Lekarz a tzw. mały ZUS

Minęły ponad dwa lata od wprowadzenia instytucji tzw. małego ZUS, a sprawa ta nadal budzi wątpliwości praktyczne – pisze mec. Jarosław Klimek.

Chodzi o to, czy podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie pierwszych 24 miesięcy od dnia rozpoczęcia prowadzenia pierwszej prywatnej praktyki lekarskiej można obniżyć do 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia (art. 18a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), szczególnie gdy działalność ta jest wykonywana na rzecz byłego pracodawcy, u którego lekarz/lekarz dentysta wcześniej odbywał staż podyplomowy (art. 18a ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Choć umowa o odbywanie stażu podyplomowego nosi nazwę umowy o pracę, to jednak odbiega zasadniczo od stosunku pracy opartego na regulacjach Kodeksu pracy. Uwidaczniają się one już na etapie jej zawarcia. Lekarz (lub lekarz dentysta), który zamierza rozpocząć staż podyplomowy, nie ma swobody w porozumieniu się z podmiotem, w którym staż ten chciałby odbyć.

Zgodnie z art. 15d ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty do odbycia stażu podyplomowego jest on kierowany w drodze uchwały właściwej okręgowej rady lekarskiej. Strony nie ustalają również treści umowy samodzielnie, bo ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty określa (w art. 15 ust. 7) okres, na jaki zostaje zawarta umowa pomiędzy lekarzem stażystą a podmiotem prowadzącym staż, a nawet termin jego rozpoczęcia, który co do zasady przypada na 1 marca lub 1 października każdego roku (art. 15 ust. 8 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).

Odstępstwo od tej zasady jest możliwie, ale wyłącznie za zgodą właściwej okręgowej rady lekarskiej, która wcześniej musi zasięgnąć opinii marszałka województwa. Do tego zmiana taka jest możliwa wyłącznie w uzasadnionych przypadkach (art. 15 ust. 9 ustawy o ZLiLD). Także zakresu obowiązków lekarza stażysty nie określają strony umowy, a ustalają go przepisy ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (art. 15 ust. 3 i 4 ustawy o ZLiLD). Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty, w art. 15b ust. 3, precyzyjnie określa zakres uprawnień lekarza stażysty, co stanowi zasadniczą różnicę, która nie pozwala na zrównanie tego stosunku z samodzielnym wykonywaniem zawodu lekarza po ukończeniu stażu podyplomowego.

Ma to zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia problemu. Lekarz stażysta właściwie nie może samodzielnie dokonać jakiejkolwiek czynności bez uzyskania zgody, odbycia konsultacji opiekuna stażu lub we współpracy z innym lekarzem posiadającym „pełne” prawo wykonywania zawodu. Ponieważ czynności zawodowe wykonywane w trakcie i po stażu są całkowicie odmienne, przemawia to za korzystną dla młodych lekarzy interpretacją przepisów.

Podobne sprawy były już rozstrzygane w odniesieniu do przedstawicieli innych wolnych zawodów o podobnej ścieżce kariery zawodowej – aplikantów radcowskich i adwokackich. Korzystne dla nich rozstrzygnięcie zawiera uchwała SN z 10.04.2013 r. sygn. akt II UZP 2/13 oraz wyrok SN z dnia 12.02.2013 r. sygn. akt II UK 184/12. Biorąc pod uwagę podobieństwa w cyklu szkolenia zawodowego oraz w nabywaniu uprawnień do samodzielnego wykonywania zawodu, niewątpliwie mogą posłużyć lekarzom w sporach z organami rentowymi.

Zgodnie z tymi orzeczeniami „czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej”, o których mowa w art. 18a ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, które uniemożliwiają zastosowanie preferencyjnych składek ubezpieczeniowych dla osób podejmujących po raz pierwszy działalność gospodarczą (art. 18a ust. 1 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 1 tej ustawy) należy rozumieć czynności odpowiadające tym, które były uprzednio wykonywane w ramach stosunku pracy na rzecz byłego pracodawcy.

W przypadku lekarza stażysty i lekarza samodzielnie wykonującego zawód zakres tych czynności jest zupełnie różny i co do tego nie ma jakiejkolwiek wątpliwości. Lekarz stażysta uczy się zawodu według narzuconego mu schematu postępowania i pod ścisłym nadzorem, a lekarz samodzielnie wykonujący zawód, posiadając już wymagane kwalifikacje potwierdzone odpowiednimi dokumentami, udziela świadczeń zdrowotnych polegających w szczególności: na badaniu stanu zdrowia, rozpoznawaniu chorób i zapobieganiu im, leczeniu i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a także wydawaniu opinii i orzeczeń lekarskich (art. 2 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).

Właściwie w przypadku lekarzy już sam ustawodawca posługuje się terminem „stażu podyplomowego”, który jest jedynie etapem mającym na celu de facto naukę zawodu i przygotowanie zawodowe do pełnienia samodzielnej funkcji lekarza. Wyłącza to tożsamość czynności wykonywanych na tych etapach.

Jarosław Klimek, radca prawny OIL w Łodzi