Kontakt z niebezpiecznym materiałem klinicznym

Wirus Ebola wciąż nie daje za wygraną, inne niebezpieczne choroby zakaźne również się co jakiś czas pojawiają na świecie, tworząc poważne zagrożenie dla społeczeństw i wyzwanie dla personelu medycznego. Aby pomóc i jednocześnie być bezpiecznym w przypadku kontaktu z materiałem klinicznym takich pacjentów, należy odpowiednio dobrać środki ochrony osobistej.

Rozmawiamy na ten temat z Aleksandrą A. Zasadą, pełnomocnikiem ds. Bezpieczeństwa Laboratorium BSL3, kierownikiem Pracowni Badania Bakterii Wysoce Chorobotwórczych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny.

Co trzeba, zrobić, aby się zabezpieczyć przed potencjalnie niebezpiecznym materiałem klinicznym?

Trzeba zastosować odpowiednio do zagrożenia właściwie dobrane środki ochrony osobistej. W pierwszej kolejności należy rozważyć drogi zakażenia i wrota zakażenia patogenem, który może być obecny w próbkach pochodzących od pacjenta. Główne wrota zakażenia to skóra, zarówno uszkodzona jak i nieuszkodzona, spojówka oka, a także ucho, nos i usta, tak w kontekście wnikania drobnoustrojów przez błony śluzowe, jak i zakażeń drogą pokarmową i oddechową (np. wdychanie aerozolu).

Trzeba też określić przewidywany rodzaj ekspozycji, na co się składa m.in. kategoria patogenu, wielkość, objętość, ilość materiału klinicznego, z jakim będzie miał do czynienia pracownik oraz rodzaj wykonywanych czynności, z czym wiąże się ryzyko np. rozpryskania materiału zakaźnego, utworzenia aerozolu itp.

W co więc należy się ubrać?

Na polskim rynku dostępnych jest wiele różnych opcji odzieży ochronnej umożliwiających skompletowanie odpowiedniego stroju. Są to m.in. różnego typu rękawiczki, fartuchy, rękawy ochronne, gogle, przyłbice, maski, czepki, kaptury, kombinezony, ochraniacze na nogi, itp. Dobierając poszczególne elementy odzieży ochronnej, należy zwrócić uwagę na oznaczenia informujące, jakie normy spełnia i tym samym przed czym zapewnia ochronę.

Dla przykładu, producenci i dystrybutorzy środków ochrony osobistej oferują szeroką gamę kombinezonów, z których każdy rodzaj ma inne właściwości. W przypadku ochrony przed patogenami kombinezon musi posiadać oznaczenie ochrony przez czynnikami biologicznymi i spełniać wymagania normy EN 14126:2003. Następnie, zależnie od tego, do wykonywania jakich czynności będzie przeznaczony, należy rozważyć czy powinien także chronić np. przed rozpyloną cieczą lub strumieniem cieczy (norma EN 14605:2005), przed lekkim opryskaniem cieczą (norma EN 13034:2005) przed pyłami (norma EN 13982-1:2004), itd.

Kombinezony, jak również wszystkie inne środki ochrony osobistej, występują w różnych rozmiarach i dobór odpowiedniego jest niezwykle istotny nie tylko z punktu widzenia komfortu pracy, ale także bezpieczeństwa, gdyż zarówno zbyt małe, jak i za duże elementy odzieży ochronnej, stanowią ryzyko zakażenia pracownika i jego otoczenia.

Czy inne elementy odzieży ochronnej także są tak wyspecjalizowane?

Również maski charakteryzują się zróżnicowanym poziomem ochrony pracownika. Powszechnie używane maski chirurgiczne nie chronią przed niebezpiecznymi patogenami pracownika, a jedynie zatrzymują wydychane drobiny. Dla ochrony należy stosować maski typu FFP zwane również półmaskami filtrującymi. Przylegają one ściśle do twarzy, zachodzą na brodę, a wmontowany metalowy zacisk umożliwia szczelne dopasowanie maski do nosa.

Wyróżnia się trzy ich klasy oznaczone kolejnymi numerami. Wśród nich maska FFP1 zapewnia najniższą ochronę: filtruje co najmniej 80% aerozoli, a przeciekanie cieczy do wnętrza maski wynosi <22%. Maska FFP2 (N95 wg oznaczeń USA) filtruje co najmniej 94% aerozoli, a przeciekanie do wewnątrz oznaczono na poziomie <8%. Maska FFP3 (N99 wg oznaczeń USA) zapewnia największą ochronę: filtruje co najmniej 99% aerozoli, a przeciekanie cieczy do wewnątrz wynosi <2%.

Wszystkie dostępne są w różnych kształtach, co umożliwia wybranie takiej, która najlepiej pasuje do kształtu twarzy. Ponadto mogą być one wyposażone w zastawkę wydechową, która nie obniża poziomu ochrony, a umożliwia swobodniejsze oddychanie. W kontakcie z każdym materiałem klinicznym powinno się także używać rękawiczek.

Które są najlepsze?

Najczęściej stosuje się rękawiczki wykonane z lateksu, nitrylu, winylu lub syntetycznych polimerów. Różnią się one nie tylko materiałem, z jakiego są wykonane, ale także poziomem ochrony przed zakażeniem, wytrzymałością, elastycznością, odpornością na przekłucia, odpornością na różne środki chemiczne, w tym te zawarte w preparatach dezynfekcyjnych i antyseptycznych, itp.

Wśród wymienionych najniższą ochronę zapewniają rękawiczki winylowe i nie powinny być stosowane w kontakcie z materiałem pochodzącym od pacjentów chorych na niebezpieczne choroby zakaźne. Dla zwiększenia ochrony należy również rozważyć stosowanie dwóch par rękawiczek. Wtedy wewnętrzną należy przykleić taśmą do rękawa, a zewnętrzną pozostawić nie przyklejoną, co umożliwia jej łatwą wymianę w trakcie wykonywanych czynności.

O czym jeszcze trzeba pamiętać?

Środki ochrony osobistej mają określony termin ważności i nie należy ich stosować po jego upłynięciu. Należy również zwrócić uwagę na odpowiednie warunki ich przechowywania, zgodne z zaleceniami producenta. Jednorazowych środków ochrony osobistej nie należy używać wielokrotnie. Kluczowe dla bezpieczeństwa jest też odpowiednie ich zdejmowanie.

Czynność ta powinna być regularnie ćwiczona przez personel. Przedstawione przeze mnie środki ochrony osobistej stanowią jedynie przykład. Rekomendacje dotyczące ich doboru i właściwego postępowania dostępne są na stronach WHO, CDC oraz ECDC.