Dr hab. Barbara Remberk: Potrzebna jest wzmożona czujność

Wycofanie się z kontaktów, utrata radości z codziennych aktywności, nagłe pogorszenie wyników w nauce – to sygnały, że w psychice dziecka dzieje się coś złego. Tylko szybka reakcja otoczenia daje szansę na skuteczną pomoc – podkreśla dr hab. n. med. Barbara Remberk, kierująca Kliniką Psychiatrii Dzieci i Młodzieży IPiN, w rozmowie z Lucyną Krysiak.

Wśród problemów dotyczących zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży dominują zaburzenia depresyjne i lękowe będące także przyczyną prób samobójczych. Co pokazują badania epidemiologiczne?

Badania trwały kilka lat, a ich wyniki opublikowano w 2023 r. Objęto nimi dwie grupy pacjentów – dzieci w wieku od 7 do 11 lat oraz młodzież od 12. roku życia. Zaburzeniom lękowym, depresyjnym i pokrewnym nadano wspólną nazwę – internalizacyjne. To takie zaburzenia, które dotyczą przede wszystkim przeżyć wewnętrznych i związanych z nimi cierpień, a nie zachowań, np. agresywnych.

Zaburzenia internalizacyjne dotyczyły 8,1 proc. dzieci do 12. roku życia i 6,6 proc. młodzieży, a w całej badanej grupie – 7,3 proc. Pokazały, że obraz zaburzeń psychicznych się zmienia: coraz więcej dzieci i młodzieży dokonuje samookaleczeń, rośnie też liczba dzieci zgłaszających się z myślami samobójczymi. Jednak w ostatnich latach twarde wskaźniki epidemiologiczne – jeśli chodzi o liczbę osób z zaburzeniami psychicznymi – nie uległy dużym zmianom. Zmienił się natomiast ich profil, a także sposób, w jaki dzieci wyrażają cierpienie, np. poprzez okaleczanie, oraz częstotliwość, z jaką poszukują pomocy.

Jakie są przyczyny tego zjawiska?

Przyczyny są złożone. Powszechnie uważa się, że niektóre zaburzenia psychiczne, m.in. depresja, to schorzenia cywilizacyjne, a więc związane z naszym trybem życia. Niełatwo to potwierdzić w badaniach, bo uzyskane dane trudno porównać ze środowiskiem podobnym do tego, jakie panuje na Ziemi. Wiemy natomiast, że zawrotne tempo życia, wpływ mediów społecznościowych i intensywne korzystanie z urządzeń cyfrowych sprzyjają nasileniu myśli samobójczych. Ale to też nie jest jednoznaczne, ponieważ trzeba się przyjrzeć temu, w jaki sposób dzieci i młodzież korzystają z internetu.

Zmieniła się też struktura rodziny: więcej jest rodzin niepełnych, a w tych pełnych więzi często nie są tak bliskie, jak powinny. Czynnikiem stresującym, nasilającym dolegliwości, jest szkoła i panujące tam relacje rówieśnicze. Reforma edukacji goni reformę, ale szkoła wciąż pozostaje trudnym obszarem dla dzieci i młodzieży. Splata się więc wiele czynników.

Jak dostrzec, że z psychiką dziecka dzieje się coś niedobrego?

Aby dostrzec sygnały, trzeba dziecko znać i wiedzieć, jak na co dzień funkcjonuje. Jeśli rodzice utrzymują dobry kontakt z dzieckiem, jeśli nauczyciel interesuje się uczniem nie tylko przez pryzmat ocen, ale też zwraca uwagę na jego zachowanie, a lekarz pierwszego kontaktu zauważa pogorszenie samopoczucia psychicznego – wtedy jest szansa, że w porę wychwycą zmianę i zareagują.

Najbardziej niepokojące jest pogorszenie funkcjonowania. Jeśli dziecko zaczyna gorzej się uczyć, wycofuje się z kontaktów z rówieśnikami, przestaje reagować na rozrywki, które wcześniej sprawiały mu przyjemność, i nie znajduje niczego w zamian, tylko spędza czas w swoim pokoju mało aktywnie lub inaczej niż dotychczas – to sygnał, że należy jak najszybciej z nim rozmawiać i starać dotrzeć do sedna problemów. Jeśli trudności się utrzymują, pierwszym krokiem może być wizyta u psychologa, jeśli narastają, konieczna jest pomoc psychiatry i wskazanie do leczenia ambulatoryjnego czy hospitalizacji.

Jaką rolę w kwestii wczesnej identyfikacji zaburzeń psychicznych u dziecka odgrywają lekarze pierwszego kontaktu?

Ogromną, co podkreśla się we wszystkich rekomendacjach leczenia depresji u dzieci i młodzieży. Każda wizyta kontrolna w gabinecie lekarza POZ związana z chorobami somatycznymi daje możliwość przyjrzenia się i oceny stanu psychicznego. Podobnie jest w zaburzeniach lękowych. Stąd potrzeba, by szkolić lekarzy pierwszego kontaktu. Centralny Ośrodek Badań, Innowacji i Kształcenia COBIK NIL zaproponował Sekcji Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego poprowadzenie takiego szkolenia.

W programie jest wykład online dotyczący m.in. typowych i nietypowych objawów zaburzeń internalizacyjnych. Omawiając rolę lekarza POZ w ich identyfikacji, zwrócimy uwagę na sposób rozmowy z dzieckiem i rodzicami, psychoedukację, przekażemy wskazówki dla rodziców. Omówimy też procedury stosowane w sytuacjach kryzysowych. Bardzo ważna jest także sesja pytań i odpowiedzi. Szkolenie odbędzie się 10 października br.

Źródło: „Gazeta Lekarska” nr 10/2025