Małoletni pacjenci u lekarza

W tym miesiącu chciałbym przybliżyć przepisy regulujące relacje lekarz – małoletni pacjent – jego rodzice. Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dziecko pozostaje aż do pełnoletności (ukończenia 18. roku życia) pod władzą rodzicielską, co oznacza w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad dzieckiem, wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.

Foto: Mariusz Cieszewski, MSZ

Rodzice mają ją sprawować dla dobra dziecka i w interesie społecznym, a dziecko winne jest rodzicom posłuszeństwo. W sprawach, w których dziecko może samodzielnie podejmować decyzje, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra.

Rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dziecka mają je wysłuchać, biorąc pod uwagę rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka, uwzględniając w miarę możliwości jego życzenia.

O zakresie samodzielności dziecka w sprawach dotyczących jego zdrowia rozstrzygają przepisy ustaw o zawodach lekarza i lekarza dentysty, o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz o ochronie zdrowia psychicznego. Były one przedmiotem badania przez Trybunał Konstytucyjny, który nie dopatrzył się ich niezgodności z ustawą zasadniczą (wyrok z 11.10.2011 r., K 16/2010).

Przepisy te regulują kwestie praw małoletnich pacjentów do informacji, zgody na udzielenie świadczeń (w tym wykonanie zabiegów operacyjnych lub podwyższonego ryzyka), prowadzenie eksperymentu medycznego. Nie ma wątpliwości, że co do zasady dzieci do 16. roku życia nie mogą decydować o swoim zdrowiu i wszystkich czynności w tym zakresie dokonują za nich rodzice.

Po przekroczeniu 16. roku życia pacjenci mają prawo do uzyskania od lekarza przystępnej informacji o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Pacjentom, którzy nie skończyli jeszcze 16 lat, takich informacji udziela się w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu leczenia.

Pacjenci po 16. roku życia mają również prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych przez lekarza. Ponieważ pozostają pod władzą rodzicielską, to zgoda taka musi być kumulatywnie wyrażona przez małoletniego i jego przedstawiciela ustawowego.

W większości przypadków zgody mogą być wyrażone w każdy sposób, który nie budząc wątpliwości, wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom. Jednak w przypadku zabiegów operacyjnych, metod leczenia czy diagnostyki o podwyższonym ryzyku oraz udziału w eksperymentach medycznych czy też przyjęcia osoby z zaburzeniami psychicznymi do szpitala psychiatrycznego, zgoda taka musi być wyrażona na piśmie.

Szesnastolatek może sprzeciwić się każdej z czynności medycznych. W takim wypadku na ich przeprowadzenie konieczne jest zezwolenie sądu rodzinnego właściwego dla miejsca przeprowadzenia czynności. Uzyskanie zgody od małoletniego powyżej 13. roku życia konieczne jest do pobrania od niego szpiku, przerwania ciąży czy pobrania krwi do celów dowodowych w postępowaniu cywilnym.

Kumulatywny charakter zgody małoletniego i jego przedstawiciela ustawowego przemawia za przyjęciem, że udzielanie świadczeń zdrowotnych małoletnim powinno odbywać się przy udziale ich przedstawicieli ustawowych. W taki sposób lekarz nie uchybi obowiązkom, jakie nakładają na niego powszechnie obowiązujące przepisy prawa.

Wspomnieć również trzeba, że Kodeks Etyki Lekarskiej w art. 15 stanowi, że w przypadku osoby niepełnoletniej lekarz powinien starać się uzyskać także jej zgodę, o ile jest ona zdolna do świadomego wyrażenia tej zgody. Nie ma tu więc granicy wiekowej, a lekarzowi pozostawiono ocenę możliwości rozeznania własnej sytuacji przez pacjenta.

Jarosław Klimek
Radca prawny OIL w Łodzi

Źródło: „Gazeta Lekarska” nr 4/2015

„Ignorantia iuris nocet” (łac. nieznajomość prawa szkodzi) – to jedna z podstawowych zasad prawa, pokrewna do „Ignorantia legis non excusat” (łac. nieznajomość prawa nie jest usprawiedliwieniem). Nawet jeśli nie interesujesz się prawem medycznym, warto regularnie śledzić dział Prawo w portalu „Gazety Lekarskiej” (zobacz więcej). Znajdziesz tu przydatne informacje o ważnych przepisach w ochronie zdrowia – zarówno już obowiązujących, jak i dopiero planowanych.