Klauzula sumienia w praktyce medycznej

Lekarze, pielęgniarki, aptekarze i prawnicy spotkali się w tym samym miejscu i czasie, by mówić o aspektach sprzeciwu sumienia w praktyce medycznej.

Funkcjonowanie klauzuli sumienia w prawie popiera 82 proc. lekarzy i tyle samo uważa, że obowiązek wskazania pacjentowi innego lekarza powinien być scedowany na inny podmiot – takie wyniki badań uzyskała dr Małgorzata Chudzińska z Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu, przeprowadzając je w grupie trzystu bydgoskich lekarzy. Średni wiek badanych wynosił 45 lat, średni staż pracy 19 lat.

Jak zaznacza autorka badań, prawie połowa lekarzy skorzystała z klauzuli sumienia, ale zarówno ci, którzy skorzystali, jak i ci, którzy nie odmówili świadczeń ze względu na konflikt sumienia twierdzili, że procedury przy korzystaniu z klauzuli nie są wystarczająco jasne i że mogliby się obawiać odpowiedzialności karnej.

W obecnej ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z tym że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej.

Wyjątkiem są sytuacje, gdzie gdy zwłoka w udzieleniu pomocy mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki.

– Skutkiem ustawy w obecnym kształcie jest to, że zamiast korzystać z wolności sumienia, lekarz zmuszany jest w każdym przypadku walczyć o prawo do wolności sumienia i bronić go, pokonując ograniczenia – podkreślił Maciej Hamankiewicz, prezes Naczelnej Rady Lekarskiej. Zapisy m.in. w zakresie obowiązku wskazania innego lekarza lub jednostki ochrony zdrowia przez lekarza odmawiającego świadczenia Naczelna Rada Lekarska zaskarżyła do Trybunału Konstytucyjnego.

Prof. Andrzej Zoll z Uniwersytetu Jagiellońskiego również uważa, że ten obowiązek powinien ulec zmianie i nie powinien ciążyć na lekarzu. Jego zdaniem obowiązek wskazania innego lekarza lub jednostki powinien spoczywać na państwie i w jego imieniu mógłby o tym informować np. Rzecznik Praw Pacjenta.

– Rzeczywiście ustawa musi podać szczegółowe warunki, gdyż w obecnym kształcie pluralizm etyczny spotyka się z uniwersalizmem prawnym i jest to nieuniknionym źródłem konfliktu w budowaniu demokratycznego państwa – powiedział prof. Andrzej Zoll.

Zdanie to podzielił prof. Michał Królikowski z Uniwersytetu Warszawskiego, zaznaczając, że przy jednym systemie normatywnym, jaki istnieje w tym zakresie, rośnie napięcie między treścią obowiązku prawnego a przekonaniami moralnymi obywateli. – Oceniłbym to jako spór, który jest refleksem sporu cywilizacyjnego – zaznaczył prof. Królikowski.

– Ponieważ pluralizm etyczny dotyczy także opieki zdrowotnej, to stosunek państwa do sprzeciwu sumienia określa poziom rozwoju cywilizacyjnego danego społeczeństwa. Mam nadzieję, że czasy jedynie słusznych poglądów etycznych niedługo miną – dodał Marek Czarkowski z Ośrodka Bioetyki NIL.

Na zmiany w zakresie podejścia do klauzuli na przestrzeni lat wskazywała Grażyna Rogala-Pawelczyk, prezes Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych. – Wielkich dylematów etycznych pielęgniarki nie odnotowywano przed latami 70., gdyż głównie wykonywała ona pracę zlecaną przez lekarza – podkreśliła.

Obecnie pielęgniarka i położna mogą odmówić wykonania zlecenia lekarskiego oraz wykonania innego świadczenia zdrowotnego niezgodnego z ich sumieniem lub z zakresem posiadanych kwalifikacji na podstawie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej.

Z badania opublikowanego w 2009 r. przez „Politechnikę Lubelską” wynika, że 84 proc. z 51 pielęgniarek nie korzystało z klauzuli, ale ponad 1/3 znalazła się w konieczności realizacji świadczenia zdrowotnego, które było niezgodne z ich sumieniem. Aptekarze nie mają ustawy o zawodzie farmaceuty, która by regulowała kwestie sprzeciwu sumienia. – Uważamy jednak, że mamy to prawo zagwarantowane przez Konstytucję – podkreślał Marek Jędrzejczak, wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej.

Wśród przepisów prawa związanych z klauzulą sumienia zarówno przedstawiciele zawodów medycznych, jak i prawnicy najczęściej wymieniali zapisy Konstytucji RP, Rezolucję Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy z 2010 r., orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Alicji Tysiąc z 2007 r., oświadczenie Komitetu Bioetyki PAN w sprawie klauzuli sumienia z 2013 r., stanowisko Prezydium NRL w sprawie korzystania z klauzuli sumienia w praktyce lekarskiej z 2013 r., stanowisko Konferencji Episkopatu Polski z 2013 r.

Konferencja odbyła się w Bydgoszczy 28 marca 2015 r. i została zorganizowana m.in. przez Bydgoską Izbę Lekarską i Zakład Podstaw Prawa Medycznego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu. Patronat objęli dr Stanisław Prywiński – prezes BIL oraz prof. Jan Styczyński – prorektor UMK ds. CM. Przewodniczącym konferencji był prof. Władysław Sinkiewicz – przewodniczący Komisji Bioetycznej BIL.

Katarzyna Strzałkowska

Źródło: „Gazeta Lekarska” nr 5/2015

„Ignorantia iuris nocet” (łac. nieznajomość prawa szkodzi) – to jedna z podstawowych zasad prawa, pokrewna do „Ignorantia legis non excusat” (łac. nieznajomość prawa nie jest usprawiedliwieniem). Nawet jeśli nie interesujesz się prawem medycznym, warto regularnie śledzić dział Prawo w portalu „Gazety Lekarskiej” (zobacz więcej). Znajdziesz tu przydatne informacje o ważnych przepisach w ochronie zdrowia – zarówno już obowiązujących, jak i dopiero planowanych.