Lekarze w badaniach opinii społecznej

Opinie Polaków na temat lekarzy i polskiej służby zdrowia zostały w 2014 r. poddane badaniom sondażowym kilkukrotnie. Na podstawie ich wyników można stwierdzić, że system opieki zdrowotnej w Polsce jest oceniany w naszym kraju bardzo źle.

Raport CBOS: „Opinie o funkcjonowaniu systemu opieki zdrowotnej AD 2014” wskazuje na to, że odsetek osób niezadowolonych z funkcjonowania polskiego systemu opieki zdrowotnej wynosi 68%. Jeszcze gorzej wypada on w raporcie TNS Polska: „Służba zdrowia wczoraj i dziś”, gdzie źle ocenia go aż 79% badanych.

W badaniach CBOS można zauważyć jednak istotną poprawę oceny systemu opieki zdrowotnej w porównaniu z rokiem 2012 – odsetek osób zadowolonych zwiększył się w tym czasie o 9 punktów procentowych (z 19%), niezadowolonych zmniejszył się zaś o 10 (z poziomu 78%). Z raportu TNS Polska wynika jednak, że w ciągu ostatnich 7 lat nastąpił spadek zadowolenia z funkcjonowania opieki zdrowotnej w Polsce o 9 punktów procentowych (z poziomu 27%) i wzrost odsetka osób niezadowolonych o 11 punktów procentowych (z poziomu 68%).

Jak wskazuje raport TNS Polska, ankietowani w większości są zdania, że kraj na takim poziomie rozwoju gospodarczego jak Polska stać na to, żeby system opieki zdrowotnej był zdecydowanie lepszy niż obecnie (65% odpowiedzi). Największymi problemami polskiej opieki zdrowotnej są, zdaniem respondentów, przede wszystkim: trudności z dostaniem się do lekarza specjalisty i wykonaniem badań diagnostycznych, niekorzystne godziny i lokalizacje, w których świadczone są usługi medyczne, nierówne traktowanie pacjentów i niedostateczna szybkość i skuteczność obsługi pacjentów.

Pozytywnie oceniane są kompetencje lekarzy, ich zaangażowanie w pracę i życzliwość wobec pacjentów, szybkość uzyskania pomocy i wykorzystanie nowoczesnej aparatury medycznej [1]. W tabeli znajduje się zestawienie tych wyników.

Przeważająca większość badanych (80%) korzystała z usług finansowanych z powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, w tym 41% respondentów także z takich, które finansowała z własnej kieszeni lub z dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego. Wyłącznie z usług refundowanych przez NFZ korzystało pozostałe 39% osób. Najmniej liczną grupę stanowili ci, którzy korzystali wyłącznie z usług w całości opłacanych z własnych środków bądź z prywatnego ubezpieczenia – było to zaledwie 7% osób [2].

Raport TNS Polska zawiera ciekawe wyniki dotyczące oceny przez Polaków wysokości wynagrodzeń lekarzy. Okazuje się, że na przestrzeni ostatnich siedmiu lat (2007-2014) nastąpiła diametralna zmiana opinii Polaków na temat wysokości wynagrodzeń lekarzy w porównaniu z wysokością wynagrodzeń innych grup zawodowych.

Lekarze przestali być postrzegani jako kategoria zawodowa, której praca jest zbyt nisko wynagradzana i która jest z tego powodu pokrzywdzona. Ponad jedna trzecia ankietowanych (38%) uważa, że lekarze zarabiają wręcz za dużo (podczas gdy w 2007 r. sądziło tak jedynie 6% badanych), zaś zdaniem 40% respondentów wynagrodzenie lekarzy jest obecnie na odpowiednim poziomie.

Interesujących wniosków na temat postrzegania lekarzy przez społeczeństwo polskie w kontekście zjawiska błędów medycznych dostarcza raport CBOS: „Opinie o błędach medycznych i zaufaniu do lekarzy”. Chociaż blisko jedna trzecia ankietowanych (33%) uważa, że doświadczyła błędów medycznych, to zdecydowana większość (aż 71%) uznała, że błędy lekarskie zdarzają się rzadko.

Z raportu można dowiedzieć się także, że 61% ankietowanych zasięga dodatkowych opinii lekarskich (z różną częstotliwością), a 69% osób deklaruje, że informacji o chorobie i leczeniu szuka nie tylko u swojego lekarza, ale także w innych źródłach (książki, czasopisma, internet). Mimo to przeważająca większość badanych (aż 78%) ma zaufanie do swoich lekarzy.

Z innego raportu CBOS: „Klauzula sumienia lekarza i farmaceuty” możemy się dowiedzieć, że zdecydowana większość ankietowanych nie wyraża zgody na to, aby lekarze kierowali się swoim sumieniem w sprawach zawodowych i to niezależnie od tego, jakiej kwestii (medycznej procedury) miałoby to dotyczyć. Podobnie negatywnie oceniane jest korzystanie z klauzuli sumienia przez farmaceutów.

Przeważająca większość, bo aż 73% ankietowanych, jest zdania, że lekarz nie może odmówić wydania skierowania na badania prenatalne, gdy istnieje podwyższone ryzyko wady genetycznej lub rozwojowej płodu, 62% respondentów nie daje przyzwolenia na to, żeby lekarz miał możliwość odmowy wydania skierowania na zabieg przerwania ciąży w sytuacji, gdy kobietę, zgodnie z prawem, można do takiego zabiegu zakwalifikować.

Podobny, choć nieco mniejszy odsetek osób (59%) nie zgadza się na to, żeby lekarz mógł odmówić wykonania zabiegu zapłodnienia in vitro, jeśli para kwalifikuje się do takiego zabiegu, 55% uważa zaś, że lekarz nie ma prawa do odmowy przepisania środków antykoncepcyjnych, jeśli nie ma ku temu przeciwwskazań zdrowotnych. Najmniejszy odsetek badanych (i tak stanowiący jednak większość – bo 52% respondentów) jest zdania, że lekarz nie może odmówić wykonania zabiegu przerwania ciąży w sytuacji, gdy prawo na to zezwala.

Okazuje się, że wbrew temu, co można by sądzić na podstawie przekazów medialnych czy też debat z udziałem polityków, większość Polaków zdecydowanie nie wyraża zgody na to, aby lekarze kierowali się swoim sumieniem, niezależnie od tego, jakiej medycznej procedury mogłoby to dotyczyć.

W 2014 r., tak jak w latach ubiegłych, organizacyjne zróżnicowanie systemu ochrony zdrowia w przypadku niektórych badań opinii publicznej w Polsce nie zostało właściwie wyodrębnione. W sondażach często zamiennie stosuje się takie terminy jak np. „służba zdrowia”, „opieka medyczna” czy „system opieki zdrowotnej”, tymczasem ich znaczenie nie jest jasno zdefiniowane.

W związku z tym nie wiadomo, w jaki sposób rozumieli je respondenci i czy ich odpowiedzi dotyczą świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych, w ramach indywidualnego prywatnego ubezpieczenia/prywatnej opłaty czy obu jednocześnie. Niestety w znacznym stopniu utrudnia to, a niejednokrotnie wręcz uniemożliwia jednoznaczną interpretację uzyskanych wyników, a co za tym idzie – precyzyjne odczytanie poglądów społeczeństwa polskiego.

Łukasz Goryszewski
Doktor nauk humanistycznych w zakresie socjologii (ISNS UW)

[1] Na podstawie raportu CBOS: „Opinie o funkcjonowaniu systemu opieki zdrowotnej AD 2014”, 2014.
[2] Dane pochodzą z raportu CBOS: „Korzystanie ze świadczeń i ubezpieczeń zdrowotnych AD 2014”, 2014.

Źródło: „Gazeta Lekarska” nr 2/2015