Uzależnienie od tytoniu – nowe wytyczne dla lekarzy (pobierz)

Aż 8 mln Polek i Polaków pali papierosy. Wielu chciałoby zerwać z nałogiem, ale nie potrafi. Pojawiły się nowe wytyczne, adresowane m.in. do lekarzy, które mogą przyczynić się do zmniejszenia liczby palaczy. W akcję informacyjną włączyła się Naczelna Izba Lekarska.

Foto: Mariusz Tomczak/Gazeta Lekarska

Uzależnienie od nikotyny jest ujęte w międzynarodowej klasyfikacji chorób. To ciężka, nierzadko śmiertelna przypadłość.

– Połowa palaczy umiera z powodu chorób odtytoniowych – powiedział prof. Piotr Jankowski, przewodniczący Komisji Promocji Zdrowia Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, kierownik Kliniki Chorób Wewnętrznych i Gerontokardiologii CMKP, w czasie konferencji prasowej pt. „Światowy Dzień Bez Tytoniu – sposoby przeciwdziałania skutkom stosowania produktów tytoniowych”, która odbyła się w poniedziałek w siedzibie Polskiej Agencji Prasowej w Warszawie.

Nie od dziś wiadomo, że stosowanie produktów tytoniowych stanowi jedną z najważniejszych przyczyn chorób układu krążenia i dominującą przyczynę przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Wypalanie kilku papierosów dziennie zwiększa ryzyko wystąpienia zawału serca i udaru mózgu o połowę. Palenie jest również główną przyczyną niektórych nowotworów. – W przypadku wielu nowotworów mówimy o śmiertelności rzędu 5-20 procent, uznając, że to jest bardzo dużo, podczas gdy u palaczy śmiertelność sięga 50 procent – ostrzegł prof. Piotr Jankowski.

Chociaż od lat 80. ubiegłego wieku obserwuje się stopniowe zmniejszanie się częstości palenia tytoniu w Polsce, to w ostatnich latach ten trend uległ zahamowaniu. Być może częściowo z powodu pojawienia się tzw. e-papierosów, które – wbrew pozorom – nie muszą być bezpieczniejszą alternatywą. Obecnie w Polsce papierosy pali co trzeci dorosły mężczyzna oraz co piąta kobieta.

Wytyczne w zespole uzależnienia od tytoniu

Prezentacja wytycznych w zespole uzależnienia od tytoniu odbyła się w poniedziałek, w przededniu Światowego Dnia Bez Tytoniu, który przypada 31 maja. Dokument zawierający wytyczne liczy kilkadziesiąt stron. Został przygotowany przez krajowych ekspertów przy wsparciu polskiego przedstawicielstwa Światowej Organizacji Zdrowia, o czym w trakcie konferencji mówiła Paloma Cuchi z WHO. Jest skierowany do wszystkich pracowników opieki zdrowotnej, w tym m.in. lekarzy, a także osób zarządzających opieką zdrowotną.

Autorami wytycznych są: Małgorzata M. Bała, Magdalena Cedzyńska, Łukasz Balwicki, Małgorzata Czajkowska-Malinowska, Agnieszka Jankowska-Zduńczyk, Jacek Jassem, Dorota Korycińska, Dorota Lewandowska, Filip Mejza, Joanna Pazik, Elżbieta Puścińska, Jakub Szymański, Joanna Zając i Piotr Jankowski. To właśnie ta grupa ekspertów sformułowała 15 rekomendacji, różniących się siłą zalecenia i pewnością danych.

– Przy wsparciu przedstawicielstwa Światowej Organizacji Zdrowia w Polsce, w oparciu o dane naukowe o najwyższej jakości, pochodzące z przeglądów systematycznych Cochrane, wielodyscyplinarny zespół polskich ekspertów sformułował nowe wytyczne postępowania w uzależnieniu od tytoniu – powiedziała prof. Małgorzata Bała, kierownik Katedry Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej CM UJ, jedna ze współautorek wytycznych.

Jakie są rekomendacje ekspertów?

Eksperci zalecają stosowanie niefarmakologicznych i/lub farmakologicznych metod leczenia uzależnienia. Przy zastosowaniu metod niefarmakologicznych (np. porada lekarza lub pielęgniarki, poradnictwo grupowe lub telefoniczne), w porównaniu z ich niestosowaniem, średnio od 20 do 40 osób więcej na 1000 palących więcej (w porównaniu z grupami kontrolnymi) zaprzestaje palenia. W przypadku metod farmakologicznych (np. nikotynowa terapia zastępcza, bupropion, wareniklina, cytyzyna), od 57 do 139 osób więcej na 1000 palących zaprzestaje palenia tytoniu przy małych lub umiarkowanych działaniach niepożądanych.

Rekomendacja, która zyskała pełen konsensus wśród ekspertów, sprowadza się do odnotowywania w dokumentacji medycznej każdego pacjenta informacji o używaniu przez niego wyrobów tytoniowych. Należy ją aktualizować w czasie każdego kontaktu z pacjentem. To ważna wskazówka dla lekarzy, a jednocześnie prosta w zastosowaniu.

Dwie silne rekomendacje o dużej lub umiarkowanej pewności danych dotyczą udzielania przez pracowników opieki zdrowotnej porad zalecających zaprzestanie palenia oraz stosowania przez nich intensywnego poradnictwa indywidualnego. Oba zalecenia dotyczą także kobiet w ciąży.

Rekomendacje silne, poparte wysoką pewnością danych, brzmią następująco:

• zaleca się stosowanie nikotynowej terapii zastępczej (NTZ) u wszystkich palących z wyjątkiem kobiet w ciąży (ze względu na niewystarczające dane autorzy wytycznych nie sformułowali zalecenia dotyczącego stosowania poradnictwa grupowego u ciężarnych);
• zaleca się stosowanie bupropionu u wszystkich palących z wyjątkiem kobiet w ciąży (u tych ostatnich, z powodu niewystarczających danych, eksperci również nie sformułowali takiej rekomendacji);
• zaleca się stosowanie warenikliny u wszystkich palących z wyjątkiem kobiet ciężarnych (jak wyżej).

Pełną treść rekomendacji wraz z suplementem publikujemy poniżej.

Wśród instytucji popierających przygotowanie wytycznych i deklarujących pomoc w ich upowszechnianiu są m.in. lekarskie towarzystwa naukowe, konsultanci krajowi, samorządy zawodów medycznych i instytucje państwowe. Wsparcie wyraziła Naczelna Izba Lekarska, w tym nowo wybrany prezes NRL Łukasz Jankowski.

Infolinia dla palaczy

Eksperci są zgodni, że używanie produktów tytoniowych stanowi jedno z najważniejszych zagrożeń dla zdrowia polskiego społeczeństwa. Mimo że wiedza na ten temat jest powszechna, a współczesna medycyna dysponuje skutecznymi metodami leczenia tego uzależnienia, w naszym kraju działają tylko trzy poradnie antynikotynowe. – Ta liczba nie jest w stanie obsłużyć kilku milionów palaczy – powiedziała dr Magdalena Cedzyńska, kierownik Poradni Pomocy Palącym w Narodowym Instytucie Onkologii w Warszawie.

Od 1996 r. działa Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym, gdzie w formie teleporady można uzyskać pomoc fachowych terapeutów. Rocznie z tej infolinii korzysta ok. 10 tys. osób. Wystarczy zadzwonić pod numer 801 108 108 lub 22 211 80 15. Warto dodać, że wśród zaprezentowanych w poniedziałek wytycznych jest m.in. zalecenie dotyczące poradnictwa telefonicznego.

Korzyści wynikające z zerwania z nałogiem są niepodważalne, np. ryzyko wystąpienia zawału serca zmniejsza się o połowę w ciągu roku od zaprzestania palenia, a w kolejnych latach nadal się obniża, by po około 20 latach osiągnąć poziom podobny do poziomu notowanego u osób nigdy niepalących.

Mariusz Tomczak