NIK nie zostawia suchej nitki na NPOZP

Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, który miał być realizowany w latach 2011-2015, okazał się fiaskiem – alarmuje Najwyższa Izba Kontroli. Nie udało się ograniczyć występowania zagrożeń dla zdrowia psychicznego ani polepszyć jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi i ich bliskich. Nie poprawiła się też dostępność do świadczeń opieki psychiatrycznej.

Foto: Marta Jakubiak

W założeniach Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego miał poprawić organizację opieki psychiatrycznej, dzięki czemu zwiększyłby się dostęp do świadczeń dla pacjentów z zaburzeniami psychicznymi. Zaprojektowano odejście od dominującego dotychczas modelu azylowego (izolacyjnego) postępowania z chorymi psychicznie na rzecz środowiskowego modelu psychiatrii, który jest bardziej przyjazny dla pacjentów i ich rodzin, łatwiej dostępny, skuteczniejszy oraz tańszy.

Centra Zdrowia Psychicznego

Podstawę funkcjonowania środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej miały stanowić Centra Zdrowia Psychicznego. Niestety, jak pokazuje raport NIK, zadań tych w większości nie udało się zrealizować, przez co w dalszym ciągu nie doczekaliśmy się spójnego i zróżnicowanego systemu skutecznej prewencji i leczenia zaburzeń psychicznych, a także poprawy jakości życia oraz integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi.

Zapisali i tyle

NPOZP przewidywał m.in. działania mające ograniczyć problem samobójstw. W okresie jego realizacji nastąpił jednak wzrost liczby zamachów samobójczych zakończonych zgonem o ponad 60 proc. – z 3839 w 2011 r. – do 6165 w 2014 r. W Polsce wskaźnik liczby zgonów z powodu samobójstw, przypadających na 100 tys. mieszkańców, znacznie przekracza średnią wartość dla państw Unii Europejskiej. Według danych Eurostatu wskaźnik ten wyniósł 16,35 w 2013 r., podczas gdy w średnia dla UE osiągnęła 11,67.

Resort zdrowia zawiódł?

Ustalenia kontroli NIK wskazują ponadto, że nie powstawały kluczowe projekty NPOZP, czyli Centra Zdrowia Psychicznego, spełniające kryteria określone w programie. Za ich tworzenie miały być odpowiedzialne samorządy, te jednak nie otrzymały niezbędnego wsparcia (także finansowego), ponieważ Ministerstwo Zdrowia nie ustaliło m.in. zasad tworzenia i finansowania modelu środowiskowej opieki psychiatrycznej. NIK zwraca uwagę, że dodatkową barierą w tworzeniu i funkcjonowaniu Centrów Zdrowia Psychicznego może być niedobór pracowników w opiece psychiatrycznej.

Duży szpital to problem

Nie była też realizowana większość zadań ujęta w programie. Z kontroli NIK wynika, że jednostki samorządu terytorialnego realizowały tylko pojedyncze zadania, i to nie zawsze w całości. Ze swoich zadań nie wywiązywały się też ministerstwa, np. Minister Zdrowia nie zrealizował 29 zadań spośród 32 określonych w harmonogramie. Z kolei samorządy województw nie wdrożyły m.in. planu stopniowego zmniejszania i przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych.

Gminne zespoły

Ponadto w żadnej gminie, spośród sześciu objętych kontrolą, nie powołano zespołu koordynującego realizację NPOZP, ani nie opracowano lokalnego programu ochrony zdrowia psychicznego, mimo iż do podjęcia tych działań zobowiązywał je harmonogram NPOZP. Z kolei Narodowy Fundusz Zdrowia nie przygotował projektu finansowania świadczeń dla pilotażowego programu wdrożenia modelu opieki psychiatrycznej. Nie mógł jednak zrealizować tego zadania, ponieważ – jak twierdzi NIK – wcześniej Minister Zdrowia nie określił zasad tego pilotażu.

Problemy finansowe

Twórcy NPOZP oszacowali, że jego realizacja w latach 2011-2015 będzie kosztowała w sumie 1,271 mld zł. Prawie połowa z tej kwoty miała być z budżetu państwa i samorządów, reszta z NFZ (na finansowanie świadczeń zdrowotnych udzielanych w Centrach Zdrowia Psychicznego). Tymczasem, według kontrolerów NIK, nakłady Ministra Zdrowia na realizację programu wyniosły 114 tys. zł przy zalecanym milionie złotych. Większość jednostek samorządu terytorialnego sygnalizowała brak środków finansowych w swoich budżetach na realizację NPOZP.

Niepewna przyszłość

Niestety, Minister Zdrowia nie zabezpieczył środków na realizację nowej edycji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2016-2020. Co więcej, nie przygotował do końca 2015 r., nowej edycji programu, a Zespół do spraw opracowania projektu Programu powołano dopiero 15 października 2015 r. Eksperci w dalszym ciągu pracują nad jego ostatecznym kształtem.

LS

Źródło: NIK