Nakaz pracy do walki z epidemią

Komu można nakazać świadczenie pracy przy zwalczaniu epidemii? Co ze stażystami i lekarzami w trakcie specjalizacji? Kogo obejmują wyłączenia?

Foto: pixabay.com

Zakres podmiotowy osób, które mogą zostać zobowiązane do świadczenia pracy przy zwalczaniu epidemii w ramach reżimu administracyjno-prawnego, jest określony w przepisach ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239 z późn. zm.).

Zgodnie z art. 47 ust. 1 tej ustawy, do świadczenia pracy przy zwalczaniu epidemii mogą być skierowani:

1) pracownicy podmiotów leczniczych;

2) osoby wykonujące zawody medyczne oraz osoby, z którymi podpisano umowy na wykonywanie świadczeń zdrowotnych;

3) inne osoby, jeżeli ich skierowanie jest uzasadnione aktualnymi potrzebami podmiotów kierujących zwalczaniem epidemii.

Ponadto, zgodnie z art. 48 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2020 r., poz. 514), w czasie trwania katastrof, epidemii i klęsk żywiołowych lekarz wykonujący zawód może być powołany do udzielania pomocy lekarskiej w celu zwalczania skutków tych zdarzeń. Przepis ten dotyczy jedynie lekarza czynnego zawodowo, nie dotyczy on tych lekarzy, którzy w chwili powołania nie wykonują zawodu.

Stażysta i specjalizant

Od 1 kwietnia br. wskazany katalog osób, które można skierować do walki z epidemią, został rozszerzony poprzez zmianę ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, polegającą m.in. na dodaniu art. 15 ust. 8a-8d oraz art.16m ust.15-19 do tej ustawy, przez art. 2 pkt 2 i art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie systemu ochrony zdrowia związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz. U. poz. 567 z późn. zm.).

Zgodnie ze zmienionymi przepisami, lekarze stażyści oraz lekarze odbywający szkolenie specjalizacyjne mogą w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii zostać skierowani do realizacji innych zadań niż wynikające z programu stażu albo programu specjalizacji, ale zadania te muszą być odpowiednie do poziomu wiedzy i umiejętności kierowanego lekarza. Na wniosek lekarza okres wykonywania powyższych działań może zostać zaliczony do okresu odbywania stażu/szkolenia.

Skierować do wykonywania działań związanych ze zwalczaniem epidemii mogą:

1) wojewoda na podstawie decyzji wydanej w oparciu o art. 47 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, przy czym to skierowanie może dotyczyć zarówno jednostki, w której lekarz odbywa staż/szkolenie, jak i do innej jednostki;

2) pracodawca, jeżeli nie została wydana decyzja wojewody o skierowaniu lekarza do wykonywania zadań przy zwalczaniu epidemii.

Wykonywane zadania na podstawie skierowania pracodawcy lub decyzji wojewody mają być dostosowane do poziomu wiedzy i umiejętności kierowanego lekarza stażysty oraz podlegać nadzorowi i kierownictwu lekarza specjalisty wyznaczonego przez kierownika jednostki, do której został skierowany lekarz stażysta. Na wniosek lekarza stażysty minister zdrowia może uznać okres wykonywania pracy na podstawie skierowania, w którym lekarz nie realizował programu stażu podyplomowego, za równoważny z realizowaniem tego programu stażu.

W przypadku lekarza odbywającego szkolenie specjalizacyjne, na jego wniosek dyrektor CMKP może uznać, w drodze decyzji, okres, w którym lekarz ten nie realizował programu specjalizacji, za równoważny z realizowaniem tego programu, jeżeli w okresie tym realizował zadania na podstawie skierowania pracodawcy lub decyzji wojewody.

Dodatkowo wprowadzono zwolnienie lekarza z obowiązku odbycia jednego, ostatniego kursu w trakcie szkolenia specjalizacyjnego, jeżeli odbycie tego kursu jest niemożliwe w związku z wystąpieniem stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, a do jego odbycia konieczne byłoby przedłużenie specjalizacji o okres przekraczający trzy miesiące, pod warunkiem że zrealizował wszystkie inne kursy objęte programem specjalizacji. Zasady wskazane wyżej stosuje się także odpowiednio do lekarza stażysty/lekarza odbywającego szkolenie specjalizacyjne, będącego żołnierzem w czynnej służbie wojskowej.

Wyłączenia

Osoby wykonujące zawód medyczny w podmiotach udzielających świadczeń pacjentom z podejrzeniem lub zakażeniem wirusem SARS-CoV-2 najbardziej narażają swoje życie i zdrowie, walcząc na pierwszej linii epidemii. Jak najbardziej zasadne są więc wyłączenia wskazane przez ustawodawcę.

Stosownie do treści art. 47 ust. 3 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, skierowaniu do pracy niosącej ryzyko zakażenia przy zwalczaniu epidemii nie podlegają:

• osoby, które nie ukończyły 18 lat bądź ukończyły 60 lat;
• kobiety w ciąży;
• osoby samotnie wychowujące dzieci w wieku do 18 lat;
• osoby wychowujące dziecko w wieku do 14 lat;
• osoby wychowujące dziecko z orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego;
• osoby, u których orzeczono częściową lub całkowitą niezdolność do pracy;
• inwalidzi i osoby z orzeczonymi chorobami przewlekłymi;
• osoby, o których mowa w art. 2 ustawy z 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, oraz posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej.

Katalog wyłączeń od skierowania do pracy przy zwalczaniu epidemii zawiera zarówno przyczyny trwałe (np. przekroczenie granicy wieku 60 lat) jak i przejściowe (ciąża, wychowywanie dzieci). Jeśli dziecko w wieku powyżej 14 lat jest wychowywane przez dwoje rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska, wówczas do pracy przy zwalczaniu epidemii może zostać skierowany wyłącznie jeden z nich, o czym stanowi art. 47 ust. 3a tej ustawy.

Z kolei osoby wychowujące dziecko z orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego oraz osoby samotnie wychowujące dziecko w wieku do lat 18 nie mogą zostać skierowane do pracy przy zwalczaniu epidemii. Zmiana okoliczności wyłączających skierowanie do zwalczania epidemii powoduje obowiązek aktualizacji danych przekazanych wojewodzie w celu odpowiedniej korekty wojewódzkiego planu działania na wypadek wystąpienia epidemii.

Warto przy tej okazji zwrócić uwagę na odmienność sformułowań użytych przez ustawodawcę w art. 47 ust. 1 i 2 oraz w art. 47 ust. 3 – w cytowanych przepisach ustawodawca posłużył się odmienną konstrukcją językową do wyrażenia normy prawnej: w art. 47 ust. 1 i 2 mówi się o „skierowaniu do pracy przy zwalczaniu epidemii”, a w art. 47 ust. 3 o wyłączeniu przypadków skierowania „do pracy niosącej ryzyko zakażenia przy zwalczaniu epidemii”.

Można zatem wywodzić, że ustawodawca wyróżnił dwa odrębne stany prawne, a w konsekwencji może dojść do sytuacji, gdzie lekarz, który ukończył 60 lat i prowadzi indywidualną praktykę lekarską, czyli jest osobą wykonującą zawód medyczny, może być skierowany do zwalczania epidemii, jednakże nie może zostać skierowany do prac związanych z ryzykiem zakażenia przy zwalczaniu epidemii.

Beata Wierzchowska, radca prawny NIL