Kiedy praca lekarza dentysty nie jest pracą w szczególnych warunkach?

Podejmowany kilkukrotnie na łamach „Gazety Lekarskiej” temat pracy lekarzy i lekarzy dentystów w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów emerytalnych spowodował dość szeroki odzew czytelników.

Jednym z częściej kierowanych do redakcji pytań były powody nierównego traktowania przez ustawodawcę pracy wykonywanej przez pracownika oraz osobę prowadzącą działalność gospodarczą w aspekcie jej zaliczenia jako pracy wykonywanej w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów emerytalnych, a w konsekwencji nierównych przywilejów emerytalnych. Taka sytuacja zachodzi bowiem m.in. w przypadku lekarzy dentystów.

Praca lekarza dentysty jest uciążliwa i męcząca. Z uwagi na wymuszoną pozycję ciała przy jej wykonywaniu wiąże się ona z obciążeniem stale tych samych części układu kostnego, stawowego i mięśniowego. Nie dość, że lekarz dentysta wykonuje manipulacje w niewygodnej pozycji, wykonując skręty ciała w stronę pacjenta i ciągle unosi ręce, to jest też nieustannie narażony na hałas mechaniczny wytwarzany przez narzędzia dentystyczne czy też na wibracje itd.

W 1983 r. ustawodawca zauważył ciężki charakter pracy lekarzy dentystów, wykazując „prace lekarzy stomatologów” w załączniku do słynnego rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach¹, a mianowicie w Wykazie A – Prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego, Dział XII, pkt 2). Praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu i właśnie z tego powodu osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni.

Trzeba być pracownikiem

W praktyce nie jest jednakże możliwe zaliczenie każdej takiej pracy lekarza dentysty do pracy w szczególnych warunkach. Rzeczone rozporządzenie stosuje się bowiem tylko do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazach stanowiących załączniki do tego rozporządzenia. I tu lekarze dentyści napotykają na ów ustawodawczy absurd… bowiem zawód lekarza dentysty już dawno – rzec można – uległ prywatyzacji, a szczególne warunki pracy zależą od tego, czy ma się nad sobą szefa, czy też nie!

Lekarze dentyści mają co prawda swobodę wyboru co do tego, w jaki sposób wykonywać zawód, jednakże znakomita ich większość wybiera model działalności gospodarczej. Ustawodawca natomiast przyjął, że tylko praca lekarza dentysty, który wykonuje ją jako pracę podporządkowaną w charakterze pracownika, jest pracą wykonywaną w szczególnych warunkach. Nie jest nią natomiast taki sam rodzaj pracy, jeżeli jest ona wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Dlaczego takie rozwiązanie?

Jak zatem ustawodawca uzasadnia tak niekorzystne zróżnicowanie w uznaniu tej samej rodzajowo pracy – raz jako pracę w szczególnych warunkach, a raz nie? Za taki stan rzeczy odpowiadają zasady przyświecające reformie systemu ubezpieczeń z 1998 r., w tym zasada stopniowej likwidacji przywilejów wcześniejszego przejścia na emeryturę. Po wprowadzeniu reformy podejmowano liczne próby zmiany istniejącego stanu prawnego na korzystniejszy dla poszczególnych grup zawodowych, w tym osób prowadzących działalność gospodarczą, ale bez powodzenia.

Okazuje się, że temat ten był też przedmiotem interpelacji poselskich, ale bez oczekiwanego pozytywnego skutku. Odpowiadając na interpelację poselską² w sprawie braku przywilejów wynikających z pracy w szczególnych warunkach dla osób pracujących w ramach własnej działalności gospodarczej, ówczesne Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wskazało, iż: „Reformując system ubezpieczeń społecznych, którego podstawowe zasady weszły w życie 1 stycznia 1999 r., a w szczególności porządkując ubezpieczenie emerytalne, przyjęto zasadę stopniowej likwidacji możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę.

Przepisy obowiązującej od ponad 13 lat ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (…) regulują zatem również sposób wygaszania dotychczasowych uprawnień do emerytur przysługujących na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (….). Przepisy tego rozporządzenia, wydane z upoważnienia art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (…), nigdy nie miały charakteru powszechnego. Od czasu ich wejścia w życie ograniczały prawo do wcześniejszej emerytury do osób, których ubezpieczenie wynikało ze stosunku pracy. Przepisy te nie mają więc zastosowania do osób niebędących pracownikami, a więc również do osób prowadzących działalność gospodarczą, podlegających ubezpieczeniu społecznemu odrębnemu od pracowniczego.

Podkreślić należy, że różnica pomiędzy zaopatrzeniem emerytalno-rentowym pracowników a ubezpieczeniem społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą wyraża się także w wysokości składek na to ubezpieczenie: składka dla osób prowadzących działalność gospodarczą jest niższa od składki pobieranej od wynagrodzeń pracowniczych. Przyjęcie jednolitych rozwiązań nie byłoby bowiem sprawiedliwe, skoro istnieją obiektywne różnice w sytuacji zawodowej, ekonomicznej i społecznej osób uprawnionych do świadczeń. Rozszerzenie zakresu stosowania tych przepisów na nową grupę ubezpieczonych, którzy dotychczas nie skorzystali z przywileju wcześniejszej emerytury, nie jest również uzasadnione ani możliwe, przede wszystkim dlatego, że prowadziłoby to do załamania reguły nie tworzenia nowych preferencyjnych uprawnień emerytalnych, nieznajdujących pokrycia w składce na ubezpieczenie społeczne”³.

Resort nie dał się przekonać

Tożsame stanowisko Ministerstwo Rodziny zaakcentowało w odpowiedzi na wcześniejszą interpelację posła Artura Gierady w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze⁴, w którym wskazano, że: „Jednym z założeń obowiązującego w naszym kraju systemu ubezpieczeń społecznych jest stopniowe wygaszanie, a nie rozbudowywanie przywileju wcześniejszego przejścia na emeryturę. W związku z tym, zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, możliwość wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej z tytułu pracy w warunkach szczególnych dotyczy wyłącznie pracowników, którzy warunki do uzyskania wcześniejszej emerytury spełnią do 31 grudnia 2008 r. Od 1 stycznia 2009 r. ma funkcjonować projektowany system emerytur pomostowych. W tej sytuacji modyfikacja przepisów o wcześniejszym przechodzeniu na emeryturę przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub wykonujących pracę o szczególnym charakterze, obowiązujących tylko do końca bieżącego roku, moim zdaniem byłaby nieuzasadniona. Łagodzenie zasad przechodzenia na emeryturę nie byłoby także uzasadnione zarówno ze względów demograficznych, jak i ekonomicznych. Wzrastające od wielu lat średnie trwanie życia powoduje, że wydłuża się okres pobierania emerytur. Powoduje to stałe zwiększanie się wydatków na emerytury i renty przy zachowaniu takiego samego, wymaganego do otrzymania świadczenia, stażu ubezpieczeniowego oraz takiej samej wysokości składki. W wyniku tego proporcja płaconych składek do otrzymywanych świadczeń stale się zmniejsza”.

Podsumowując temat, warto w tym miejscu przytoczyć aktualną cały czas tezę wyroku Sądu Najwyższego z 1997 r., iż „przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) nie mają zastosowania do osób uprawnionych do świadczeń emerytalno-rentowych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej”⁵.

Beata Wierzchowska, radca prawny NIL

Przypisy:

1. Rozp. Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.).
2. Interpelacja poselska posła Kazimierza Ziobro z 11.06.2012, znak: SPS-023-5466/12.
3. Pismo z dnia 12.07.2012 r., wydane przez: Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, SPS-023-5466/12, Stanowisko MPiPS w sprawie przywilejów wynikających z pracy w szczególnych warunkach dla osób pracujących w ramach własnej działalności gospodarczej, www.sejm.gov.pl.
4. Pismo z dnia 10.04.2008 r., wydane przez: Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, SPS-023-1520/08, Ustalanie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, www.sejm.gov.pl.
5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 1997 r. II UKN 198/97.