Felicjan Sławoj Składkowski – lekarz, generał i premier

Generał Felicjan Sławoj Składkowski (ur. 9.06.1885 r. w Gąbinie, zm. 31.08.1962 r. w Londynie) był chirurgiem z podspecjalizacją ginekologia zasłużonym dla polskiej urologii, nefrologii i proktologii. Jednakże poza karierą medyczną zainteresował się także polityką. 

Uroczystość poświęcenia sztandaru i przysięga od podchorążego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego, którą przyjmuje gen. Składkowski
Foto: archiwum prywatne

Był premierem, ministrem spraw wewnętrznych, wiernym wykonawcą poleceń marszałka Józefa Piłsudskiego, pomysłodawcą słynnych „sławojek”* (jak mawiał Stanisław Cat Mackiewicz, był „Piotrem Wielkim w klozetowej skali”).

Urodzony w 1885 r. przyszły generał początkowo miał dostać na imię Sławoj, ale nie wyraził na to zgody proboszcz rodzinnego Gąbina w zaborze rosyjskim i został ochrzczony jako Felicjan Sławoj. Swoją edukację rozpoczął w Łowiczu, a kontynuował w Gimnazjum w Kielcach. Po zdaniu matury dostał się na Wydział Lekarski Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego.

Podczas studiów zaangażował się w protest socjalistów na pl. Grzybowskim w Warszawie, co poskutkowało osadzeniem go w Więzieniu na Pawiaku. Po uwolnieniu został relegowany z uczelni i kontynuował studia na Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w zaborze austriackim. W 1909 r. poślubił Jadwigę Szoll, z którą miał syna Miłosza, zaś dwa lata później, w 1911 r. uzyskał dyplom lekarski ukończenia studiów.

Choć początkowo planował zostać internistą, w ostateczności pod wpływem swojego nauczyciela, prof. Bronisława Kadera, wybrał chirurgię z podspecjalnością z ginekologii i był asystentem w jego Klinice. Praktykował także jako chirurg i ginekolog w Sosnowcu. Od stycznia 1914 r. kierował lecznicą prof. Kadera.

Wraz z wybuchem I wojny światowej zaciągnął się do nowo powstałych Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego i w nich jako lekarz służył do końca wojny, co przetarło mu wstęp do polityki. W kolejno tworzących się rządach piastował różne funkcje, w tym szefa sanitarnego struktur wojskowych. W 1926 r. przeszedł konwersję na kalwinizm i po uzyskaniu rozwodu z Jadwigą Szoll, zawarł związek małżeński z Francuzką Germaine Susanne Coillot, o którą rywalizował z ówczesnym płk. Władysławem Andersem.

Przełomowy dla kariery Sławoja Składkowskiego był okres przewrotu majowego, w którym poparł Marszałka Piłsudskiego i odpowiadał za zaprowadzenie porządku jako Komisarz dla miasta Warszawy, a następnie jako Minister Spraw Wewnętrznych. Zwracał szczególną uwagę na stan administracji państwowej, a zwłaszcza policji. Stworzył specjalne oddziały odwodowe tej formacji, wyspecjalizowane w rozbijaniu zgromadzeń bez użycia broni palnej. 16 maja 1936 r. został powołany na urząd premiera i właśnie jego rząd okazał się najstabilniejszym rządem wśród wszystkich międzywojennych rządów.

Doceniał rolę urzędników cywilnych, ale znany był z tego, że wykonując obowiązki szefa rządu starał się przeprowadzać jak największą liczbę inspekcji i wizytacji aparatu urzędniczego, na równi z inspekcjami w wojsku i policji. Jego szczególnym zainteresowaniem cieszyły się kwestie medyczne i sanitarne. W roku 1937 uroczyście otworzył w Łodzi IV Okręgowy Szpital Wojskowy swego imienia (obecnie Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 2 im. Wojskowej Akademii Medycznej – Centralny Szpital Weteranów). Zainicjował też powstawanie drewnianych wychodków, zwłaszcza we wsiach, które na jego cześć otrzymały nazwę „sławojek”.

Zasługi generała dla proktologii, nefrologii i urologii są zgodne ze wszystkimi zaleceniami dotyczącymi zasad prawidłowych wypróżnień: im bardziej komfortowe i higieniczne warunki wypróżnień, tym lepsze samopoczucie i zapewnienie prawidłowego funkcjonowania układu moczowego i przewodu pokarmowego. Zarządzenie budowy drewnianych wychodków poprawiło znacznie poziom higieny w gospodarstwach w Polsce.

Generał mieszkał przy ul. Nowowiejskiej 29, tuż przy Szpitalu Okręgowym nr 1. Mieszkanie przetrwało wojenną pożogę i do dziś na suficie w dawnym salonie zachowały się malowidła ukazujące tańczącą piękną brunetkę w stroju cyganki, której twarz jest twarzą drugiej żony generała Germaine Składkowski. Po wybuchu II wojny światowej udał się wraz z rządem na emigrację przez Zaleszczyki. Nawet podczas ewakuacji do Rumunii wypisywał mandaty za brak sławojek na obszarach wiejskich.

Pomimo internowania udało mu się przedostać do Londynu, gdzie prowadził skromne życie. Po śmierci Germine w 1946 r., ożenił się po raz trzeci z Jadwigą Dołęgą Mostowicz – siostrą Tadeusza Dołęgi Mostowicza, autora m.in. „Kariery Nikodema Dyzmy”. Zmarł 31 sierpnia 1962 r. w Londynie i został pochowany na Cmentarzu w Brompton. W 1990 r. jego zwłoki spoczęły na Cmentarzu Powązkowskim. Wnukiem generała Sławoja Składkowskiego był znany reżyser Krzysztof Kieślowski.

Przez większość życia prowadził pamiętnik, w którym zapisywał w sposób barwny i szczery swoje wspomnienia, w tym z czasów działalności w Legionach, współpracy z Marszałkiem Piłsudskim, a także z czasów sprawowania funkcji ministra spraw wewnętrznych i premiera. Dzisiaj jego zaangażowanie polityczne i niektóre decyzje budzą liczne kontrowersje. Jednakże należy pamiętać o jego znaczącym wkładzie w poprawę warunków sanitarnych, zwłaszcza we wsiach, która znacząco przyczyniła się do poprawy higieny ludności i ograniczeniu transmisji chorób.

Lek. med. Krzysztof Królikowski
Ośrodek Historyczny NRL

* „Sławojka” – toaleta, wychodek, wolnostojąca, drewniana budka zamykana z wykopanym dołem na odchody. Nazwa nadana na cześć inicjatora i promotora budowy toalet – Felicjana Sławoja Składkowskiego – premiera Polski. Rozporządzeniem Prezydenta RP z roku 1928 o prawie budowlanym i zabudowaniu osiedli (Dz.U.R.P. 1928, Nr 23, poz. 202) sławojka winna była być w każdym gospodarstwie w Polsce.