Lista badań ważnych dla kobiet i mężczyzn

Wczesne wykrycie choroby tarczycy, niedoborów żelaza, cukrzycy, zaburzeń gospodarki lipidowej, upośledzenia funkcji nerek oraz uszkodzeń wątroby to główne cele badań profilaktycznych przeprowadzanych u kobiet. U mężczyzn niezbędna jest skryningowa diagnostyka w kierunku cukrzycy, zaburzeń lipidowych, zaburzeń funkcji nerek, metabolizmu puryn i funkcji wątroby.

Andrzej Marszałek. Foto: Tomasz Adamaszek

– Dolegliwości takie jak: wzdęcia po jedzeniu, okresowe pobolewania po prawej stronie nadbrzusza, odbijania, nadmierna pobudliwość nerwowa, uczucie zmęczenia, niewielkie ograniczenie tolerancji wysiłku fizycznego, trudności w koncentracji uwagi, drżenia mięśni (tiki), niezamierzona utrata masy ciała lub jej wzrost, nadmierne łaknienie bądź pragnienie, oddawanie zwiększonej ilości moczu, powinny nas skłonić do wizyty u lekarza pierwszego kontaktu, który zdecyduje, na jakie badania nas skierować – mówi dr n. med. Andrzej Marszałek.

Jakie badania powinny wykonywać kobiety?

• TSH – hormon tyreotropowy. Hormon regulujący czynność tarczycy. Zarówno podwyższenie jego stężenia, jak i obniżenie wskazują na zaburzenie czynności gruczołu – odpowiednio niedoczynność lub nadczynność. Badanie wykorzystywane jako test przesiewowy dobrze obrazuje wymienione stany. Dodatkowo wykorzystywane jest w diagnostyce niepłodności u kobiet.

• Ferrytyna. Jest jednym z najlepszych parametrów wykrywających niedobory żelaza w organizmie. Zmiany stężenia ferrytyny wyprzedzają wystąpienie niedokrwistości. Wobec częstości występowania niedoborów żelaza spowodowanych licznymi przyczynami, takimi jak: niedobory w diecie, zaburzone wchłanianie, wzmożone zapotrzebowanie (również ciąża), nadmierna utrata (przewlekłe krwawienia, np. z żylaków odbytu, nadmierne miesiączki i inne) – wczesne wykrycie takiego stanu umożliwia uzupełnienie niedoborów poprzez wzbogacenie diety lub suplementację. Każda przyczyna niedoborów powinna być określana przez lekarza klinicystę.

• HbA1C – hemoglobina glikowana. Odzwierciedla „średnią glikemię” na przestrzeni od 2 do 3 miesięcy. Test wykorzystywany jest zarówno w monitorowaniu leczenia cukrzycy, jak również jako badanie skryningowe we wstępnej ocenie stanu zaburzeń tolerancji glukozy. Podwyższone wartości skłaniają do rozpoczęcia pełnej diagnostyki w zakresie oceny gospodarki węglowodanowej. Wczesne wykrycie patologii pozwala wdrożyć postępowanie profilaktyczne i lecznicze, zmniejszające ryzyko wystąpienia powikłań cukrzycy.

• ALT i bilirubina. Panel oceniający uszkodzenie wątroby. Wzrost aktywności enzymów wątrobowych”(w tym ALT) oraz stężenia bilirubiny stanowi wskazanie do pogłębionej diagnostyki narządu. Podwyższenie aktywności ALT może wynikać z błędów dietetycznych, uszkodzenia poalkoholowego lub polekowego wątroby, a także wskazywać na zapalenia toksyczne, wirusowe czy inne. Ocena stężenia bilirubiny rozszerza diagnostykę i ją ukierunkowuje (różnicowanie żółtaczek).

• Cholesterol. Badanie stężenia całkowitego cholesterolu jest jednym z podstawowych badań w ocenie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Jest podstawowym parametrem w ocenie miażdżycy i jej powikłań. Uzyskanie wartości pożądanych stężenia cholesterolu zmniejsza ryzyko zawału serca i choroby niedokrwiennej. Wykrycie wczesnych zaburzeń pozwala, poprzez modyfikację diety i zwiększenie aktywności fizycznej, opóźnić włączenie terapii farmakologicznej.

• Triglicerydy. Parametr najczęściej oceniany wspólnie z innymi opisującymi gospodarkę lipidową (jak np. cholesterol). Optymalizacja stężenia triglicerydów redukuje ryzyko powikłań miażdżycy. W zakresie badań lipidów szczególnie istotne jest przestrzeganie warunków przygotowania się do analiz – powinny być one wykonywane na czczo, w godzinach rannych.

• Kreatynina. Stężenie kreatyniny jest najczęściej wykorzystywanym parametrem w ocenie funkcji nerek. Obecnie każdy wynik opisywany jest dodatkowo przez EGFR (wskaźnik przesączania kłębkowego). Mimo że wzrost stężenia kreatyniny jest objawem późnym, może być wykorzystywany w badaniach skryningowych.

• Wapń. Ocena stężenia wapnia we krwi jest elementem diagnostyki wielu chorób. Wykorzystywana jest np. w zakresie diagnostyki układu kostnego, sercowo-naczyniowego, moczowego. Wczesne wykrycie zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej pozwala rozszerzyć diagnostykę (kości, przytarczyce, nerki), ocenić stężenie wapnia zjonizowanego (pula biodostępna) czy fosforanów, a także inne. Wczesne wykrycie i zdiagnozowanie zaburzeń zapobiega późnym powikłaniom.

• Magnez. Makroelement znajdujący się we wszystkich tkankach ustroju. Istotny przy wytwarzaniu energii, prawidłowej kurczliwości mięśni, funkcjonowaniu układu nerwowego, kostnego, czy krwinek. Ze względu na błędy dietetyczne, stres, używki często dochodzi do niedoborów. Ich uzupełnienie wpływa bardzo korzystnie na komfort życia.

• Apolipoproteiny A i B. Są one białkami odpowiedzialnymi za transport i wtórnie metabolizm lipidów. Niedobory Apo-A oraz podwyższone stężenie Apo-B stanowi istotny element w diagnostyce i ocenie ryzyka powikłań miażdżycy. Wczesne wykrycie zaburzeń zdecydowania ułatwia redukcję ryzyka powikłań miażdżycy.

• Bilirubina. Powstaje w wyniku złożonych przemian hemoglobiny. Podwyższone stężenia bilirubiny obserwowane są w przebiegu nadmiernego rozpadu krwinek czerwonych (niedokrwistości hemolityczne), zapaleniach wątroby – polekowych, poalkoholowych, toksycznych i wirusowych (wirusy zapalenia wątroby – najczęściej typu A, B, C i inne), mechanicznym utrudnieniu odpływu żółci z dróg żółciowych, wrodzonych zaburzeniach budowy wątroby. Parametr zazwyczaj wykorzystywany wspólnie z oceną aktywności enzymów wątrobowych.

• Badanie ogólne moczu. Najlepiej wykonać taką analizę co roku. Badanie jest istotne w przypadku obu płci, lecz szczególnego znaczenia nabiera w przypadku kobiet, głównie w starszym wieku – u nich zakażenia układu moczowego mogą i często przebiegają skąpoobjawowo lub objawy są niecharakterystyczne. Przedłużające się zakażenie prowadzi do poważnych powikłań. Podobnie u dzieci, zlekceważone lub niezauważone zakażenie może być przyczyną problemów w wieku dorosłym, a nawet prowadzić do niepowodzeń ciąży. Poza zakażeniem w badaniu ocenia się cały szereg zaburzeń ogólnoustrojowych – cukrzyca, choroby wątroby. Duże znaczenie może mieć również mikroalbuminuria – wydalanie niewielkich ilości białka z moczem. Stan taki może być niewykrywalny w rutynowym badaniu moczu, a jest szczególnie istotny w monitorowaniu przebiegu nadciśnienia lub cukrzycy. Potwierdzenie zjawiska mikroalbuminurii pozwala wcześnie wykryć dyskretne zmiany w nerkach w przebiegu wspomnianych stanów. Intensywne leczenie może zahamować postęp powikłań.

Jakie badania powinni wykonywać mężczyźni?

• TSH.

• HbA1C – hemoglobina glikowana.

• ALT i bilirubina.

• Cholesterol.

• Triglicerydy.

• Kreatynina.

• Apolipoproteiny A i B.

• Bilirubina.

• Badanie ogólne moczu.

• CRP. Białko C-reaktywne (białko ostrej fazy) jest globuliną syntetyzowaną w wątrobie. Wzrost stężenia obserwuje się w następujących przypadkach: zakażenia bakteryjne, oparzenia, urazy, choroba nowotworowa, zawał mięśnia sercowego, niektóre choroby autoimmunologiczne. Ze względu na krótki okres półtrwania, może być wykorzystywane do monitorowania leczenia chorób. W przypadku oznaczania WRCRP (HSCRP) obserwuje się wartości o większej czułości (skala analityczna od 0,0). Sugeruje się przydatność w diagnostyce choroby niedokrwiennej serca. Przypisuje się znaczną rolę w ocenie ryzyka zgonu sercowo-naczyniowego.

• Kwas moczowy. Powstaje jako wynik przemian puryn. Pomiary stężenia kwasu moczowego wykorzystywane są w diagnozowaniu i leczeniu niewydolności nerek oraz skazy moczanowej. Zaburzenia pojawiają się w przebiegu nadmiernego spożywania alkoholu, w diecie bardzo bogatej w mięso, w przebiegu otyłości. Nadmiar kwasu moczowego odkłada się w stawach.