Krzysztof Komeda-Trzciński

86 lat temu, 27 kwietnia 1931 r., w Poznaniu urodził się Krzysztof Komeda-Trzciński, wybitny kompozytor i muzyk jazzowy. Komeda należy do pionierów powojennego jazzu w Polsce, ale jest też artystą, który zdobył sławę międzynarodową. W jego ogromnym dorobku szczególne miejsce zajmuje muzyka filmowa.

Po pięciu latach studiów i zdaniu wszystkich egzaminów, otrzymał 10 lutego 1956 r. tytuł lekarza, a następnie rozpoczął pracę w Klinice Laryngologii Akademii Medycznej przy ul. Przybyszewskiego w Poznaniu
Foto: Archiwum UM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, sygn. DWL I 4210/360

W ciągu zaledwie jedenastu lat skomponował muzykę do 71 filmów. Pierwszym obrazem zilustrowanym muzycznie przez Komedę była etiuda filmowa Romana Polańskiego „Dwaj ludzie z szafą” (1958), ostatnim zaś również film tego reżysera – „Dziecko Rosemary” (USA, 1968).

Ścieżka dźwiękowa dzieła zawierała słynną „Kołysankę”, jeden z najbardziej popularnych wówczas utworów muzycznych w Stanach Zjednoczonych. Współpracował także z Andrzejem Wajdą i Jerzym Skolimowskim. Według znawców przedmiotu, Komeda wywarł istotny wpływ na ukształtowanie się oryginalnego stylu, określanego jako polska szkoła jazzu, co miało wpływ na rozwój międzynarodowej sceny jazzowej.

Był idolem pokolenia, postacią tworzącą klimat tamtych czasów. Spełnił także swój sen o wielkiej światowej karierze. Pracował przecież w Hollywood. To było wielkie osiągnięcie, szczególnie dla kompozytora zza żelaznej kurtyny. Niewiele osób słuchających muzyki Komedy wie, iż z wykształcenia był on lekarzem laryngologiem. Po zdaniu matury w Gimnazjum Męskim w Ostrowie Wielkopolskim w 1950 r. rozpoczął studia w Akademii Medycznej w Poznaniu na Wydziale Lekarskim.

Praktyki odbywał m.in. na oddziale internistycznym i chirurgicznym w szpitalu powiatowym w Drezdenku i w klinice przy ul. Polnej w Poznaniu. Po pięciu latach studiów i zdaniu wszystkich egzaminów, otrzymał 10 lutego 1956 r. tytuł lekarza. Następnie rozpoczął pracę w Klinice Laryngologii Akademii Medycznej przy ul. Przybyszewskiego w Poznaniu, gdzie m.in. samodzielnie wykonał 26 operacji, a w wielu uczestniczył jako asystent.

Już jako student medycyny nawiązał współpracę z Dixieland Band Jerzego Grzewińskiego, w latach 1952-1954 grał z zespołem Melomani, którego filarami byli Jerzy „Duduś” Matuszkiewicz, Andrzej Trzaskowski i Witold Kujawski.

Po raz pierwszy Krzysztof Trzciński użył pseudonimu „Komeda”, gdy działając już jako jazzman, ciągle pracował w klinice laryngologicznej. Chciał ukryć swoją fascynację jazzem przed przełożonymi i współpracownikami. Miał ku temu powody: jazz dopiero rozpoczynał swoją walkę o obywatelstwo w Polsce i wciąż postrzegany był jako tania, podejrzana muzyka z nocnych klubów.

Fascynacja jazzem i przyjaźń ze znanymi muzykami wzmocniły związki Krzysztofa Trzcińskiego z muzyką, co było przyczyną rezygnacji z pracy w klinice pod koniec 1957 r. i poświęceniu się pracy muzycznej. Wyboru tego dokonał wbrew woli rodziców i swojego pracodawcy. Można sobie wyobrazić, na jaką reakcję statecznej, mieszczańskiej rodziny musiał się narazić, rzucając pomyślnie rozpoczętą karierę lekarską i odrzucając propozycję 3-letniego stypendium w Pradze. W latach 50. to musiała być – także dla niego samego – szczególnie dramatyczna decyzja.

W 1956 r. założył Sekstet Komedy. Pierwsze próby odbywały się w budynku Akademii Medycznej przy ul. Fredry. Zespół zadebiutował podczas otwarcia Oddziału Telewizji w Poznaniu. Pierwszy znaczący sukces grupa, grająca w składzie: Komeda, Jerzy Milian, Stanisław Pludra, Józef Stolarz, Jan Wróblewski, Jan Zylber, odniosła na 1. Festiwalu Muzyki Jazzowej w Sopocie w 1956 r. W roku następnym zespół otrzymał srebrny medal na 6. Międzynarodowym Festiwalu Młodzieży w Moskwie.

W 1958 r. Komeda przeniósł się do Krakowa. Został członkiem zespołu Jazz Believers i w tym samym roku wystąpił na 1. Festiwalu Jazz Jamboree (brał udział w jego kolejnych edycjach do 1967 r.). Założył też własne Trio z często zmieniającym się składem – grali w nim: Jan Byrczek, Roman Dyląg, Adam Skorupka, Tadeusz Federowski, Adam Jędrzejowski, Andrzej „Fats” Zieliński, Zylber oraz Rune Carlsson. Prowadził jednocześnie Kwintet (Komeda, Czesław Bartkowski, Tomasz Stańko, Maciej Suzin lub Janusz Kozłowski i Michał Urbaniak) oraz Kwartet (Komeda, Carlsson, Stańko, Dyląg).

W 1962 r. Krakowski Jazz Club przyznał mu „Złotego Helikona”, a w ankiecie czytelników miesięcznika „Jazz” zdobył tytuł Jazzmana Roku. Koncertował w kraju i za granicą, m.in. w Szwajcarii, NRD, RFN, Czechosłowacji i Jugosławii.

W 1960 r. wyjechał po raz pierwszy do Skandynawii. Jego występy w Sztokholmie i Kopenhadze okazały się sporym sukcesem. Dokonał wielu nagrań radiowych i fonograficznych. W 1965 r. wziął udział w prestiżowym projekcie niemieckiego promotora jazzu i krytyka muzycznego Joachima Berendta. Od grudnia 1967 r. Trzciński przebywał w Los Angeles, gdzie pracował nad muzyką do filmów: Polańskiego „Dziecko Rosemary” i Kulika „The Riot”.

W grudniu 1968 r. w Los Angeles uległ tragicznemu wypadkowi, upadł ze skały i zranił się poważnie w głowę. Stwierdzono krwiaka mózgu. Przewieziony przez żonę Zofię (1929-2009) do kraju – zmarł 23 kwietnia 1969 r. w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim. Pamięć o Komedzie trwa. Jej przejawem są ulice noszące jego imię oraz tablice pamiątkowe. Został także uhonorowany pomnikiem zlokalizowanym w Poznaniu przy ul. Przybyszewskiego, przed Centrum Kongresowo-Dydaktycznym Uniwersytetu Medycznego. Pomnik odsłonięto 19 listopada 2010 r. w ramach obchodów 90-lecia Uniwersytetu Medycznego, w obecności m.in. Ireny Orłowskiej, siostry Komedy.

Podczas uroczystości odsłonięcia pomnika rektor Uniwersytetu Medycznego prof. Jacek Wysocki, powiedział: „W historii naszej uczelni pozostała pamięć o Komedzie jako absolwencie wydziału lekarskiego. Jednak miłość do muzyki była silniejsza i to jej poświęcił życie. Odsłaniamy pomnik, który niech przypomina wszystkim, że medycyna i sztuka są ze sobą powiązane. Tak jak wrażliwość na piękno ma wiele wspólnego z wrażliwością na cierpienie człowieka. Niech pamiętają o tym nasi studenci, którzy każdego dnia będą przechodzić obok tego miejsca”.

Kazimierz Janicki
Ośrodek Historyczny NRL

Źródła: Archiwum Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, sygn. DWL I 4210/360. „Fakty UMP”, nr 5-6, wrzesień-grudzień 2010.

Bibliografia: Batura E., „Komeda – Księżycowy chłopiec”, Poznań 2010. Hendrykowski M., „Komeda”, Poznań 2009. Radliński J., „Obywatel Jazz”, Kraków 1967.

Źródło: „Gazeta Lekarska” nr 2/2017