Głowa państwa nie tylko symbol
Głowa państwa nie jest wyłącznie notariuszem decyzji parlamentu – to gracz, który ma w rękach potężne narzędzia wpływu na prawo.
Choć prezydent często kojarzony jest z funkcją reprezentacyjną, w rzeczywistości odgrywa znacznie ważniejszą rolę w procesie stanowienia prawa. To nie tylko symboliczna głowa państwa, lecz jeden z kluczowych graczy sceny politycznej – z realnym wpływem na legislację, politykę krajową i funkcjonowanie instytucji. Nie rządzi bezpośrednio, ale jego decyzje potrafią zatrzymać ustawę, zmusić parlament do korekty lub całkowicie zmienić jej bieg.
Własna ustawa? Czemu nie
Prezydent może sam zainicjować projekt ustawy – i to w niemal każdej sprawie: od podatków, przez zdrowie, po edukację. To narzędzie pozwala mu nie tylko wpływać na prawo, ale też komunikować polityczne priorytety. Prezydent nie prowadzi jednak polityki państwa, a przysługująca mu inicjatywa ustawodawcza nie daje możliwości realizacji obietnic, np. w ustawie budżetowej, gdzie inicjatywa przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.
Najbardziej aktywny, jeśli chodzi o zgłaszanie projektów ustaw, był Lech Kaczyński – przedstawił 44 projekty ustaw. Jeśli chodzi o efektywność prezydentów, wyróżnia się Andrzej Duda. Z przedstawionych przez niego projektów Sejm uchwalił 80 proc. Związane jest to jednak z tym, że przez prawie cały okres jego kadencji większość sejmową posiadała sprzyjająca mu partia – Prawo i Sprawiedliwość.
Co ciekawe, Sejm, do którego trafia prezydencka inicjatywa, może ustawę uchwalić, odrzucić, a nawet gruntownie zmienić tak, że pierwotna idea zniknie w cieniu poprawek.
Podpis: brama do prawa
Bez podpisu prezydenta żadna ustawa uchwalona przez parlament nie wejdzie w życie. To ostatni etap – i ostatnia szansa na reakcję. Prezydent może złożyć podpis, ale może też powiedzieć „stop”. Wtedy uruchamia narzędzia, które potrafią zablokować cały proces legislacyjny. Ma trzy możliwości:
- podpisać ustawę,
- zawetować w całości,
- skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją (kontrola prewencyjna).
Jeśli Trybunał uzna ustawę za zgodną z konstytucją – prezydent musi ją podpisać. Jeśli nie – odmawia podpisania.
Może się też zdarzyć, że niezgodność z konstytucją dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a Trybunał Konstytucyjny nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą. Wówczas prezydent po zasięgnięciu opinii marszałka Sejmu podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności. W praktyce oznacza to, że prezydent może skutecznie blokować kontrowersyjne reformy, nie mając do dyspozycji armii – wystarczy podpis… lub jego brak.
Weto – najostrzejsza broń
Prezydent ma również prawo zawetowania ustaw uchwalonych przez Sejm i Senat. Co istotne, weto musi dotyczyć całej ustawy, a nie tylko niektórych jej przepisów. Zablokowana w ten sposób ustawa może być nadal uchwalona – konieczna do tego jest jednak większość 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Wówczas prezydent w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw (nie przysługuje mu wtedy prawo wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego w trybie kontroli prewencyjnej).
Co ważne, prezydent może zakwestionować także ustawę już podpisaną i ogłoszoną w Dzienniku Ustaw. W ramach tzw. kontroli następczej może w każdej chwili skierować obowiązujące prawo do Trybunału Konstytucyjnego – niezależnie od tego, czy dotyczy to ustawy, umowy międzynarodowej, czy rozporządzenia. Wniosek prezydenta nie wstrzymuje działania aktu prawnego, ale jeśli Trybunał uzna go za niezgodny z Konstytucją – przestaje on obowiązywać. To potężne narzędzie, szczególnie w momentach napięcia między władzą wykonawczą a ustawodawczą.
Ochrona zdrowia i aktywności legislacyjna prezydenta Andrzeja Dudy:
- inicjatywa ustawodawcza – prezydent skierował do Sejmu projekty: ustawy o szczególnej opiece geriatrycznej, ustawy o Funduszu Medycznym.
- zawetowane ustawy: o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, nowelizacja Prawa farmaceutycznego.
- skierowane do Trybunału Konstytucyjnego: nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, ustawa o zmianie ustawy o Krajowej Sieci Onkologicznej, ustawa o niektórych zawodach medycznych.
Anna Wojda
Źródło: „Gazeta Lekarska” nr 7-8/2025
