Bolesław Wieniawa-Długoszowski (1881-1942)
Bolesław Wieniawa-Długoszowski to bez wątpienia jedna z najbarwniejszych i zarazem najszlachetniejszych postaci II Rzeczypospolitej. Pomimo ukończonych studiów medycznych, życie poświęcił głównie swoim największym pasjom: wojsku i sztuce.
Foto: Centralne Archiwum Wojskowe
Zapisał się w historii Polski nie jako lekarz, lecz jako patriota, dzielny żołnierz, brawurowy ułan, adiutant i przyjaciel Józefa Piłsudskiego, dyplomata i wreszcie nominowany przez Ignacego Mościckiego do zajęcia stanowiska Prezydenta II Rzeczypospolitej we wrześniu 1939 r.
Bolesław Ignacy Florian Wieniawa-Długoszowski urodził się 22 lipca 1881 r. we wsi Bobowa na ziemi sądeckiej. Pochodził z inteligenckiej rodziny o szlacheckich i patriotycznych tradycjach. Zarówno dziadek, jak i ojciec Wieniawy walczyli w powstaniach, odpowiednio listopadowym i styczniowym, zatem opowieści o zniewolonej ojczyźnie i walce o jej dobro były nieodłącznym elementem wychowania chłopca, kształtując nie tylko jego wyobraźnię, ale przede wszystkim postawę patriotyczną i obowiązek służby narodowi.
Długoszowscy od początku dbali o zapewnienie dzieciom jak najlepszej edukacji. Bolesław był jednak niepokornym i niezwykle żywym uczniem, nudziła go nauka greki, łaciny, algebry, z tego powodu często zmieniał szkoły. Na własną prośbę trafił nawet do słynącego z wyjątkowej dyscypliny Zakładu Naukowo-Wychowawczego Ojców Jezuitów w Chyrowie, jednak uciekł stamtąd, ponieważ nie mógł znieść szkolnej atmosfery. Z uwagi na rozległe zainteresowania młodzieńca, zwłaszcza literackie, decyzja co do dalszego kierunku kształcenia nie była łatwa.
Studiom artystycznym stanowczo sprzeciwiał się jego ojciec, absolwent Politechniki Lwowskiej, który znał wartość posiadania praktycznego zawodu. Ostatecznie, ku zadowoleniu rodziców, rozpoczął studia medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu we Lwowie.
Długoszowski był zdolnym i pilnym studentem, jednak mimo licznych obowiązków związanych z nauką, znajdował czas na inne zainteresowania: z umiłowaniem towarzyszył lwowskiej bohemie artystycznej, a zawód literata wymieniał jako ważny element własnej tożsamości. W tym czasie zetknął się z wybitnymi ludźmi – Stanisławem Przybyszewskim i Kornelem Makuszyńskim – to pod ich wpływem stopniowo odkrywał drzemiący w sobie talent satyryczno-literacki.
W marcu 1906 r. otrzymał tytuł doktora wszech nauk lekarskich, jednak w zawodzie pozostał na krótko. W tym samym roku poślubił Stefanię Calvas, artystkę marzącą o karierze śpiewaczki operowej, i wraz z nią wyjechał do Berlina, aby studiować na Akademii Sztuk Pięknych. Po roku przeniósł się do Paryża, gdzie w 1911 r. został jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Artystów Polskich i ostatecznie rozstał się z medycyną.
Włączył się w działalność powstającego Związku Strzeleckiego, gdzie po raz pierwszy spotkał Józefa Piłsudskiego. Jesienią 1914 r. został dowódcą 1. plutonu w 1. szwadronie 1. Pułku Ułanów Legionów Polskich. Uczestniczył w walkach w latach 1914-1915, za co otrzymał po wojnie Krzyż Virtuti Militari. W niedługim czasie został osobistym adiutantem Józefa Piłsudskiego oraz jednym z jego najbardziej zaufanych współpracowników.
W 1916 r. wrócił jeszcze na krótko do medycyny – został przymusowo wcielony do armii austriackiej i skierowany do pracy w szpitalu wojskowym w Cieszynie, gdzie pełnił obowiązki ordynatora oddziału chorób wewnętrznych. Jak sam później żartobliwie wspominał, miał na tym polu same sukcesy, bowiem „chorym aplikował: od pępka w górę – aspirynę, od pępka w dół – rycynę”.
Od maja 1938 r. sprawował urząd ambasadora RP w Rzymie. Tuż po wybuchu II wojny światowej, 25 września 1939 r., został mianowany przez Ignacego Mościckiego na następcę Prezydenta RP na wypadek opróżnienia się urzędu przed zawarciem pokoju. Jednak decyzja ta została cofnięta już 26 września 1939 r., a urząd ostatecznie powierzono Władysławowi Raczkiewiczowi.
Powodem były ówczesne nastroje polityczne: nominacji Wieniawy-Długoszowskiego na prezydenta zdecydowanie sprzeciwiali się antypiłsudczycy formujący rząd emigracyjny, między innymi generał Władysław Sikorski. Sprzeciw wyraził także francuski rząd, co ostatecznie doprowadziło Wieniawę do rezygnacji ze stanowiska. Oba dokumenty, zarówno nominację, jak i jej odwołanie, wystawiono ze wsteczną datą 17 września 1939 r.
Wieniawa powrócił do Włoch, gdzie pozostawał polskim przedstawicielem dyplomatycznym do 13 czerwca 1940 r. Zwolniony ze służby udał się do Portugalii, a następnie do Stanów Zjednoczonych. Ze względu na trudną sytuację finansową podjął pracę jako introligator, redagował także „Dziennik Polski”. Jednocześnie wciąż podejmował próby włączenia się w działalność wojskową lub polityczną, niestety bezskutecznie.
W lipcu 1942 r. został mianowany posłem RP na Kubie, dokąd miał się udać wraz z rodziną. Funkcji tej jednak nigdy nie objął. W przeddzień wyjazdu, 1 lipca 1942 r., Bolesław Wieniawa-Długoszowski popełnił samobójstwo, skacząc z okna swojego apartamentu w Nowym Jorku. Za oficjalny motyw tego czynu przyjęto odizolowanie generała od spraw polskich i odsunięcie go od polityki, jednak okoliczności jego tragicznej śmierci do dziś pozostają tematem dyskusji wśród historyków.
Andrzej Grzybowski
Prof. dr hab. med., kierownik Ośrodka Historycznego NIL
Aleksandra Pięta
Oddział Okulistyki, Szpital Miejski w Poznaniu, Wydział Nauk Medycznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Bibliografia:
- Polak A., Grzybowski A., Rękas M., Rejdak R.: Emanuel Emeryk Machek (1852 -1930) – twórca Kliniki Okulistycznej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego. Klinika Oczna 2015, 117 (1): 61-62
- Żurawska B.: „Bolesław Wieniawa-Długoszowski. Literat. Ułan. Dyplomata”, „Historic@”, nr 5, październik 2009, Dostępne: https://www.ur.edu.pl/file/3553/Historic@_nr5.pdf [dostęp: 31 października 2016]
- „Bolesław Wieniawa-Długoszowski w anegdocie”. Dostępne: http://jpilsudski.org/wieniawa-dlugoszowski-w-anegdocie/item/2355-wieniawa-lekarzem [dostęp: 31 października 2016]
