Odprawa posłów i senatorów lekarzy

Jesienią pójdziemy na kolejne wybory parlamentarne. Jeśli liczyć Sejm Kontraktowy, nasz głos w wolnej Polsce liczony będzie po raz dziewiąty. W latach 1989-2011 rozdaliśmy 3840 mandatów poselskich i 800 senatorskich. Wśród obdarzonych zaufaniem są lekarze, którzy obejmowali następnie najważniejsze funkcje w państwie, w tym Premiera i Marszałków obu izb. Nasze koleżanki i nasi koledzy zostawali również ministrami zdrowia i przewodniczącymi tożsamych sejmowych i senackich komisji.

Foto: Marta Jakubiak

Zanim dokonamy wyboru przy biało-czerwonej urnie, warto odwiedzić ulicę Wiejską i sprawdzić, czy w minionym ćwierćwieczu byli tam lekarze; na czym polega praca parlamentarzysty; gdzie kończy się zwykła lojalność wobec środowiska i pacjentów, a zaczyna polityczna odpowiedzialność za państwo.

Pozycję ustrojową Sejmu, czyli umiejscowienie w systemie władzy państwowej, określa przyjęta w Konstytucji zasada trójpodziału władz.

Sejm (wraz z Senatem) został wskazany jako organ władzy ustawodawczej, sprawujący ponadto kontrolę nad działaniem władzy wykonawczej. Dodatkowo Sejm pełni funkcję kreacyjną, która polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu organów konstytucyjnych państwa. Sejm uczestniczy w tworzeniu rządu.

II Rzeczpospolita

W dawnej Polsce parlament nie miał siedziby. Obradował zwykle w Piotrkowie Trybunalskim z racji centralnego położenia na mapie. Miejscem Sejmu Walnego były komnaty królewskie – najpierw Wawel, a od XVI w. Zamek Królewski w Warszawie.

Dopiero w Polsce odrodzonej Sejm otrzymał własne lokum w Warszawie przy Wiejskiej, gdzie w 1918 r. rozpoczęto adaptację budynku Instytutu Aleksandryjsko-Maryjskiego Wychowania Panien, czyli dawnej żeńskiej szkoły średniej. Przebudową kierował między innymi architekt Kazimierz Tołłoczko, ojciec profesora medycyny. Kilka lat później do gmachu dobudowano amfiteatralną Salę Posiedzeń.

Sejm Ustawodawczy II RP obradował w latach 1919-1922. Pracowało w nim 9 lekarzy. Piątą kadencję przerwała II wojna światowa.

Z dostępnych materiałów archiwalnych wynika, że w okresie międzywojennym biały fartuch na sejmową legislację zamieniło 31 osób, wyłącznie mężczyzn. Razem objęli 44 mandaty poselskie. Czterokrotnie nominację odbierał Jerzy Rosenblatt, działacz syjonistyczny z Łodzi, który założył Żydowskie Towarzystwo Muzyczne i Literackie „Hazomir”.

Senat zaczął obradować na podstawie „Małej Konstytucji” w 1922 r. Przez 20 lat zasiadało w jego ławach 20 lekarzy. Czworo z nich więcej niż przez jedną kadencję. Alojzy Pawelec, działacz polityczny z Górnego Śląska i ftyzjatra, wybierany był do Senatu trzykrotnie, a w V kadencji został wicemarszałkiem.

Cztery lata wcześniej zasiadał na tym stanowisku Mikołaj Kwaśniewski ze Stronnictwa Demokratycznego, zamordowany prawdopodobnie w Auschwitz w 1941 r. Emil Bobrowski spędził na Wiejskiej 18 lat. Najpierw jako poseł Sejmu Ustawodawczego, a następnie dwóch kadencji Sejmu i dwóch Senatu. Dyplom lekarski uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Jedyną kobietą – lekarzem w parlamencie II RP była Hanna Hubicka (Szlendak). Chirurg. W czasie I wojny światowej pracowała w szpitalach Czerwonego Krzyża w Kiszyniowie i Brześciu; członkini POW, zaangażowana w akcję przygotowującą powstanie polskiej armii na terenie Rosji; od 1917 r. kierowała wydziałem prasowym sztabu I Korpusu Polskiego na Wschodzie; w latach 1919-1922 pracowała w Kancelarii Cywilnej Naczelnika Państwa. Była senatorem IV kadencji.

Polska Ludowa

Aktywność lekarzy w czasie prac Sejmu Ustawodawczego PRL, który zaczął pracę po sfałszowanych wyborach 1947 r. i rozwiązaniu Krajowej Rady Narodowej, była znikoma. Zaledwie czworo (3 panów i pani) spośród 444 posłów legitymowało się dyplomem lekarskim. Przez 42 lata do amfiteatralnej Sali Posiedzeń wybrano zaledwie, a może aż 59 lekarzy (40 proc. stanowiły kobiety) i 1 stomatologa.

Według dostępnych danych jedynego w historii od 1919 r. Był nim działacz Stronnictwa Demokratycznego Zenon Łabędzki.

Rekordzistą ław sejmowych Polski Ludowej był Jerzy Sztachelski. Absolwent Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie; uczestnik bitwy pod Lenino; członek KC PZPR; dwukrotny minister zdrowia, pełnomocnik rządu ds. stosunków z Kościołem, kierownik Urzędu ds. Wyznań; pomysłodawca powołania AM w Białymstoku. Sfabularyzowane losy Jerzego Sztachelskiego to główny motyw trzytomowej powieści Jerzego Putramenta „Wybrańcy”. Mandat posła sprawował 21 lat (Sejm Ustawodawczy PRL oraz kadencje: I, II, III i V).

Kontrakt 1989

Zgodnie z porozumieniami Okrągłego Stołu, 7 kwietnia 1989 r. Sejm wprowadził zmiany do Konstytucji PRL (1952), przywracając Senat oraz ustanawiając, że najwyższym przedstawicielem Polski będzie Prezydent. Nowela z 29 grudnia 1989 r. przywróciła nazwę Rzeczpospolita Polska oraz godło: wizerunek orła białego w koronie.

W wyniku wyborów 4 czerwca 1989 r. wyłoniony został Senat I kadencji oraz Sejm X kadencji, tzw. kontraktowy. X kadencja stworzyła podwaliny rozwoju demokratycznego państwa. Parlament przyjął ustawy kształtujące ustrój polityczny i społeczno-gospodarczy.

Podjęcie decyzji o samorozwiązaniu oraz uchwalenie ordynacji wyborczej umożliwiło Prezydentowi zarządzenie pierwszych demokratycznych wyborów parlamentarnych w powojennej Polsce.

W Sejmie Kontraktowym było 25 lekarzy, większość należała do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, 4 do Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego tworzonego przez działaczy „Solidarności”, 3 do Stronnictwa Demokratycznego, a jeden do Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Był to jedyny Sejm, w którego Prezydium zasiadały dwie lekarki: Olga Krzyżanowska (OKP) i Teresa Dobieńska-Eliszewska (SD), sprawując funkcje wicemarszałków.

W okresie II wojny światowej Olga Krzyżanowska była harcerką Szarych Szeregów. Ukończyła Akademię Medyczną w Gdańsku. Pracowała w szpitalu powiatowym w Pucku, szpitalu wojewódzkim i gdańskiej AM. W 1980 r. wstąpiła do „Solidarności”, zasiadała w Krajowej Komisji Koordynacyjnej Służby Zdrowia. Od 1989 do 2001 r. sprawowała mandat posłanki z ramienia Komitetu Obywatelskiego, Unii Demokratycznej i Unii Wolności. Była wicemarszałkiem X i II kadencji. W 2001 r. została senatorem.

Demokratyczne państwo prawa

Posłem może być każdy obywatel, który ukończył 21 lat i ma czynne prawo wyborcze. Posłowie i senatorowie są reprezentantami narodu i nie wiążą ich instrukcje wyborców. Do uprawnień posła należy: udział w dyskusjach i głosowaniu na forum izby oraz w jej organach; czynne i bierne prawo wyborcze do organów Sejmu; składanie wniosków; zrzeszanie się w kluby i koła poselskie; prawo wystosowania: interpelacji, zapytań i interwencji poselskich.

Wśród obowiązków znajdują się: czynne uczestnictwo w pracach izby i Zgromadzenia Narodowego oraz składanie oświadczeń majątkowych. Polskiego parlamentarzystę chroni immunitet. Posłowi na Sejm RP przysługuje uposażenie odpowiadające wynagrodzeniu podsekretarza stanu lub, jeśli nie został posłem zawodowym, dieta plus inne dodatki, w tym na prowadzenie biura i za pełnienie funkcji.

Na osoby spoza Warszawy czeka pokój w Domu Poselskim lub ryczałt na wynajęcie mieszkania.

W związku z zakończeniem kadencji posłowi, który nie został wybrany ponownie, przysługuje odprawa w wysokości trzech uposażeń. Wygaśnięcie mandatu następuje w wypadku: śmierci, zrzeczenia się mandatu, utraty prawa wybieralności, stwierdzenia nieważności wyboru oraz w chwili zakończenia kadencji.

Przez 25 lat, od 4 czerwca 1989 r. wybrano 112 posłów z numerem prawa wykonywania zawodu lekarza, którzy objęli 171 mandatów. Najwięcej z nich, prawie 25 proc., obsadziła Platforma Obywatelska. Rekordzistą wyniku wyborczego jest Bartosz Arłukowicz (PO), który w 2011 r. uzyskał 101 tys. 746 głosów. Chirurg Hubert Costa, urodzony w Bangladeszu, był pierwszym ciemnoskórym polskim posłem (Samoobrona).

Nasze koleżanki i nasi koledzy należeli do wszystkich klubów podczas ośmiu kadencji Sejmu i stanowili niespełna 5 proc. polskich posłów. W poszczególnych kadencjach było ich od 14 do 26. Mężczyźni wiedli prym. Było ich 81. W zamian wyłącznie kobiety pełniły funkcje w Prezydium Sejmu.

22 września 2014 r. premierem została Ewa Kopacz, absolwentka Akademii Medycznej w Lublinie, lekarz rodzinny, pediatra, medyk sądowy, doświadczona parlamentarzystka, posłanka ziemi radomskiej czterech kadencji. Była przewodniczącą Komisji Zdrowia, ministrem na Miodowej, pierwszą w historii kobietą, która pełniła funkcję Marszałka Sejmu.

Marszałek Sejmu pełni funkcję jednoosobowego organu wewnętrznego.

Uprawnienia, jakie nadaje mu Konstytucja oraz Regulamin Sejmu, są szerokie i skupiają się głównie na: zwoływaniu posiedzeń Sejmu i przewodniczeniu obradom, podczas których podejmuje on szereg decyzji co do sposobu ich przebiegu, jak również w razie konieczności dyscyplinuje posłów; organizowaniu i przygotowywaniu prac Izby; czuwaniu nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów, w tym nadawaniu biegu inicjatywom ustawodawczym, kierowaniu pracami Prezydium Sejmu, jak również zwoływaniu Konwentu Seniorów; udzielaniu posłom niezbędnej pomocy w ich pracy parlamentarnej.

Ważną rolą Marszałka jest reprezentowanie Sejmu na zewnątrz i zastępowanie Prezydenta RP w przypadku, kiedy nie może on pełnić swojej funkcji.

Marszałek Sejmu jest przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego. Symbolem pozycji, a także jego władzy i autorytetu jest laska marszałkowska, której używa, otwierając i zamykając posiedzenia Sejmu. Marszałka zastępują wicemarszałkowie. Jednym z nich jest Elżbieta Radziszewska.

Ma najdłuższy staż parlamentarny po roku 1989 spośród wszystkich lekarzy, porównywalny jedynie z Olgą Krzyżanowską. Była posłanką III, IV, V, VI i obecnej VII kadencji, w której przewodniczyła rotacyjnie komisji ds. służb specjalnych, a 24 września 2014 r. powołana została na wicemarszałka. Absolwentka Akademii Medycznej w Łodzi. Specjalistka chorób wewnętrznych.

Komisja Zdrowia

Ze względu na bardzo dużą liczbę spraw rozpatrywanych przez Sejm, nie jest w praktyce możliwe zajmowanie się nimi na posiedzeniu Sejmu w obecności wszystkich posłów. Dlatego też bardzo dużą rolę odgrywają komisje powołane do rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu.

Chodzi w szczególności o prace legislacyjne i techniczne nad projektami ustaw czy też prace nad wnioskami kierowanymi do parlamentu. Tym samym na forum izby podejmuje się zwykle najważniejsze decyzje dotyczące przyjęcia lub odrzucenia danego projektu, natomiast konkretne rozwiązania są wypracowywane w wyspecjalizowanych komisjach.

Komisja sejmowa składa się z grupy posłów, których wybiera się w drodze uchwały.

Jej pracami kieruje, wybierane przez samą komisję z grona jej posłów, Prezydium składające się z przewodniczącego oraz jego zastępców. W praktyce skład osobowy komisji jest ustalany według zasady reprezentacji wszystkich klubów poselskich. Aby usprawnić swe prace nad konkretnymi sprawami, komisje mogą powoływać podkomisje.

Od 1989 r. niezmiennie powoływana jest sejmowa Komisja Zdrowia. Jej przewodniczącymi byli kolejno:

• Henryk Szarmach (PSL, X kadencja, komisja liczyła 36 członków, miała 2 wiceprzewodniczących, w Sejmie było 14 klubów poselskich, a pierwsza lekarska sprawa, którą zajął się Sejm, miała sygnaturę druku 79),
• Elżbieta Seferowicz („Solidarność”, I kadencja, 22 członków, 3 zastępców, 11 klubów i 6 kół poselskich),
• Jan Kopczyk (PSL, II kadencja, 28 posłów, 2 zastępców, 4 kluby i 7 kół poselskich),
• Stanisław Grzonkowski (AWS, III, jedyny spośród wymienionych, który nie był lekarzem, 29 członków, 4 zastępców, 6 klubów i 4 koła poselskie),
• Barbara Błońska-Fajfrowska (SLD-UP, IV kadencja, 32 członków, 3 zastępców, 7 klubów i 8 kół poselskich),
• Ewa Kopacz (PO, V kadencja, 27 członków, 3 zastępców, 6 klubów i 2 koła poselskie),
• Bolesław Piecha (PiS, VI kadencja, 41 członków, 4 zastępców, 5 klubów i 1 koło poselskie),
• Tomasz Latos (PiS, VII kadencja, 40 członków, 5 zastępców, 6 klubów i 1 koło poselskie, 6 podkomisji, w tym ds. ustawy o zdrowiu publicznym).

7 października 1994 r., na Zakopiance, zginęła w wypadku samochodowym podczas pełnienia funkcji poselskich doktor Maria Trzcińska-Fajfrowska (UD).

Senat III RP

Druga Izba Parlamentu to organ władzy ustawodawczej, składający się ze 100 senatorów, wybieranych w okręgach jednomandatowych na czteroletnią kadencję, rozpoczynającą się i kończącą wraz z kadencją Sejmu. Bierne prawo wyborcze do Senatu RP uzyskuje się w wieku 30 lat.

W PRL Senat został zniesiony na podstawie wyników referendum z 1946 r., które zostało sfałszowane. 4 czerwca 1989 r., na podstawie umowy Okrągłego Stołu, wybrano senatorów I kadencji. Głosowanie zakończyło się sukcesem „Solidarności”, która wprowadziła do izby 99 przedstawicieli, wśród nich 7 lekarzy.

Miejscem pierwszych posiedzeń była Sala Kolumnowa Sejmu. Od maja 1991 r. Sala Obrad znajduje się w budynku Senatu.

W ciągu ośmiu kadencji na fotelach senatorskich zasiadło 52 lekarzy, w tym zaledwie 7 kobiet. Objęli oni 79 mandatów, czyli prawie 10 proc. Ośmioro pracowało przez trzy kadencje. Rekordowy wynik wyborów uzyskał w 2007 r. Marek Balicki (SLD-UP), uzyskując 246 tys. głosów.

26 października 1993 r. na stanowisko Marszałka Senatu zaprzysiężony został Adam Struzik, absolwent Akademii Medycznej w Łodzi, internista, senator ziemi płockiej 1991-2001, który w 2007 r. uzyskał mandat posła, nie obejmując go i pozostając Marszałkiem Mazowsza. Obowiązki Marszałka Senatu są podobne, choć w mniejszej skali do działań Marszałka Sejmu. I tam, i tu pomagają wicemarszałkowie. Nas interesuje dwoje.

Zofia Kuratowska (OKP, UD) była absolwentką Akademii Medycznej w Warszawie, hematologiem, profesorem medycyny, dyplomatą i senatorem RP trzech pierwszych kadencji (wicemarszałek I i III). Od 1980 r. należała do „Solidarności”. Uczestniczyła w obradach Okrągłego Stołu w podzespole ds. zdrowia. Zmarła w Pretorii w trakcie pełnienia urzędu ambasadora.

Jako pierwsza w Polsce napisała książkę o AIDS i wykryła, że erytropoetyna wytwarzana jest w nerkach. Była poważnym kandydatem na Prezesa Naczelnej Rady Lekarskiej w 1989 roku. Stanisław Karczewski (PiS) jest absolwentem Akademii Medycznej w Warszawie, chirurgiem, senatorem VI i VII oraz wicemarszałkiem obecnej kadencji (VIII).

Parlament i coś jeszcze…

Bycie posłem lub senatorem może dać wstęp do pełnienia innych obowiązków państwowych. Po pierwsze do przyjęcia teki ministra zdrowia: Władysław Sidorowicz (Senat VI, VII), Andrzej Wojtyła (I, II, III), Ryszard Żochowski (I, II), Grzegorz Opala (III), Mariusz Łapiński (IV), Marek Balicki (I, II, VI Senat V), Zbigniew Religa (VI, Senat III, IV,), Ewa Kopacz (IV, V, VI, VII), Bartosz Arłukowicz (VI, VII).

Można także podjąć pracę w innych miejscach przed lub po wyborach: Maria Dmochowska (X, I, II) została wiceprezesem IPN, Kazimierz Kapera (III) pełnomocnikiem ds. rodziny, Jan Kopczyk (II) najpierw wiceministrem, a później szefem KRUS, Andrzej Sośnierz (V, VI) po wielu spekulacjach został Prezesem NFZ, Ewa Sowińska (IV, V) rzecznikiem praw dziecka, Halina Olendzka (V, VI) wiceministrem pracy, Bolesław Piecha (IV, V, VI, VII, Senat VIII) sekretarzem stanu, a obecnie eurodeputowanym do PE, Bogdan Klich (IV, Senat VIII) ministrem obrony narodowej, Zbigniew Kulak (Senat III, IV) ambasadorem w Mongolii.

Tyle dydaktyka, statystyka i biografistyka. Indywidualna analiza merytorycznych dokonań parlamentarnych w ochronie zdrowia pozwoli na sprawiedliwe postawienie krzyżyka w jesiennych wyborach…

Jarosław Wanecki
Przewodniczący Komisji Kultury NRL

Źródło: „Gazeta Lekarska” nr 2/2015