Niewyleczone zęby przyczyną zapalenia zatok

Czy stan zapalny zatok szczękowych może być skutkiem niewyleczonych na czas zębów, a także powikłaniem po leczeniu kanałowym? O diagnostyce i leczeniu zapaleń zatok związanych z niewyleczonymi zębami rozmawiamy z dr. n. med. Michałem Michalikiem, laryngologiem.

Michał Michalik

Panie doktorze, niby każdy wie, gdzie są zatoki, ale może przypomnijmy, czym one są, jakie są ich funkcje i dlaczego są tak podatne na stany zapalne?

Zatoki przynosowe to pneumatyczne przestrzenie w kościach twarzoczaszki, połączone z jamą nosową. Są one wpukleniami błony śluzowej, wrośniętymi od jamy nosowej w otaczające kości, od których biorą swe nazwy. Rozwijają się u człowieka w życiu płodowym, natomiast największe wymiary osiągają w drugiej dekadzie życia.

Zatoki pełnią różne ważne funkcje. Sprawiają, że czaszka jest lekka, odporna na urazy, co pomaga w ochronie naszego mózgu. Wytwarzają również rezonans dźwiękowy, modulujący i wzmacniający dźwięki głosowe. Wspomagają wymianę cieplną między powietrzem a krwią, dzięki czemu wraz z jamą nosową chłodzą mózgowie. Biorą czynny udział w wymianie gazowej, ogrzewają i nawilżają powietrze wydychane przez nos, które przemienia się w nasyconą parę o temperaturze 36 stopni Celsjusza.

Podobnie jak śluzówka nosa, zatoki posiadają samooczyszczający się mechanizm śluzowo-rzęskowy i wytwarzają duże ilości wydzieliny śluzowej, która nawilża nabłonek, a także zbiera zanieczyszczenia. Ruch rzęsek okrywających komórki nabłonka migawkowego wpływa na przymusowe wydalanie wydzieliny z zatok przez wąskie ujścia, które znajdują się w zewnętrznych jamach nosa.

Obszar, który rozciąga się po obu stronach twarzy, niemalże od korzeni zębów górnych (ósemek, siódemek i szóstek, a niekiedy nawet trójek lub dwójek) przez dno oczodołu aż do jamy nosowej, to zatoki szczękowe. Zatoka szczękowa ma kształt trójściennej piramidy. Ujście zatoki znajduje się bardzo wysoko, co powoduje bardzo niekorzystne warunki do oczyszczenia jej z chorobowej wydzieliny. Ta skomplikowana budowa zatok szczękowych utrudnia usuwanie zalegającej w nich wydzieliny, a to sprzyja stanom zapalnym.

Kiedy jesteśmy bardziej podatni na rozwinięcie się zapalenia zatok?

Stan zapalny oraz obrzęk błony śluzowej nosa i zatok może wywołać każda infekcja wirusowa (przeziębieniowa, grypowa itp.). Obrzęk prowadzi stopniowo do zamykania drożnego wcześniej połączenia zatok z jamą nosową. Wskutek szybszego przepływu powietrza jamą nosową, w zatokach powstaje podciśnienie, które sprzyja wnikaniu do nich wirusów i bakterii ze śluzówki nosa.

Zbierająca się w zatokach wydzielina staje się pożywką dla bakterii, co prowadzi do nadkażenia bakteryjnego i przechodzenia stanu zapalnego ostrego w przewlekły. Nie zawsze jednak dochodzi do nadkażenia – czasem sprawcą zapalenia są wirusy lub czynniki alergiczne, co łagodzi przebieg choroby. Czynnikiem, który ma największy wpływ na zapalenia zatok, jest zaburzenie drożności nosa.

Może mieć ono różne przyczyny: skrzywiona przegroda nosa, obrzęki i przerosty małżowin nosowych, anomalie w budowie bocznej ściany nosa, ze zwężeniem ujść naturalnych zatok włącznie. Dodatkowo w jamie nosa mogą lokalizować się zmiany patologiczne o typie polipów i brodawczaków. Warto wiedzieć, że czynnikami zwiększającymi ryzyko zapalenia zatok szczękowych są pływanie i palenie papierosów.

Konsekwencją utrzymywania się stanu zapalnego w zatokach jest obrzęk i przerost błony śluzowej, a także powstawanie polipów i torbieli. Nieleczone zapalenie zatok szczękowych może doprowadzić do zapalenia mózgu i utraty wzroku.

Jaki związek ma zapalenie zatok z nieleczonymi zębami?

Stan zapalny zatok szczękowych, ze względu na ich bliskie sąsiedztwo z zębami, może być skutkiem niewyleczonych na czas zębów (stany zapalne zębów i przyzębia), a także powikłaniem po leczeniu kanałowym (np. przebicia się do zatoki podczas poszerzania kanałów) lub usunięcia zęba górnego (częstym powikłaniem po ekstrakcji jest przetoka ustno-zatokowa).

Zębopochodne zapalenie zatok szczękowych rozwija się tylko po jednej stronie twarzy. Jednak znacznie częściej, w ok. 80 proc. przypadków, przyczyną zapalenia zatok szczękowych są infekcje układu oddechowego, np. katar w przebiegu przeziębienia lub grypy. To właśnie nawracające infekcje – częściej wirusowe, rzadziej bakteryjne i grzybicze – są najczęstszym powodem przewlekłego zapalenia zatok, także szczękowych.

Stan zapalny może rozwinąć się także u osób zmagających się z alergicznym nieżytem nosa czy astmą oskrzelową. Przewlekłe występowanie stanu zapalnego zatok szczękowych może sugerować również wady anatomiczne zatok lub polipy. W tych przypadkach zapalenie zatok szczękowych jest dwustronne.

Skoro zapalenie zatok może mieć związek z niewyleczonymi zębami, to gdzie spotykają się drogi laryngologa i stomatologa?

Zatoki szczękowe znajdują się na styku dwóch rejonów anatomicznych: jamy ustnej i jamy nosowej. Odmienności w budowie anatomicznej oraz schorzenia dotyczące tych zatok są w płaszczyźnie zainteresowań zarówno lekarzy laryngologów, jak i stomatologów oraz chirurgów twarzowo-szczękowych.

Nowoczesne podejście do leczenia implantologicznego zawsze powinno uwzględniać wykluczenie zmian patologicznych, zapalnych w obrębie zatok. Współpraca ta ma podstawowe znaczenie dla spodziewanego sukcesu leczenia i może w wielu sytuacjach wyeliminować potencjalne problemy związane z osiągnięciem niezadowalającego efektu dla lekarza i pacjenta.

Jak powinien wyglądać dobrze przeprowadzony wywiad, aby pomógł lekarzowi uzyskać wszystkie istotne informacje z punktu widzenia diagnostyki zatok?

Wywiad powinien dotyczyć zarówno dolegliwości, które pacjent odczuwa w danej chwili, jak i tych, które miał w przeszłości. Może to pomóc w odróżnieniu stanu zapalnego ostrego od przewlekłego.

Z wywiadu możemy dowiedzieć się, czy istnieje stan zapalny w obrębie nosa i zatok. Powinniśmy zapytać, czy pacjent ma problemy z drożnością nosa, czy uskarża się na bóle i rozpieranie w okolicach twarzy, zębów, oczodołu, czy czuje, że po tylnej ścianie gardła spływa mu wydzielina, czy miał leczone górne zęby.