ryzykowne dla ciąży niż drobne urazy, które mogą powstać w trakcie leczenia. Najdogodniejszym czasem na leczenie jest drugi i trzeci trymestr ciąży lub okres jeszcze przed poczęciem. Udowodniono, że działania podejmowane w ramach leczenia chorób przyzębia skutecznie przywracają zdrowie dziąseł u kobiet w ciąży i nie stanowią zagrożenia dla ich ogólnego stanu zdrowia.

Kobiety w ciąży i kobiety starające się o dziecko powinny być świadome istnienia możliwego powiązania chorób przyzębia z powikłaniami ciążowymi. Z tego powodu konieczne jest leczenie chorób przyzębia, jeśli takie występują. Istnieją wspólne czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia powikłań ciążowych jak i chorób przyzębia, takie jak palenie papierosów, dlatego kobiety muszą być świadome, jak ważne jest prowadzenie przez nie zdrowego stylu życia.

Ryzyko próchnicy

W ciąży obserwuje się wzrost ryzyka próchnicy zębów, spowodowany m.in. zmianami zachowań żywieniowych, często pojawiającymi się zaburzeniami dyspeptycznymi, a także zmianami ilości wydzielanej śliny i jej właściwości. Zaniedbania profilaktyczne w tym okresie są przyczyną zwiększenia liczebności kolonii bakterii próchnicotwórczych w jamie ustnej kobiety i pojawiania się ognisk próchnicy.

Matka jest głównym źródłem flory bakteryjnej kolonizującej jamę ustną dziecka. Im wyższy jest poziom tych bakterii w jamie ustnej matki i im wcześniej zostaną one przekazane dziecku, tym większe jest ryzyko rozwoju u niego zmian próchnicowych. Obecność aktywnych, nieleczonych ognisk próchnicowych u ciężarnej zwiększa więc zagrożenie wystąpienia choroby próchnicowej u dziecka.

Udowodniono, że leczenie próchnicy zębów u matki prowadzi do zmniejszenia liczebności bakterii próchnicotwórczych w jej jamie ustnej i poziomu ryzyka próchnicy u dziecka. U kobiety zmniejsza także ryzyko powikłań infekcyjnych wymagających leczenia endodontycznego, a nawet ekstrakcji zęba. Zmiany, jakie zachodzą w organizmie kobiety w ciąży, mogą zwiększać ryzyko chorób jamy ustnej, dlatego wymagają one wzmocnienia opieki stomatologicznej zarówno w zakresie interwencji leczniczych, jak i profilaktycznych.

Kobietom w okresie ciąży i połogu w Polsce przysługuje większy zakres procedur leczniczych i profilaktycznych w ramach świadczeń ogólnostomatologicznych refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Pozwala na regularne, co 3 miesiące, badania kontrolne, wykonywanie niezbędnych zabiegów profilaktycznych i leczniczych oraz indywidualną edukację prozdrowotną.

Konieczność intensywnej opieki stomatologicznej i znaczenie utrzymania zdrowia jamy ustnej podkreśla dodatkowo Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 września 2010 r. (zastąpione następnie rozporządzeniem z dnia 20 września 2012 r.), które wprowadziło „Standardy postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem w okresie ciąży i połogu”.

Uwzględniają one propagowanie zdrowego stylu życia, w tym zdrowia jamy ustnej (do 10. tygodnia życia), kontrole stanu zdrowia jamy ustnej (w okresach 11-14, 21-26, 33-37 tydzień ciąży) w ramach świadczeń profilaktycznych udzielanych przez lekarza lub położną oraz kontrolne badanie stomatologiczne z uwzględnieniem oceny stanu zdrowia jamy ustnej, określeniem potrzeb profilaktyczno-leczniczych i ustaleniem planu leczenia do 10. tygodnia ciąży.

Badania ankietowe obejmujące ponad 3 tysiące kobiet przeprowadzone przez lekarzy ginekologów i lekarzy dentystów w 2017 r. ujawniły jednak, że tylko około 60 proc. kobiet zgłosiło się w czasie ciąży do stomatologa i tylko co piąta była skierowana przez lekarza ginekologa. Spośród kobiet, które zgłosiły się do gabinetu stomatologicznego, zaledwie 1/3 jako powód wizyty podała potrzebę profilaktyczną. Niestety tylko u 13,6 proc. wykonano skaling i zaledwie u 6,6 proc. lakierowanie zębów.

Co czwarta kobieta zgłosiła się z powodu bólu zęba. Lekarze dentyści podejmowali leczenie próchnicy i jej powikłań. Analiza danych wykazała jednak znacznie większą częstość wykonywania ekstrakcji zębów i leczenia endodontycznego niż zębowych zdjęć radiologicznych. Badania te ujawniły także konieczność edukacji prozdrowotnej przyszłych matek. Niestety około 20 proc. kobiet nie wie, czy leczenie stomatologiczne w czasie ciąży jest bezpieczne.

Dorota Olczak-Kowalczyk
Prezes Polskiego Towarzystwa Stomatologii Dziecięcej

Anna Lella
Specjalista periodontolog