Cudzoziemiec z chorobą zakaźną nie wjedzie

Kilka tygodni temu ówczesny minister zdrowia Marian Zembala podpisał rozporządzenie, zgodnie z którym rozpoznanie lub podejrzenie wystąpienia niektórych chorób może stanowić podstawę do niewpuszczenia cudzoziemca na terytorium Polski. Jakie to choroby i co zadecydowało o umieszczeniu właśnie ich w rozporządzeniu? O komentarz poprosiliśmy Jana Bondara, rzecznika prasowego Głównego Inspektoratu Sanitarnego. Poniżej prezentujemy nadesłaną odpowiedź.

Kontrola dokumentów na przejściu granicznym
Bezledy-Bagrationowsk z Federacją Rosyjską
Foto: archiwum Straży Granicznej

Celem rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 17 września 2015 r. w sprawie chorób zakaźnych, których rozpoznanie lub podejrzenie wystąpienia może stanowić podstawę odmowy wjazdu cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest zapobieganie transgranicznemu szczerzeniu się chorób zakaźnych z uwzględnieniem obowiązujących w tym zakresie przepisów międzynarodowych.

W związku z tym w § 2 rozporządzenia określono wykaz chorób zakaźnych, których podejrzenie lub rozpoznanie wystąpienia może stanowić podstawę do odmowy wjazdu dla cudzoziemca.

Wykaz obejmuje jedynie te choroby zakaźne, które charakteryzują się nie tylko ciężkim przebiegiem klinicznym i wysoką śmiertelnością, lecz wykazują również duży potencjał przenoszenia się z człowieka na człowieka drogą oddechową, przez skażenie żywności lub wody albo przez wektory, co może nieść ryzyko ich epidemicznego szerzenia się na terenie kraju, w szczególności w sytuacji masowego napływu osób zakażonych przez granicę.

Do chorób objętych przepisami rozporządzenia należą:

• błonica;
• cholera;
• dur brzuszny;
• dury rzekome A, B, C;
• dur wysypkowy (w tym choroba Brill-Zinssera);
• dżuma;
• grypa wywołana nowym szczepem wirusa powodującym wysoką śmiertelność wśród ludzi, w szczególności szczepem pandemicznym lub wysoce zjadliwymi szczepami odzwierzęcymi;
• gruźlica płuc w okresie prątkowania;
• gruźlica wywołana szczepami prątka gruźlicy o lekooporności typu MDR lub XDR;
• zakażenie szczepem dzikim wirusa polio (ostre nagminne porażenie dziecięce);
• ospa prawdziwa;
• zakażenia wirusami powodującymi zespół ostrej niewydolności oddechowej;
• wirusowe gorączki krwotoczne powodujące wysoką śmiertelność wśród ludzi, w szczególności wywołane wirusami Ebola i Marburg.

Choroby zakaźne objęte przepisami rozporządzenia należą, zgodnie z załącznikiem 2 do obecnie obowiązujących Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005) (International Health Regulations), do chorób mających istotny wpływ na zdrowie publiczne oraz wykazujących potencjał szerzenia się epidemicznego w skali międzynarodowej.

Równocześnie zgodnie z niedyskryminacyjnym charakterem przepisów rozporządzenia, w wykazie ujęto wyłącznie te choroby, które podlegają zwalczaniu również u obywateli polskich na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2013 r. poz. 947 oraz z 2014 poz. 619 i 1138).

Lista chorób zakaźnych, które mogą stanowić podstawę do decyzji o odmowie wjazdu cudzoziemca na obszar Rzeczypospolitej Polskiej obejmuje wszystkie choroby wymienione w art. 34 ust. 2 ww. ustawy – tzw. choroby kwarantannowe, które charakteryzują się ciężkim przebiegiem klinicznym, wysoką śmiertelnością i łatwo szerzą się w populacji.

Wykaz jest natomiast węższy od listy chorób zakaźnych, które są objęte obowiązkiem hospitalizacji na podstawie art. 34 ust. 1 ww. ustawy. W porównaniu do obecnie obowiązującego rozporządzenia usunięto bowiem z wykazu takie choroby odzwierzęce jak tularemia, wąglik i wścieklizna, które co prawda charakteryzują się ciężkim przebiegiem klinicznym, lecz praktycznie nie niosą ze sobą ryzyka epidemicznego szerzenia się w populacji (trudno przenoszą się z człowieka na człowieka).

Są to choroby, dla których istnieje w naszym kraju rezerwuar zwierzęcy i dlatego zachorowania na nie występują w Polsce rokrocznie u zwierząt (oraz na szczęście znacznie rzadziej u ludzi). Z powyższych przyczyn hospitalizacja cudzoziemca chorego na te choroby nie niesie ze sobą ani ryzyka wybuchu epidemii, ani ryzyka wprowadzenia do ekosystemu naszego kraju nowych, obecnie w Polsce niewystępujących biologicznych czynników chorobotwórczych (patogenów).

W rozporządzeniu nie uwzględniono również zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu z uwagi na fakt, że nie jest to jednostka chorobowa lecz zespół objawów klinicznych, które mogą być spowodowane różnymi czynnikami etiologicznymi. W przypadku ww. chorób zakaźnych właściwym postępowaniem jest wynikająca z zasad humanitaryzmu natychmiastowa hospitalizacja chorych, nie zaś przekazywanie ich służbom granicznym państwa, z którego przybyli.

Odmowa wjazdu i odesłanie cudzoziemców do kraju pochodzenia jest natomiast uzasadnione przede wszystkim w przypadku tych chorób zakaźnych, które w warunkach epidemii mogą spowodować duży napływ osób zakażonych (znajdujących się w okresie wylęgania choroby zakaźnej). Jeżeli osoby te nie wykazują jeszcze objawów chorobowych i związanej z ich wystąpieniem zaraźliwości wobec innych osób na przejściu granicznym, to osoby takie mogą i powinny być poddawane kwarantannie lub obserwacji (nadzorowi epidemiologicznemu) w kraju pochodzenia.

Natomiast osoby, które wskutek przekroczenia granicy Polski drogą morską lub powietrzną w chwili kontroli faktycznie znalazły się już wewnątrz kraju i nie ma praktycznej możliwości – tak jak w przypadku przejść lądowych – zawrócenia ich do kraju pochodzenia (tzn. przekazania ich służbom sanitarnym i granicznym kraju, z którego przybyli), będą poddawane izolacji lub kwarantannie w Polsce na tych samych zasadach ogólnych, na których podlegają tym obowiązkom polscy obywatele.

Zgodnie z art. 33 ust. 7 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi warunki izolacji lub kwarantanny zapewnia wojewoda. Należy wyraźnie podkreślić, że przewidziana przepisami ustawy o cudzoziemcach możliwość wydania cudzoziemcowi decyzji o odmowie wjazdu na obszar Rzeczypospolitej Polskiej jest tylko jednym z działań prawnych i faktycznych, które mogą być podjęte w stosunku do cudzoziemca chorego lub podejrzanego o zachorowanie na chorobę zakaźną na podstawie polskiego prawa.

Do chorych lub podejrzanych o zachorowanie na chorobę zakaźną cudzoziemców stosuje się bowiem przepisy ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi w takim samym zakresie jak do obywateli polskich.

Na podstawie art. 34 ww. ustawy chory albo podejrzany o zachorowanie cudzoziemiec może zostać poddany na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej odpowiednio obowiązkowemu leczeniu w warunkach hospitalizacji (izolacja) albo kwarantannie, a także badaniom sanitarno-epidemiologicznym na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. d ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Podstawową procedurą postępowania w przypadku osób podejrzanych o zachorowanie na choroby zakaźne wymienione w rozporządzeniu jest podjęcie działań leczniczych i przeciwepidemicznych takich jak izolacja w warunkach hospitalizacji, która pozwoli na przeprowadzenie pełnej diagnostyki mikrobiologicznej.

Takie postępowanie jest uzasadnione nie tylko motywami humanitarnymi, ale ma również zasadnicze znaczenie z punktu widzenia możliwości podjęcia działań przeciwepidemicznych w związku z ryzykiem szerzenia się choroby zakaźnej wobec innych osób, które były narażone na kontakt z chorym. Pracownicy przejścia granicznego, a zwłaszcza osoby, które mogły zostać zakażone w czasie wspólnej podróży z osobą chorą mogą bowiem – będąc w bezobjawowym okresie wylęgania choroby – przenieść zakażenia na kolejne osoby w głębi kraju.

Dlatego też możliwość przeprowadzenia diagnostyki wobec chorego cudzoziemca w warunkach szpitalnych na terenie kraju, w szczególności potwierdzenie podejrzenia wystąpienia choroby szczególnie niebezpiecznej i wysoce zakaźnej metodami diagnostyki laboratoryjnej oraz identyfikacji biologicznego czynnika chorobotwórczego, stanowi nieodzowny warunek zastosowania działań zapobiegawczych uwzględniających przyczynę zakażenia: farmakologicznej profilaktyki poekspozycyjnej, wykonania szczepień lub określenia okresu trwania kwarantanny dla pozostałych podróżnych i pracowników przejścia granicznego, którzy mieli styczność z osobą chorą.

Z powyższych przyczyn przepisy rozporządzenia znajdą zastosowanie przede wszystkim w sytuacji skierowania przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) do państw członkowskich rekomendacji obejmujących odmowę wjazdu osób zakażonych lub podejrzanych o zakażenie z określonego obszaru (tzw. kordon sanitarny wokół obszaru zakażonego), o ile nie są one w stanie udokumentować swojego statusu szczepień lub też szczepienie przeciw tym chorobom nie istnieje.

Powyższe rekomendacje mogą być wydane na podstawie art. 18 Międzynarodowych przepisów zdrowotnych (2005) przez Dyrektora Generalnego WHO po zasięgnięciu opinii Komitetu ds. Sytuacji Nadzwyczajnych w związku z ogłoszeniem przez WHO sytuacji zagrożenia zdrowia publicznego o znaczeniu międzynarodowym z powodu masowego wystąpienia zachorowań na danym terenie i odnoszą się do osób przyjeżdżających z tych obszarów (tzw. teren zakażony).

W stosunku do poprzednio obowiązującej regulacji, w rozporządzeniu wprowadzono również doszczegółowienia w sposobie ujęcia niektórych chorób zakaźnych. W odniesieniu do wirusowych gorączek krwotocznych doprecyzowano, że rozporządzeniem objęte są te z nich, które niosą ze sobą rzeczywiste niebezpieczeństwo wywołania epidemii o wysokiej śmiertelności (np. wirusowe gorączki krwotoczne Ebola i Marburg).

Należy zauważyć, że najczęściej zawlekane do naszego kraju gorączki wirusowe przebiegające lub mogące przebiegać z objawami krwotocznymi (jak np. denga) charakteryzują się relatywnie niską śmiertelnością, a przede wszystkim nie niosą ze sobą ryzyka wybuchu epidemii ze względu na uwarunkowania klimatyczne mające wpływ zarówno na występowanie jak i przebieg cyklu życiowego przenoszących je wektorów.

W odniesieniu do ostrego nagminnego porażenia dziecięcego (inne nazwy: ostre zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego, choroba Heinego-Medina) wyraźnie wskazano, że ryzyko epidemiologiczne jest związane z zakażeniem szczepem dzikim wirusa polio (oraz spowodowanymi nim wszystkimi postaciami klinicznymi), nie zaś z objawami porażennymi związanymi z przebyciem tej choroby.

Obok gruźlicy płuc w okresie prątkowania uwzględniono również pozapłucne postacie gruźlicy, jeżeli są wywołane szczepami prątka gruźlicy o lekooporności typu MDR lub XDR, które zawsze stanowią poważny problem zdrowia publicznego.

W rozporządzeniu uwzględniono również możliwość pojawienia się nowych niebezpiecznych, nieznanych dotąd chorób, które zgodnie art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi mogą być ogłoszone przez ministra właściwego do spraw zdrowia wraz z określonym sposobem postępowania świadczeniodawców w przypadku ich rozpoznania lub podejrzenia tych chorób (np. obowiązkowa hospitalizacja).

Od połowy lat 70. ubiegłego wielu pojawiło się (lub odkryto) ok. 30 wcześniej nieznanych patogenów chorobotwórczych takich jak m.in. Ebola, SARS, grypa H5N1, MERS-CoV, które stanowią istotne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Proces pojawiania się nowych patogenów wynika z nieprzerwanej ewolucji świata żywego i jest nieprzewidywalny.

Co roku pojawiają się również nowe, bardziej wirulentne szczepy patogenów już istniejących lub patogeny zwierzęce nabywają zdolność zakażania ludzi. W związku z powyższym niezbędne jest zapewnienie możliwości szybkiego reagowania na sytuacje tego typu poprzez wydawanie ww. rozporządzeń Ministra Zdrowia, w których może zostać również określone m.in. postępowanie zapobiegawcze (kwarantanna) i przeciwepidemiczne (izolacja) w przypadku podejrzenia zakażeń i zachorowań wywołanych patogenami nieobjętymi ustawą.

Do chwili obecnej nie było potrzeby korzystania przez Ministra Zdrowia z przedmiotowego upoważnienia, ponieważ zostało ono przewidziane wyłącznie na sytuacje o charakterze nadzwyczajnym. Nie można jednak wykluczyć, że jego użycie będzie niezbędne dla ochrony zdrowia publicznego w przyszłości.

Dlatego też choroby zakaźne określone w przepisach rozporządzeń wydawanych w przyszłości na podstawie art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi powinny być uwzględnione również w regulacjach dotyczących postępowania z cudzoziemcami.

Więcej o wyzwaniach stojących przed Polską w związku z kryzysem migracyjnym piszemy tutaj.