Nie dbamy o płuca

Ważna rola w wykrywaniu i leczeniu chorób układu oddechowego spoczywa na lekarzach rodzinnych, ale bez pomocy specjalistów i zmian systemowych z płucami Polaków będzie coraz gorzej  – pisze Mariusz Tomczak.

Foto: Marta Jakubiak

Co jest głównym problemem zdrowotnym w naszym kraju? Z dokumentów rządowych wynika, że obciążenie przewlekłymi chorobami niezakaźnymi wywołanymi przez niezdrowy styl życia, takimi jak choroby układu sercowo-naczyniowego, nowotwory, cukrzyca i choroby układu oddechowego (ChUO).

Bez względu na płeć, rak płuca stanowi najczęstszą przyczynę zgonów wśród nowotworów złośliwych w Polsce. Jednak jeśli z chorób nowotworowych wydzielić te występujące w układzie oddechowym i połączyć je z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP), schorzenia układu oddechowego wysuwają się na drugie lub trzecie miejsce wśród przyczyn przedwczesnych zgonów¹.

Szacuje się, że rocznie prawie 40 tys. Polaków umiera z powodu ciężkich chorób płuc: raka płuca, POChP, astmy i samoistnego włóknienia płuc (SWP).

– Choroby układu oddechowego (ICD10 J00-J99)² są piątą co do częstości przyczyną zgonów ludności Polski. W 2013 r. zmarło z ich powodu 22 947 osób (59,6 na każde 100 tys. ludności), a więc były one odpowiedzialne za 5,9 proc. ogółu zgonów Polaków (6,5 proc. zgonów mężczyzn i 5,3 proc. zgonów kobiet). ChUO bardziej zagrażają życiu mężczyzn niż kobiet i w 2013 r. standaryzowany współczynnik zgonów mężczyzn był 2,4 raza wyższy od współczynnika zgonów kobiet – mówi Bogdan Wojtyniak, zastępca dyrektora Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – PZH.

Do województw wyróżniających się stosunkowo wysokim poziomem umieralności z powodu ChUO należą: mazowieckie (umieralność wyższa od przeciętnej dla Polski o 31 proc.), pomorskie (+28 proc.), warmińsko-mazurskie (+23 proc.) oraz łódzkie (+21 proc.)³.

Dlaczego z astmą i alergią nie ma żartów?

Zważywszy na postępujące zjawisko starzenia się społeczeństwa, sytuacja przedstawia się bardziej dramatycznie, bowiem ryzyko zachorowania na niektóre z chorób płuc rośnie wraz z wiekiem. Prognozy nie pozostawiają złudzeń: wzrastać będzie śmiertelność z powodu POChP i SWP oraz koszty społeczne wynikające z ChUO (przykładowo: ok. 40 proc. pacjentów z POChP jest zmuszonych do wcześniejszej rezygnacji z pracy właśnie z powodu choroby⁴).

Nic dziwnego, że osoby zmagające się z przewlekłymi chorobami układu oddechowego częściej przebywają na zwolnieniach lekarskich oraz rentach. – Wydatki z tym związane są nawet 2-3 razy większe od środków przeznaczanych na leczenie i hospitalizacje pacjentów z tymi schorzeniami – tłumaczy dr Jerzy Gryglewicz z Uczelni Łazarskiego w Warszawie.

Zapobieganie i wczesne wykrywanie chorób płuc znacznie zmniejszyłoby koszty opieki medycznej. – Na osoby po 65. roku życia przypada ponad 60 proc. przeznaczanych na nią środków – podkreśla prof. Bolesław Samoliński, przewodniczący Rady Polityki Senioralnej przy Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Myli się jednak ten, kto sądzi, że przewlekłe choroby układu oddechowego dotyczą wyłącznie seniorów. Na alergię górnych dróg oddechowych cierpi co czwarty Polak, ale dotyka ona także dzieci i ludzi młodych. Jak wynika z najnowszych badań, lekarzy ze Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie, aż połowa krakowskich uczniów cierpi na alergię.⁵

– Astma 2,5-krotnie podnosi ryzyko zawału serca i aż o 12 razy zwiększa zagrożenie POChP. W efekcie osoby, które już w dzieciństwie chorowały na choroby układu oddechowego, bardziej narażone są na przedwczesny zgon – wyjaśnia prof. Samoliński. Warto pamiętać, że alergiczny nieżyt nosa 8-krotnie zwiększa ryzyko astmy, a przewlekłe choroby układu oddechowego występujące w dzieciństwie istotnie zwiększają ryzyko wystąpienia POChP w przyszłości.

Dwa miliony chorych, dwa tysiące lekarzy

Późna diagnostyka, związana m.in. z długim oczekiwaniem na wizytę u specjalisty (głównie pulmonologa i alergologa), stanowi bodaj największą przeszkodę w skutecznej walce z chorobami płuc. W ich wykrywaniu i leczeniu kluczowa jest współpraca nie tylko pacjentów z lekarzami, ale również lekarzy POZ ze specjalistami.

– Jeśli przyjmiemy, że na POChP chorują około dwa miliony osób, to nie wydaje się możliwe, aby zaopiekowało się nimi około dwa tysiące specjalistów chorób płuc – mówi prof. Paweł Śliwiński, wiceprzewodniczący Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc. W jego ocenie lekarze rodzinni muszą aktywniej włączyć się w proces wstępnego diagnozowania i leczenia chorych na POChP w ścisłej współpracy ze specjalistami.

– Myśląc poważnie o profilaktyce, rozpoznawaniu i leczeniu chorób układu oddechowego, podstawowe pytanie kierowane do każdej osoby wchodzącej do gabinetu lekarza POZ powinno brzmieć: „Czy pani/pan pali papierosy?”. Jeśli odpowiedź jest twierdząca, to trzeba wytłumaczyć, dlaczego palenie jest szkodliwe i na jakie narządy wpływa negatywnie. Kiedy lekarz rodzinny ma jakieś poszlaki co do możliwości istnienia chorób układu oddechowego, naturalnym odruchem powinno być wykonanie badania obrazowego klatki piersiowej i badania spirometrycznego – dodaje prof. Śliwiński.

Od niedawna lekarze rodzinni mają prawo do samodzielnego wykonywania badań spirometrycznych, które umożliwiają rozpoznanie m.in. zwężenia oskrzeli – kluczową cechę chorób obturacyjnych. Choroby płuc są lekceważone przez dużą część Polaków, a przecież bez wzrostu świadomości społecznej problem będzie narastał.

Z badań przeprowadzonych w 2013 r. wynika, że o POChP słyszało, choćby bardzo powierzchownie, 14 proc. społeczeństwa (tj. ponad dwukrotnie więcej niż w 2004 r.). Statystycznie tylko trzech na stu Polaków słyszało o określeniu POChP i wie, co ono oznacza, a co druga osoba spośród deklarujących znajomość tego skrótu potrafi poprawnie odczytać pełną nazwę choroby. Aż połowa nie ma żadnych skojarzeń dotyczących jej potencjalnych przyczyn bądź ma skojarzenia błędne⁶.

Zróżnicowane plany resortu zdrowia

Jakie działania podejmuje lub zamierza podjąć Ministerstwo Zdrowia, aby zmniejszyć liczbę pacjentów z chorobami płuc? Będzie wspierać przedsięwzięcia profilaktyczne i inwestycyjne dotyczące chorób, które są najczęstszą przyczyną dezaktywizacji zawodowej (w tym ChUO).

Jest to możliwe na poziomie krajowym (Program Wiedza Edukacja Rozwój, Program Infrastruktura i Środowisko) i regionalnym (Regionalne Programy Operacyjne), co wynika z dokumentu „Krajowe ramy strategiczne. Policy paper dla ochrony zdrowia na lata 2014-2020”. POChP jest jedną z 15 jednostek chorobowych, dla których zaplanowano opracowanie ogólnokrajowego programu polityki zdrowotnej, a następnie wdrożenie go w procedurze konkursowej (również ze środków UE).

Natomiast dzięki środkom z funduszy norweskich oraz budżetu państwa wdrażane są m.in. powiatowe pilotażowe programy profilaktyki i promocji zdrowia. Trzy spośród nich dotyczą profilaktyki ChUO, a poza tym realizowanych jest 7 projektów w zakresie profilaktyki nowotworowej, z których każdy dotyczy m.in. raka układu oddechowego.

W ramach Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych na lata 2016-2024 zaplanowano m.in. realizację „Programu badań w kierunku wykrywania raka płuca” skierowanego do mieszkańców w wieku 50-70 lat z regionów, w których występuje najniższa wykrywalność nowotworu płuca w stosunku do nowych zachorowań (finansowane będą koszty wykonywania badań płuc przy użyciu tomografu komputerowego)⁷.

Interesującym rozwiązaniem jest Krajowy Program Zmniejszania Umieralności z Powodu Przewlekłych Chorób Płuc Poprzez Tworzenie Sal Nieinwazyjnej Wentylacji Mechanicznej na lata 2016-2018⁸.

Główny cel stanowi organizowanie takich pomieszczeń w oddziałach chorób płuc, a nieodłączną częścią ma być wprowadzenie programu rehabilitacji pneumonologicznej w warunkach domowych dla chorych na POChP po leczeniu zaostrzenia za pomocą nieinwazyjnej wentylacji mechanicznej w szpitalu. Pozwoli to na poprawę jakości życia i optymalizację kosztów leczenia ciężkich zaostrzeń dla pacjentów z tą chorobą⁹.

Czy pomoże mapowanie potrzeb zdrowotnych?

Kilka tygodni temu rozpoczęto prace nad opracowaniem map potrzeb zdrowotnych z zakresu chorób płuc. Zainaugurowało je spotkanie z konsultantami w dziedzinie chorób płuc oraz przedstawicielami NFZ. Obecnie trwa proces wyłaniania niezależnych ekspertów mających wejść w skład Zespołu ds. tworzenia map potrzeb zdrowotnych z zakresu chorób płuc¹⁰.

– Czasu mamy bardzo mało, a zgodnie z ustawą mapy powinny być gotowe do końca pierwszego kwartału – podkreśla minister zdrowia Konstanty Radziwiłł. Na ile mapowanie przyczyni się do skuteczniejszej walki z ChUO, to już jednak zupełnie inny temat.

Mariusz Tomczak

Przypisy:

1. Czytamy o tym w projekcie rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020, który przekazano do konsultacji publicznych w połowie listopada 2015 r. Do pobrania pod adresem: https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//3/12279052/12324585/12324587/dokument195973.pdf.
2. Uwaga: rozdział pt. „Choroby układu oddechowego” w klasyfikacji ICD nie obejmuje gruźlicy płuc, jak też nowotworów układu oddechowego.
3. Osoby zainteresowane dokładniejszymi danymi odsyłam do raportu „Sytuacja zdrowo na ludności polskiej i jej uwarunkowania” przygotowanego pod redakcją Bogdana Wojtyniaka, Pawła Goryńskiego i Bożeny Moskalewicz (NIZP-PZH, Warszawa 2012). Do pobrania pod adresem: http://pzh.gov.pl/download/3239.
4. Monica J. Fletcher i in., „COPD uncovered: an international survey on the impact of chronic obstructive pulmonary disease (COPD) on a working age population”. „BMC Public Health” 2011, 11:612.
5. Trzyletnie badania oparto m.in. na ankietach wypełnionych przez 21 tys. dzieci i młodzieży szkolnej – szerzej pisaliśmy o tym w naszym portalu: https://gazetalekarska.pl/?p=20516.
6. Zob. raport z badań opinii publicznej Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc i TNS Polska „Przewlekła Obturacyjna Choroba Płuc w świadomości społeczeństwa polskiego” (Warszawa 2015).
7. Uchwała nr 208 Rady Ministrów z 3 listopada 2015 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego na lata 2016-2024 pod nazwą „Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych” (M.P. z 2015 r. poz. 1165).
8. 16 grudnia 2015 r. uzyskał on pozytywną opinię prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji.
9. Odpowiedź Ministerstwa Zdrowia na zapytanie prasowe.
10. W tym miejscu warto przypomnieć, że obowiązek tworzenia regionalnych map potrzeb zdrowotnych dla planowania inwestycji w ochronie zdrowia wynika z ustawy z 21 marca 2014 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2014 r. poz. 619).

Źródło: „Gazeta Lekarska” nr 2/2016