Badania opinii społecznej: Lekarze w 2018 roku

Od kilku lat trwa spore zainteresowanie opinii społecznej systemem ochrony zdrowia, widoczne w tematach projektów realizowanych przez firmy badawcze.

Foto: pixabay.com

Środowisko lekarzy zaś prawie zawsze badane jest i tym samym przedstawiane w kontekście systemu i jego słabości, np. długiego czasu oczekiwania na świadczenia, biurokracji, niezadowalającego poziomu satysfakcji ze świadczeń.

Z jednej strony wydaje się to oczywiste, bo lekarze stanowią integralną część systemu. Z drugiej należy zauważyć, że taki kontekst istotnie wpływa na obraz tej grupy zawodowej i nie jest to pozytywny wpływ, bo ochrona zdrowia w Polsce oceniana jest przez społeczeństwo źle.

Na uwagę zasługuje więc badanie percepcji lekarzy jako grupy zawodowej, z uwzględnieniem oceny kompetencji i zaufania do niej, jak również tego, na ile Polacy są świadomi, z jakimi problemami lekarz boryka się na co dzień. Badanie to zostało przeprowadzone przez firmę badawczą BioStat w 2018 r.¹

Jak się okazuje, większość badanych Polaków docenia kompetencje zawodowe polskich lekarzy, zarówno w zakresie diagnozowania, jak i terapii. Znacznie słabsza jest ocena tzw. kompetencji miękkich lekarzy – tylko 46% zgadza się z tezą, że lekarze umieją słuchać pacjentów. Podobna ocena dotyczy umiejętności przekazywania pacjentom istotnych informacji o ich zdrowiu – tylko co drugi badany Polak twierdzi, że lekarzy cechuje ta umiejętność (51%).

Interesujących wniosków dostarcza zestawienie ocen kompetencji zawodowych i tzw. miękkich.

Znacznie bardziej doceniana jest przez Polaków wiedza medyczna lekarzy, umożliwiająca trafne diagnozy i wybór właściwych terapii niż umiejętność wyjścia w rozmowie z pacjentem poza temat odczuwanych dolegliwości oraz suche zalecenia kliniczno-farmakologiczne. Badanie BioStatu potwierdza, że lekarze potrzebują przygotowania do efektywnej komunikacji z pacjentem, zaczynając już od zajęć na wyższych uczelniach medycznych.

Na takie oceny na pewno ma wpływ zbyt mała ilość czasu dla pacjenta w trakcie wizyty, wynikająca m.in. z „papierkowej roboty” lekarza, co dostrzega zdecydowana większość pacjentów. Również zdecydowana większość dostrzega problem zbytniego obciążenia lekarzy pracą (82%), a 74% jest świadomych, że często pracują oni w kilku placówkach (badania NIL wskazują, że lekarze przeciętnie pracują w prawie 3 placówkach).

To chyba rzadko spotykane zjawisko wśród tak dużych grup zawodowych, z pewnością dość obciążające i męczące. Co drugi badany Polak jest świadomy, że to problem dla lekarzy. Wyniki innego badania, również realizowanego przez BioStat², wnoszą ciekawe informacje na temat percepcji lekarza, zaufania do niego i jego profesjonalizmu przy wyborze świadczeń finansowanych przez NFZ albo prywatnie.

Zaufanie do danego lekarza stanowi dość ważny czynnik korzystania ze świadczeń finansowanych przez NFZ. Jest to drugi w rankingu najczęściej wskazywanych powodów, jednak wskazywany przez tylko co trzeciego badanego (33%). Trudno się dziwić tak niskiemu wynikowi, jeżeli dostępność „danego” lekarza jest słaba, a kolejki do świadczeń wydłużają się, o czym świadczą chociażby wyniki badania realizowanego wśród reprezentantów organizacji pacjenckich³, mających szeroką wiedzę o problemach pacjentów z chorobami przewlekłymi.

Pacjenci korzystający ze świadczeń poza systemem relatywnie często wskazują na wyższy profesjonalizm lekarzy przyjmujących „prywatnie” i możliwość otrzymania od nich lepszej opieki. Wynik ten wskazuje na słuszność tezy postawionej na wstępie – na wizerunek lekarzy niekorzystnie wpływa system i jego słabości. Warto sprawdzić, czy i jak zmieniła się ocena funkcjonowania opieki zdrowotnej w ostatnich latach.

Firma CBOS, jak co roku, opublikowała wyniki badania⁴, które wyraźnie pokazują niewielką zmianę w ocenie systemu opieki zdrowotnej w ciągu ostatnich 2 lat – odsetek zadowolonych wzrósł z 23 do 30%. Nie jest to zaskoczeniem, biorąc pod uwagę obserwacje i doświadczenia reprezentantów organizacji pacjenckich, biorących udział we wspomnianym wcześniej projekcie.

Wszyscy zgodnie stwierdzili brak istotnych dla pacjentów zmian w zakresie dostępu do informacji o świadczeniach, dostępie do samych świadczeń, jakości leczenia i konieczności ponoszenia prywatnych wydatków na diagnostykę i leczenie.

Odnotowany niewielki wzrost zadowolenia w badaniu realizowanym przez CBOS nie jest zadowalający, biorąc pod uwagę, że nie osiągnął nawet poziomu sprzed 11 lat, gdy zadowolonych było łącznie 37% badanych, czy sprzed 9 lat, gdy było ich 34%. Nadal zdecydowana większość Polaków to pacjenci niezadowoleni, co czwarty jest bardzo niezadowolony (27%).

Szczegółowa analiza ocen w różnych pod względem socjodemograficznym grupach społeczeństwa polskiego wykazuje, że niezadowolenie z systemu opieki zdrowotnej najczęściej wyrażają:

• młodzi Polacy w wieku 25-34 lata (76% niezadowolonych),
• absolwenci wyższych uczelni (74%), deklarujący dochody ich gospodarstwa domowego per capita 2500 zł i więcej (64%),
• mieszkańcy miast od 20 tys. do 500 tys. mieszkańców (71–73% w zależności od kategorii),
• pracujący na własny rachunek (80%), kadra kierownicza i specjaliści z wyższym wykształceniem (76%) oraz pracownicy administracyjno-biurowi (77%).

Z kolei zadowolenie z opieki zdrowotnej częściej niż pozostali wyrażają starsi respondenci. Krytycyzm w postrzeganiu opieki zdrowotnej spada po 55. r.ż., a najbardziej zadowoleni są najstarsi ankietowani mający 65 lat i więcej (45% zadowolonych). Częściej niż inni pozytywnie na temat opieki zdrowotnej wypowiadają się mieszkańcy wsi (35%), respondenci z wykształceniem zasadniczym zawodowym (36%), a w grupach społeczno-zawodowych – rolnicy (44%) oraz renciści (43%).

Jednak nawet w tych grupach więcej jest niezadowolonych niż zadowolonych. Istotne znaczenie ma sposób korzystania z opieki medycznej. Najlepiej funkcjonowanie służby zdrowia oceniają badani, którzy w ciągu ostatniego półrocza leczyli się wyłącznie w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego (choć i w tej grupie przeważają oceny negatywne), a najbardziej krytycznie – ci, którzy leczyli się wyłącznie poza systemem powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.

Uwzględniając blisko dziesięcioletnią perspektywę w realizowanym corocznie badaniu, można zauważyć, że postrzeganie wszystkich monitorowanych w tym czasie zjawisk uległo pogorszeniu. Analiza wyników badań opinii społecznej na temat lekarzy i funkcjonowania systemu ochrony zdrowia przeprowadzonych w 2018 r. wyraźnie wskazuje na potrzebę podjęcia działań wspierających lekarzy w komunikacji z pacjentem i w radzeniu sobie z niedociągnięciami systemu. Ważne byłyby również masowe działania informacyjne, które uświadamiałyby Polakom pacjentom, że nie tylko oni boleśnie odczuwają konsekwencje systemu.

Agnieszka Kilijanek-Cieślik, socjolog

¹ Badanie zrealizowane na panelu Badanie Opinii (www.badanie-opinii.pl) – ogólnopolskiej platformie internetowej, w grudniu 2018 r. na próbie reprezentatywnej N=1000 dorosłych Polaków.

² Badanie zrealizowane na panelu Badanie Opinii (www.badanie-opinii.pl) – ogólnopolskiej platformie internetowej, w maju-czerwcu 2018 r. na próbie reprezentatywnej N=922 dorosłych Polaków, którzy przynajmniej raz w ciągu poprzednich 12 miesięcy konsultowali się z lekarzem specjalistą.

³ Badanie jakościowe realizowane przez Fundację My Pacjenci w ramach programu „Razem dla Zdrowia”, listopad 2018 r.

⁴ Badanie przeprowadzono metodą wywiadów bezpośrednich (face-to-face) wspomaganych komputerowo (CAPI) w czerwcu 2018 r. na liczącej 989 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski.