Lekarze i lekarze dentyści w 2017 roku według OSAI NIL

W 2015 r. OSAI NIL opublikował opracowanie demografii lekarzy i lekarzy dentystów specjalistów („GL” 6-7/2015 oraz strona internetowa OSAI). Mówiliśmy wtedy o potrzebie kontynuacji takich opracowań, ponieważ dopiero porównywalne dane z wielu lat pozwalają prawidłowo ocenić zmiany i w miarę wiarygodnie prognozować stan grup zawodowych.

Foto: pixabay.com

W ciągu paru lat, które minęły od tamtego opracowania, wiedza o naszym środowisku zwiększyła się między innymi o wyniki badań przeprowadzonych przez OSAI i głównie dzięki badaniu „Ile pracują lekarze i lekarze dentyści w Polsce?” możemy bardziej precyzyjnie odpowiedzieć na pytania dotyczące dostępności lekarzy dla pacjentów. Poprzednie opracowanie było poświęcone głównie specjalistom.

Teraz zajęliśmy się przede wszystkim ogółem lekarzy i lekarzy dentystów. Oddzielnie przedstawiliśmy wyniki dotyczące lekarzy i lekarzy dentystów, ponieważ grupy te znacznie się różnią np. w zakresie form wykonywania zawodu czy kształcenia podyplomowego, ale także pod względem demograficznym. Nadal nie mamy odpowiedzi na pytania o różnicę w liczbie lekarzy i lekarzy dentystów pomiędzy statystykami GUS i OECD a danymi z rejestrów lekarzy.

Używany w statystykach termin „praktykujący lekarz/dentysta” jest niejednoznaczny i nie wiemy dokładnie, w jaki sposób liczba tych osób jest ustalana. GUS realizuje obecnie projekt, którego celem jest m.in. wyjaśnienie tych różnic. Ze wspomnianego powyżej badania wiemy, że lekarze pracują przeciętnie w trzech miejscach i około 60 godzin tygodniowo, a więc zdecydowanie więcej niż zatrudnienie w jednym miejscu na pełen etat.

Dlaczego 73% lekarzy wykonujących zawód (wg terminologii rejestrów lekarzy) i tylko 38% lekarzy dentystów jest uznawanych za „praktykujących” w oficjalnych statystykach, pozostaje do wyjaśnienia. Opracowanie demografii nie może dostarczyć informacji, gdzie i w jakim charakterze lekarze pracują, ile wykonują określonych czynności. Do tego niezbędne są oddzielne badania, a opieranie się na sprawozdawczości może łatwo prowadzić do sytuacji, jaką mamy w przypadku dyskusji o „rzeczywistej” liczbie lekarzy.

Z powodu zmiany perspektywy (ze specjalistów na całe środowisko) zmienił się też sposób zbierania danych i tegoroczne opracowanie obejmuje głównie dane za lata 2016 i 2017. Mamy nadzieję, że w kolejnych latach uda się zbierać i analizować dane według tego samego wzoru. Pełne opracowanie „Lekarze i lekarze dentyści w Polsce – charakterystyka demograficzna” jest dostępne na stronach OSAI NIL i opiera się przede wszystkim na danych z rejestrów prowadzonych przez okręgowe izby lekarskie zgromadzonych w Centralnym Rejestrze Lekarzy i Lekarzy Dentystów.

Dotyczy populacji określonej w rejestrach lekarzy i lekarzy dentystów jako „wykonujący zawód”, czyli osób uprawnionych do wykonywania tych zawodów na obszarze Polski. Danych o liczbach absolwentów uczelni medycznych, osób będących w trakcie szkolenia specjalizacyjnego, uzyskanych specjalizacji dostarczyły Ministerstwo Zdrowia, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego i Centrum Egzaminów Medycznych, którym bardzo dziękujemy za pomoc. Najważniejsze wnioski z opracowania można podsumować następująco.

1. W ciągu ostatnich sześciu lat liczby lekarzy uzyskujących po raz pierwszy PWZ (3439 osób w 2017 r.) są wyraźnie większe niż liczby lekarzy zaprzestających wykonywania zawodu (1349 osób w 2017 r.). Efektem jest zwiększanie liczby lekarzy wykonujących zawód przeciętnie o 1,6% rocznie. Na koniec 2017 r. było ich 135 947. Liczby lekarzy dentystów uzyskujących po raz pierwszy PWZ (960 osób w 2017 r.) też są większe niż liczby zaprzestających wykonywania zawodu (379 osób w 2017 r.) i przeciętny wzrost liczby lekarzy dentystów w tym okresie wynosi 1,8% rocznie, a ogólna liczba wykonujących zawód 37 100.

2. W grupie zawodowej lekarzy wzrost liczby wykonujących zawód wynika ze zwiększania się liczebności najmłodszych i najstarszych grup wiekowych. Od roku 2016 do 2017 najbardziej wzrosła liczba lekarzy w wieku 31-35 lat (6,5%), 61-65 lat (też 6,5%), 71-75 lat (10,2%) i powyżej 80 lat (14,9%). W okresie przełomu wieków liczba absolwentów i młodych lekarzy była mała, ale od około 10 lat nastąpił wyraźny wzrost liczby młodych lekarzy.

Spadek liczebności dotyczy teraz grup wiekowych od 31 do 45 lat i w kolejnych latach będzie przesuwał się na starsze grupy wiekowe. Może to powodować braki lekarzy specjalistów, gdyż właśnie w wieku odpowiadającym tym grupom lekarze uzyskują zdecydowaną większość specjalizacji. Efektem tego okresu małej liczby absolwentów jest też starzenie się grupy lekarzy specjalistów, których średnia wieku w ciągu roku wzrosła z 53,9 do 54,2 roku.

3. Na korzystny bilans liczby lekarzy największy wpływ ma zwiększanie się liczebności grup wiekowych od 65. r.ż. wzwyż. Lekarze w wieku emerytalnym stanowili 22,8% ogółu wykonujących zawód w 2016 r. i 23,9% w 2017, co oznacza wzrost ich liczby o 2048 osób. Dla lekarzy dentystów wskaźniki te wynoszą odpowiednio 18,7%, 19,2% i 361 osób. W porównaniu do populacji Polski, w której osoby w wieku emerytalnym stanowiły w 2016 r. 3,8% wszystkich osób pracujących, lekarze i lekarze dentyści, zwłaszcza kobiety, dużo częściej kontynuują pracę zawodową po osiągnięciu wieku emerytalnego.

4. Pozostawanie lekarzy i lekarzy dentystów w wieku emerytalnym przy wykonywaniu zawodu powoduje wzrost średniego wieku. W 2016 r. wynosił on 49,9 roku dla lekarzy i 46,7 dla lekarzy dentystów, w 2017 odpowiednio 50,2 i 46,9. Mediana w tym krótkim okresie nie zmieniła się i wynosi dla lekarzy 50 lat, dla lekarzy dentystów 46 lat. Nieco zwiększył się udział kobiet lekarzy (o 0,2 p.p.) i stanowią one 57,7% ogółu wykonujących zawód. Wśród lekarzy dentystów udział kobiet zmniejszył się o 1 p.p. i stanowią one 75,1%.

W Polsce kobiety stanowią 44,7% wszystkich pracujących w wieku produkcyjnym. Wskaźniki demograficzne stosowane do ogólnej populacji nie znajdują zastosowania w grupie, do której wchodzi się w wieku 25 lat. Odpowiednikiem współczynnika dynamiki demograficznej byłby współczynnik zastępowalności, czyli stosunek liczby osób rozpoczynających wykonywanie zawodu do liczby zaprzestających. W 2016 r. wyniósł on dla lekarzy 2,53, w 2017 r. 2,37, a dla lekarzy dentystów odpowiednio 2,25 i 2,53.

5. Dwie trzecie lekarzy wykonujących zawód stanowią osoby posiadające przynajmniej jedną specjalizację dwustopniową lub tytuł specjalisty. Wśród lekarzy dentystów takie osoby stanowią 16,9%. Wśród niespecjalistów (46 103 lekarzy i 30 848 lekarzy dentystów) jest 14 776 lekarzy posiadających tylko specjalizację 1. stopnia i 8639 lekarzy dentystów tylko z 1. stopniem specjalizacji. Na koniec 2017 r. 3406 osób odbywało staż podyplomowy lekarza i 981 osób staż podyplomowy lekarza dentysty.

Ukończyło staż podyplomowy 3251 lekarzy i 824 lekarzy dentystów. Swoją pierwszą specjalizację uzyskało 1603 lekarzy i 97 lekarzy dentystów, a liczba specjalizacji uzyskanych przez lekarzy wyniosła 3277 i 208 przez lekarzy dentystów. Średni wiek lekarza uzyskującego 1. specjalizację w 2017 r. wyniósł 34,6 roku, lekarza dentysty 33,1 roku. W opracowaniu można znaleźć dane dotyczące wszystkich dziedzin.

6. Stały przyrost liczby lekarzy w ciągu ostatnich lat, przy założeniu niezmienności aktualnych wskaźników, da w ciągu najbliższych 20 lat wzrost ich liczby o 21,3%, a lekarzy dentystów o 17,8%. Tempo przyrostu będzie stopniowo malało. Liczba lekarzy specjalistów może wzrosnąć o 37,5%, jeżeli utrzyma się tendencja do pozostawania przy wykonywaniu zawodu. W opracowaniu z 2015 r. założono, że lekarze będą pracować do 70. r.ż., co spowodowałoby spadek liczby specjalistów w dłuższej perspektywie. Chociaż wiemy z wymienionego powyżej badania, że lekarze w wieku emerytalnym pracują mniej niż w wieku produkcyjnym, ich przeciętny tygodniowy czas pracy odpowiada pełnemu wymiarowi czasu pracy i od ich pozostawania w zawodzie krytycznie zależy dostępność usług medycznych.

Prosimy o zgłaszanie uwag i propozycji dotyczących opracowań demografii naszych grup zawodowych. Zachowanie ciągłości zbierania i przedstawiania danych oraz ich jednolitość są bardzo potrzebne do analiz długoterminowych, ale coroczne opracowania można uzupełniać analizami aktualnych problemów, które pozwolą bardziej precyzyjnie formułować postulaty naszego samorządu dotyczące warunków pracy i kształcenia.

Przemysław Baliński
OBPiS

Romuald Krajewski
OSAI NIL