Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego a problemy ochrony zdrowia

23 stycznia 2019 r. minął termin konsultacji Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030 – jednego z ważniejszych dokumentów, który będzie kształtował rozwój kraju w nadchodzącej dekadzie.

Foto: pixabay.com

Problemy ochrony zdrowia zostały w nim dostrzeżone na wysokim poziomie ogólności. Przeciwnie do innych działów gospodarki brak natomiast wskazań, jak te problemy należy rozwiązać.

Analizując Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego (KSRR) z perspektywy ochrony zdrowia należy stwierdzić, że autorzy dokonują słusznej diagnozy. Wyzwaniem dla polityki regionalnej w obszarze zdrowia jest zapewnianie infrastruktury wspierającej równy dostęp wszystkich obywateli do wysokiej jakości usług publicznych, w tym w szczególności do placówek opieki zdrowotnej. Wyzwaniem jest także problem kadr, zwłaszcza na obszarach wiejskich oraz w małych i średnich miastach, z uwagi na m.in. na ogólnie małą liczbę personelu medycznego i niższą atrakcyjność warunków pracy na tych obszarach.

Warto jednak zauważyć, że o ile w kwestii infrastruktury i personelu sformułowana w KSRR diagnoza jest prawidłowa, to w zakresie świadczeń opieki zdrowotnej dokument pomija dyskusję ich finansowania. A jest to przecież element nierozerwalnie związany z infrastrukturą i kapitałem ludzkim. Jego terytorialne i strukturalne ukształtowanie ma fundamentalny wpływ na stymulowanie lub przeciwdziałanie zrównoważonemu rozwojowi regionalnemu kraju. Nie chodzi bowiem tylko o terytorialną dostępność obiektów ochrony zdrowia i kadr, a o dostępność świadczeń realizowanych w tych obiektach przez dostępne tam kadry. Pominięcie tego elementu, czy nawet brak odesłania do sektorowej strategii ten obszar regulującej, to istotny mankament KSRR, jeśli chodzi o ochronę zdrowia.

Problemy ochrony zdrowia są formułowane w KSRR w dwóch kontekstach. Pierwszy dotyczy niekorzystnych skutków procesów demograficznych, takich jak starzenie się ludności, niski poziom dzietności, negatywne trendy wynikające z migracji wewnętrznych i zewnętrznych. Ma on wpływ na zapotrzebowanie na usługi zdrowotne, które pozostają niezaspokojone na oczekiwanym poziomie. KSRR wskazuje, że wymaga to działań zaradczych i naprawczych ze strony państwa polegających na stymulowaniu rozwoju infrastruktury ochrony zdrowia w obszarach tego wymagających.

W tym kontekście dyskutowany jest także proces suburbanizacji, w wyniku której następuje obniżenie jakości życia. Wpływa na to ograniczony dostęp do usług publicznych, w tym z zakresu ochrony zdrowia, czy obniżenie jakości środowiska, np. poprzez hałas i zanieczyszczenie powietrza, które ma przełożenie na zdrowie społeczeństwa. Osobno w KSRR analizuje się funkcjonowanie na rynku pracy, które jest silnie powiązane z aspektem zdrowotnym. Przewiduje się szczególną interwencję z poziomu regionalnego w zakresie poprawy dostępności do świadczeń medycznych oraz profilaktyki, którą zostaną objęte obszary, na których występuje kumulacja problemów zdrowotnych mieszkańców, w tym obszary wiejskie.

W efekcie jednym z ważniejszych wyzwań sformułowanych w KSRR jest zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego podregionów oraz przeciwdziałanie kumulacji problemów społeczno-gospodarczych, szczególnie na obszarach peryferyjnych, położonych z dala od dużych ośrodków miejskich i na styku województw. Kwestia styku województw, koordynacji makroregionalnej, która nie byłaby ograniczona podziałem administracyjnym kraju, wydaje się szczególnie interesująca, a jednocześnie wymagająca. Będzie nam przykładowo trudno odnaleźć w KSRR przepis, jak koordynować inwestycje na styku województw, gdy obok siebie, ale po obu stronach granicy, konkuruje niedoinwestowany szpital wojewódzki i prężnie rozwijający się szpital powiatowy.

Drugi kontekst KSRR dotyczy już nie tylko dostępności, ale samej jakości infrastruktury społecznej, która przekłada się na jakość kapitału ludzkiego. Decyduje o tym również̇ stan zdrowia społeczeństwa, uwarunkowany m.in. dostępem do wysokiej jakości usług w zakresie opieki zdrowotnej. Tymczasem jakość świadczeń to ponownie nie tylko kwestia infrastruktury, ale także poziomu i struktury ich finansowania, których dyskusji KSRR nie podejmuje.

Jednak nawet w zakresie samych inwestycji w KSRR odnajdziemy niewiele szczegółów dotyczących priorytetów ochrony zdrowia lub ewentualnych odnośników do dziedzinowych dokumentów programowych skupionych na tej dziedzinie. Otwarte pytanie, czy można je w ogóle wskazać? Możemy natomiast przeczytać, że w latach 2005-2015 zwiększyła się liczba stacjonarnych placówek opieki zdrowotnej (w tym szpitali i zakładów opiekuńczo-leczniczych). Dodatkowo KSRR informuje, że w 2016 r. w Polsce funkcjonowało prawie 30% więcej szpitali ogólnych niż 10 lat wcześniej, zaś liczba przychodni wzrosła o ponad 58%. To pobrzmiewa jak dowód sukcesu, ale czy faktycznie nim jest?

Interesujący fragment KSRR stanowi dyskusja budżetu. Środki krajowe przeznaczone na realizację celów KSRR nie będą stanowiły odrębnego zasobu finansowego, ale pochodziły będą przede wszystkim z zasobów pozostałych ośmiu strategii rozwoju, w których właściwe środki zostaną „oznaczone” jako przyczyniające się do realizacji celów KSRR. Projekty infrastrukturalne z zakresu ochrony zdrowia uzyskają wsparcie w ramach Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego (SRKL). Natomiast w ramach Strategii Sprawne Państwo 2020 (SSP) wsparcie otrzymają rozwiązania informatyczne na rzecz aktywnego i zdrowego starzenia się, usługi i aplikacje w zakresie e-zdrowia.

W szacowanym budżecie KSRR na lata 2021-2025 wynoszącym 107,7 mld zł, na ochronę zdrowia w ramach SRKL zaplanowano nieznaczną kwotę do dyspozycji wojewodów w wysokości 0,48 mld zł. Główny strumień pomocy będzie pochodził z dotacji z budżetu państwa dla jednostek sektora instytucji rządowych i samorządowych, który wyniesie 9,47 mld zł. Łącznie daje to kwotę blisko 10 mld zł, czy ok. 2 mld rocznie. Kolejne środki można odnaleźć w zaplanowanych wydatkach w ramach polityki spójności i współfinansowaniu z regionalnych programów operacyjnych i Programu Operacyjnego Polska Wschodnia. Choć KSRR nie precyzuje tu kwot zaplanowanych na ochronę zdrowia, można zakładać, że wsparcie w takich dziedzinach, jak rozwój zasobów ludzkich, gdzie zaplanowano 24,4 mld zł, czy infrastruktura społeczna z budżetem 3 mld zł, będzie zauważalne. Pełen budżet prezentuje poniższa tabela zaczerpnięta z KSRR. Łącznie zdrowie może zyskać sporo środków – pytanie, jak, gdzie i na co zostaną wydane?

W KSRR odnajdziemy kilka wskazówek, choć nie są one kompletne. Wydatki na ochronę zdrowia znajdujemy w projekcie pt.: „Infrastruktura dla obszarów wiejskich”. Ma on m.in. na celu budowę̨ i modernizację na obszarach wiejskich bazy usług społecznych i kulturalnych, w tym szkół i przedszkoli, obiektów zdrowia oraz wsparcie tworzenia centrów aktywności mieszkańców wsi. W innym miejscy przeczytamy o zwiększeniu zasobów rynku pracy i rozwoju kapitału społecznego poprzez realizację regionalnych programów profilaktyki wczesnego wykrywania problemów zdrowotnych osób w wieku produkcyjnym oraz zagrożeń niepełnosprawnością, a także deinstytucjonalizację usług opiekuńczych i zdrowotnych.

Trudno jednak nie odnieść wrażenia, że obszar ochrony zdrowia nie jest w KSRR w sposób systematyczny i uporządkowany przedstawiony. Odwołania do ochrony zdrowia są wyrywkowe i rozrzucone po całym dokumencie, a gdy już następują są prezentowane na niezmiernie wysokim poziomie ogólności. Z drugiej strony ochrona zdrowia ma być jednym ze znaczących beneficjentów budżetu KSRR.  Po szczegóły strategia odsyła czytelnika do przyszłych polityk, które dopiero mają być określone na poziomie krajowym i regionalnym, w zakresie współpracy i współdziałania rządu i jednostek samorządu terytorialnego. Konkludując, mamy nową strategię rozwoju regionalnego, ale w zdrowiu wszystko jeszcze przed nami. Tak właśnie materializuje się zasada „zdrowie we wszystkich politykach”. Czas na politykę zdrowotną z prawdziwego zdarzenia.

Robert Mołdach

IZiD