W erze medycyny opartej na faktach
Codzienna praktyka lekarska wymaga od lekarza dentysty stałego podejmowania szeregu decyzji klinicznych, które warunkują nie tylko zdrowie jamy ustnej leczonych pacjentów, ale wpływają także na ogólną kondycję organizmu człowieka.
Skuteczne leczenie pacjenta uwarunkowane jest trafną diagnozą, która wynika z wnikliwej analizy badania podmiotowego, przedmiotowego oraz właściwie zaleconych badań dodatkowych i prawidłowo zinterpretowanych ich wyników.
Rodzaj i liczba badań, jakie dodatkowo wykonamy dla potwierdzenia rozpoznania, oraz zakres podjętego leczenia wynikają z rzetelnej wiedzy o etiopatogenezie chorób zębów i tkanek jamy ustnej oraz indywidualnego doświadczenia lekarza.
Jednak zarówno dobra wiedza podstawowa, jak i indywidualne doświadczenie mogą być niewystarczające dla podjęcia najwłaściwszej decyzji. Skuteczność leczenia w przypadku jednego pacjenta nie oznacza, że leczenie innego pacjenta z podobnym rozpoznaniem zakończy się sukcesem. Na ostateczny wynik leczenia mają wpływ: uwarunkowania genetyczne, społeczne, mentalne oraz rzetelne stosowanie się do zaleceń lekarskich.
Stąd też próby wprowadzenia i stosowania „standaryzacji” w postępowaniu klinicznym nie tylko są niezgodne ze stanowiskami krajowych i międzynarodowych organizacji lekarskich i lekarsko-dentystycznych, ale także często kończą się niepowodzeniem leczenia.
Współcześnie, do podjęcia trafnej decyzji klinicznej niezbędna jest również znajomość najnowszego piśmiennictwa medycznego oraz zrozumienie zawartych w nim danych. W ostatnich latach toniemy jednak w liczbie publikacji dotyczących przypadków medycznych, a w tym natłoku informacji niejednokrotnie trudno znaleźć właściwą odpowiedź na konkretny problem kliniczny.
We współczesnej praktyce stomatologicznej szeroko akceptowane są decyzje kliniczne oparte na wysokiej jakości dowodach związanych z wynikami randomizowanych badań klinicznych i ich metaanaliz.
Amerykańskie Towarzystwo Dentystyczne zdefiniowało pojęcie Evidence-Based Dentistry (EBD), jako drogi wiodącej do zdrowia jamy ustnej, która wymaga rozsądnego połączenia systemowej oceny klinicznych dowodów naukowych, wpływających na zdrowie pacjenta z biegłością w praktyce klinicznej lekarza dentysty i preferencjami samego pacjenta (patrz grafika).
Przez biegłość w praktyce klinicznej należy rozumieć posiadaną wiedzę, fachowość i zdolność podejmowania decyzji nabywaną przez lata pracy. Umiejętność ta znajduje swoje odzwierciedlenie w bardziej efektywnej diagnostyce i przemyślanej identyfikacji złożonych problemów pacjenta.
EBD jest jedną ze składowych szerszego terminu Evidence-Based Medicine, który opisuje praktykę wykorzystywania w podejmowaniu decyzji klinicznych najlepszych dostępnych dowodów naukowych dotyczących skuteczności, efektywności oraz bezpieczeństwa podjętego postępowania klinicznego.
Potrzebnych dowodów naukowych dostarczają zarówno wyniki wiarygodnych badań eksperymentalnych, dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa interwencji medycznych, jak i badań obserwacyjnych, które dostarczają danych o efektywności i bezpieczeństwie zastosowanego leczenia.
Zatem medycyna oparta na faktach umożliwia lekarzom korzystanie z najnowszej dostępnej wiedzy pochodzącej z systematycznych badań naukowych, a tym samym uzyskania najlepszych informacji istotnych dla rozwiązania konkretnego problemu klinicznego.
EBD rekomendowane przez Światową Federację Dentystów (FDI) zyskuje coraz więcej zwolenników, ale w specjalistycznej literaturze stomatologicznej pojawiają się również głosy krytyczne, które wskazują zagrożenia stosowania EBD w codziennej praktyce stomatologicznej.
Przeciwnicy EBD podnoszą przede wszystkim niebezpieczeństwo dehumanizacji medycyny przez wprowadzenie dowodu opartego głównie na analizie statystycznej, który wypiera indywidualne podejście do leczenia oparte na doświadczeniu klinicznym lekarza.
Zwolennicy natomiast wskazują, że każdy dobry klinicysta charakteryzuje się również sceptycyzmem w stosunku do publikowanych doniesień i jest świadomy, na ile publikowane dane są wiarygodne i dobrej jakości.
Stosowanie strategii EBD wymaga umiejętności przyswojenia 5 kroków:
- sformułowania jasnych pytań związanych z problemem klinicznym, na które szukamy odpowiedzi;
- poszukiwania odpowiedzi dotyczących podobnych problemów klinicznych w wiarygodnym piśmiennictwie;
- krytycznej ocenie uzyskanych danych;
- zastosowania w wyważony sposób istotnych informacji w leczeniu pacjenta;
- dokonania oceny skuteczności zastosowanego leczenia.
Dla ułatwienia klinicystom czasochłonnych poszukiwań, współcześnie decyzje coraz częściej podejmowane są na podstawie rekomendacji wydawanych przez uznanych w danej dziedzinie specjalistów.
Na ostatniej sesji plenarnej ERO-FDI w Tbilisi przewodnicząca grupy ERO-FDI ds. Relacji Lekarzy Praktyków z Uniwersytetami, prof. Nermin Yamalik, zaprezentowała obszerny materiał dotyczący odniesienia stomatologii opartej na dowodach do codziennej praktyki zawodowej.
Wyniki prac grupy zostały opublikowane w magazynie FDI „International Dental Journal” (IDJ) oraz na stronie internetowej ERO-FDI. Opracowany przez grupę „Wykaz klinicznych wytycznych dla praktyki stomatologicznej” może być cennym narzędziem pomocniczym w pracy, które umożliwia znalezienie w kilka minut odpowiedzi na pytania dotyczące problemów spotykanych w naszych praktykach.
Wykaz to prezentacja zebranych przez ekspertów wytycznych przydatnych w danej specjalności, a zgromadzone linki skatalogowane w różnych kolorach pozwalają na szybkie znalezienie interesującej nas strony. Prof. Yamalik podkreśliła, że ma to być narzędzie wspomagające dla indywidualnego lekarza dentysty, który ma wątpliwości kliniczne, a nie jest to w żaden sposób próba standaryzacji naszej pracy.
EBD jest stosunkowo młodą dyscypliną, której pozytywne skutki będą dopiero widoczne. Dzięki rosnącemu przekonaniu o ogromnej jej wartości dla skuteczności praktyki klinicznej, wzrostu jakości opieki nad pacjentami i zwiększenia ich bezpieczeństwa, będzie nadal się rozwijać.
Należy podkreślić, że EBD jest jedynie narzędziem, dzięki któremu łatwiej będzie nam podjąć właściwą decyzję kliniczną dostosowaną do indywidualnych potrzeb pacjenta. Aby zyskać takie narzędzie w codziennej praktyce, muszą być realizowane rzetelne i dobrze zaprojektowane badania kliniczne we wszystkich dziedzinach stomatologii.
Tylko realizacja dobrej jakości badań jest w stanie stworzyć podłoże dla nowoczesnych opracowań, o dużej wartości klinicznej. Należy pamiętać, że tylko od stomatologów zależy dalszy rozwój stomatologii oraz niezbędnego nam w pracy narzędzia, jakim jest EBD.
Temat ten podnosiła również niedawno na łamach „Czasopisma Stomatologicznego”, wydawanego przez Polskie Towarzystwo Stomatologiczne, dr hab. Marta Czerśnikiewicz-Guzik. Podsumowując, stomatologia oparta na faktach umożliwia lekarzom dentystom korzystanie z najnowocześniejszej dostępnej wiedzy.
Nasze działania powinny zatem zmierzać do stałego podnoszenia jakości badań klinicznych w stomatologii, ich rzetelnego i transparentnego raportowania oraz krytycznej oceny i interpretacji publikowanych wyników przez specjalistów w danej dziedzinie.
Halina Borgiel-Marek, Anna Lella
Komisja ds. Współpracy Międzynarodowej NRL
Źródło: „Gazeta Lekarska” nr 8-9/2015
Jesteś lekarzem dentystą? Studiujesz na kierunku lekarsko-dentystycznym? Interesuje cię stomatologia? Więcej na ten temat piszemy tutaj.
