19 marca 2024

Pierwsze było zdjęcie z jaszczurką. 125 lat polskiej radiologii

5 stycznia 1896 r. świat dowiedział się o niezwykłym odkryciu, które w znaczący sposób zmieniło medycynę. W wiedeńskim dzienniku „Die Presse” poinformowano, że profesor fizyki Uniwersytetu w Würzburgu, Wilhelm Roentgen, odkrył nowy rodzaj promieniowania, dzięki któremu stało się możliwe bezinwazyjne obrazowanie ciała ludzkiego.

Prof. Karol Olszewski

Stało się to 8 listopada (dzień ten obchodzony jest corocznie na całym świecie jako Międzynarodowy Dzień Radiologii) 1895 r., a nowy rodzaj niewidzialnych promieni, przenikających ciało ludzkie, odkrywca nazwał promieniami X.

Na ziemiach polskich już 8 stycznia 1896 r., trzy dni po artykule w wiedeńskim dzienniku „Die Presse”, informacje o odkryciu nowego rodzaju promieniowania zamieściły pisma codzienne – „Czas” w Krakowie, „Gazeta Lwowska” we Lwowie oraz „Słowo” w Warszawie.

Na podstawie publikacji o odkryciu Roentgena na całym świecie zaczęto powtarzać jego eksperyment. Wśród światowych pionierów znaleźli się także Polacy. Pierwszeństwo przypadło profesorowi UJ Karolowi Olszewskiemu (ten sam, który z prof. Wróblewskim po raz pierwszy na świecie skroplił powietrze). Wykonał on pierwsze polskie zdjęcia rentgenowskie bezpośrednio po ogłoszeniu sensacyjnych wiadomości o odkryciu.

Pierwsza fotografia rentgenowska na ziemiach polskich

Zachowała się fotografia jaszczurki z brązu, na której odwrocie znajduje się komentarz: „Pierwsza fotografia rentgenowska, robiona w Polsce w ogóle, a w szczególności w Krakowie, przez prof. Olszewskiego w r. 1895/6 [autor miał na myśli rok akademicki – przyp. red.]. Był to przycisk brązowy w kształcie jaszczurki fotografowanej na wskroś deski drewnianej, przy użyciu zwykłej rurki Pluckerowskiej, silnie ewakuowanej”.

Po udanych eksperymentach z różnymi przedmiotami prof. Olszewski wykonał zdjęcie rentgenowskie ręki swojego asystenta, Tadeusza Estreichera, z pierścionkami na palcach. Pionierskie doświadczenia radiologiczne Olszewskiego (w dniach pomiędzy 8 a 20 stycznia) zostały opisane w dzienniku „Czas” z 21 stycznia 1896 r.

Eksperymenty profesora Olszewskiego z promieniami X pozwoliły ocenić wielką ich przydatność w medycynie. Jednym z pierwszych lekarzy, który zainteresował się ich zastosowaniem był krakowski chirurg, profesor Alfred Obaliński.

Gdy na kierowany przez niego oddział chirurgiczny szpitala św. Łazarza, zgłosił się pacjent z silnym obrzękiem po urazie lewego stawu łokciowego, Obaliński zwrócił się do Olszewskiego z prośbą o wykonanie badania radiologicznego celem rozstrzygnięcia przyczyny schorzenia. Badanie zostało wykonane 7 lutego 1896 r., a uzyskany radiogram potwierdził podejrzenie zwichnięcia. To pierwsze polskie zdjęcie rentgenowskie dla celów klinicznych wykonał także profesor Olszewski ze swoimi współpracownikami.

Pierwszy Polak, który wykonał udane zdjęcia rtg

Profesor Karol Olszewski był pierwszym Polakiem, który wykonał udane zdjęcia rentgenowskie (zachowały się do dnia dzisiejszego w Muzeum UJ), czym otworzył historię polskiej radiologii, a także wpisał się na listę światowych pionierów radiologii.

Istotnym momentem w rozwoju radiologii było wprowadzenie w 1913 r. lampy rentgenowskiej z bańką próżniową i tzw. gorącą katodą dzięki czemu nastąpił nieprawdopodobny rozwój tej specjalności, która zrewolucjonizowała medycynę. Po rentgenodiagnostyce przyszła kolej na ultrasonografię, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny a także urządzenia hybrydowe – PET-CT, SPECT-CT, MR-PET – łączące radiologię i medycynę nuklearną. Powstała także i rozwinęła się radiologia interwencyjna (zabiegowa) pozwalająca wykonywać małoinwazyjne zabiegi pod kontrolą metod radiologicznych.

W rozwój światowej radiologii wpisali się także Polacy, chociaż ich rola nie do końca została zauważona i doceniona. Dlatego ważnym jest przypominanie o tym. Okazją do tego jest chociażby 125. rocznica polskiej radiologii, która narodziła się w Krakowie.

Pierwsze polskie zdjęcie rentgenowskie – przycisk do papieru z brązu w kształcie jaszczurki

Unikalna wystawa w Krakowie

Aby przypomnieć pionierskie lata tej specjalności medycznej zorganizowano wystawę w krakowskim Domu Technika. Przedstawiono na niej unikalne obiekty (m.in. rekonstrukcję aparatu Olszewskiego, aparaty rtg z lat 30. XX wieku czy wojskowy aparat rtg z okresu II wojny światowej). Starano się także pokazać ciekawe pozamedyczne zastosowania radiologii do badań obrazowych mumii oraz w kryminalistyce. Zwrócono również uwagę na piękno obrazów rentgenowskich prezentując zdjęcia fotograficzne i jednocześnie rentgenowskie kwiatów i muszli.

Organizatorami wystawy są Krakowska Rada Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych Naczelna Organizacja Techniczna, Katedra Radiologii i Katedra Historii Medycyny Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Fundacja PolradiologiaViva. Głównym partnerem przedsięwzięcia jest Miasto Kraków, a wśród pozostałych są m.in. Okręgowa Izba Lekarska w Krakowie.

Honorowym patronatem wystawę objęli prezydent Krakowa prof. Jacek Majchrowski, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Jacek Popiel oraz prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego ds. Collegium Medicum prof. Tomasz Grodzicki.

Ekspozycja czynna jest czynna w budynku przy ul. Straszewskiego 28 (I i II piętro) w dniach od 9 listopada do 15 grudnia 2021 roku od poniedziałku do piątku w godzinach 8:00-16:00 (w weekend oraz dla grup po uprzednim umówieniu – tel. 12 422 59 10).

Warto wspomnieć, że wystawa wpisuje się w obchody 125-lecia polskiej radiologii. Z tej okazji w Broniszowie, w miejscu urodzin prof. Karola Olszewskiego, odsłonięto pamiątkową tablicę.