Zgoda na udzielenie świadczeń zdrowotnych małoletniemu pacjentowi sprawia sporo kłopotów nie tylko lekarzom, ale również prawnikom. Pojawiają się one choćby przy szczepieniach ochronnych. Spróbuję przybliżyć państwu stanowisko praktyki sądowej w takich sprawach.
Czynności lecznicze podjęte, wbrew przepisom, bez zgody pacjenta, są bezprawne i mogą stanowić podstawę odpowiedzialności cywilnej, karnej lub zawodowej lekarza. Natomiast zgoda uchyla bezprawność ingerencji medycznej i, w konsekwencji, znosi odpowiedzialność za przeprowadzenie zabiegu, choć oczywiście nie wyłącza odpowiedzialności za ewentualne błędy w sztuce lekarskiej (wyrok TK z 11.10.2011 r., K 16/10).
Czyja zgoda jest wymagana?
Prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego jest jednym z praw pacjenta gwarantowanych w art. 16 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Przepisy dotyczące zgody znajdują się również w art. 32-34 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Skąd wobec tego wątpliwości? W art. 17 ust. 2 ustawy o PP i RPP, podobnie w art. 32 ust. 2 i 34 ust. 3 ustawy o ZLiLD, mówi się o zgodzie przedstawiciela ustawowego małoletniego pacjenta. O zgodzie przedstawiciela ustawowego stanowi również art. 15 ust. 1 Kodeksu Etyki Lekarskiej.
Wszędzie wymienia się przedstawiciela ustawowego w liczbie pojedynczej. Tylko że zwykle przedstawicielami małoletniego są rodzice, których jest dwoje. Wykonywanie władzy rodzicielskiej regulują przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z art. 97 ust. 1 i 2 tego kodeksu, jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania, ale o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie, a w razie braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.
Tyle że przepisy kodeksu nie wyjaśniają, co to są sprawy istotne. Interpretacje są całkowicie rozbieżne – od uznania każdej interwencji medycznej za istotną, po przyjęcie, że taki charakter mają zabiegi operacyjne i metody leczenia lub diagnostyki stwarzające podwyższone ryzyko. Cenne wskazówki zawiera wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 25.10.2012 r. III SA/Kr 1535/11, w którym sąd orzekł, że także w istotnych sprawach dziecka każdy z przedstawicieli ustawowych jest umocowany do złożenia oświadczenia woli odnośnie małoletniego.
WSA uznał, że czym innym jest prawo działania w charakterze przedstawiciela ustawowego w relacjach z osobami i urzędami, a czym innym podejmowanie merytorycznego stanowiska w istotnej sprawie dziecka. W tym zakresie musi być uzgodniona wola rodziców, którą oczywiście władny jest skutecznie przedstawić każdy z nich. Jednak zawsze odpowiedzialność z uzgodnionej decyzji będą ponosić wspólnie. W sytuacji, gdy jedno z rodziców jasno komunikuje zgodę na leczenie, to lekarz nie musi prowadzić dochodzenia, czy uzgodnił to stanowisko z drugim rodzicem (chyba że wie o jego sprzeciwie). Staje się to przedmiotem ewentualnego sporu pomiędzy rodzicami na tle nienależytego wykonywania władzy rodzicielskiej.
Kwestia pełnomocnictwa
Na wokandę sądową trafiło również inne zagadnienie związane z udzieleniem zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego – możliwość jej udzielenia przez osobę upoważnioną przez rodziców jako przedstawicieli ustawowych dziecka. Często zdarzają się sytuacje, gdy dziecko – choćby podczas wakacji – przebywa pod opieką innych osób niż rodzice. Często zapobiegliwie rodzice udzielają na ten czas pełnomocnictwa do wyrażenia zgody na ewentualne zabiegi lecznicze.
W uchwale z 11.04.2006 r. I CSK 191/05 Sąd Najwyższy uznał, że przedstawiciel ustawowy małoletniego dziecka może udzielić pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody przewidzianej w art. 34 ust. 3 ustawy o ZLiLD. W treści uzasadnienia doprecyzował to stanowisko, wskazując, że może to być zarówno pełnomocnictwo do poszczególnej (konkretnej) czynności, jak i pełnomocnictwo rodzajowe w przypadku leczenia periodycznego, wymagającego powtarzalnych zabiegów lub diagnostyki, z tym że ich charakter musi być ściśle określony. Nie może to być ogólne, blankietowe pełnomocnictwo do wyrażania zgody na wszelkie zabiegi medyczne.
Jarosław Klimek, radca prawny OIL w Łodzi
