Przemoc nie zawsze widać gołym okiem

Będziemy instruować lekarzy, jak rozpoznać, że ktoś doświadcza przemocy – mówi Maja Kuźmicz, psycholożka, absolwentka psychologii klinicznej SWPS, kierowniczka Niebieskiej Linii IPZ, w rozmowie z Lucyną Krysiak.

Jak często ofiarami przemocy stają się dzieci i młodzież?

Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę w 2022 r. przeprowadziła badania 2077 dzieci w wieku od 11 do 17 lat, 79 proc. z nich przynajmniej raz w swoim życiu doświadczyło przemocy. Dane z 2022 r. wskazują, że 52 proc. nieletnich zostało dotkniętych przemocą, 32 proc. doświadczyło jej ze strony bliskich dorosłych, 26 proc. wykorzystania seksualnego bez kontaktu fizycznego, 23 proc. zaniedbania emocjonalnego, 20 proc. parentyfikacji, a 14 proc. było świadkiem przemocy w domu.

Jakie są podstawy prawne regulujące rozpoznawanie i postępowanie w sytuacji podejrzenia przez personel medyczny, że doszło do przemocy wobec osoby nieletniej?

Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy domowej wraz z towarzyszącymi jej rozporządzeniami określa zasady dotyczące udziału przedstawicieli ochrony zdrowia w procedurze „Niebieskie Karty”, zespołach interdyscyplinarnych i grupach diagnostyczno-pomocowych. Określa także zadania nałożone na funkcjonariuszy policji, oświaty, gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych, pracowników socjalnych.

Rozporządzenie instruuje, jak rozpoczynać, prowadzić i kiedy zakończyć procedurę „Niebieskie Kartyˮ. W sytuacji kiedy osoba, wobec której istnieje podejrzenie, że doznaje przemocy w rodzinie, zostanie przewieziona do podmiotu leczniczego, formularz zgłoszeniowy (czyli A) wypełnia przedstawiciel ochrony zdrowia. Powinno to nastąpić w obecności osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą, a w sytuacji gdy ten kontakt jest niemożliwy, bez udziału tej osoby. Szczegółowe informacje na ten temat znajdują się na stronie: https://www.niebieskalinia.pl.

Dlaczego lekarze zgłaszają tak mało przypadków przemocy?

Myślę, że lekarze wciąż za mało wiedzą na ten temat, osoby doświadczające przemocy z różnych powodów maskują jej objawy, dlatego tych zgłoszeń jest nieadekwatnie mało w stosunku do liczby pokrzywdzonych. „Niebieska Karta” jest procedurą przeznaczoną właśnie do zgłaszania przemocy domowej. Służy jej rozpoznaniu, przerwaniu i wsparciu rodziny przez przedstawicieli wielu instytucji.

Zaangażowani w tę procedurę mogą być: policjant, pracownik socjalny, psycholog, pedagog, nauczyciel, lekarz itd., którzy często ze sobą współpracują i ta współpraca pokazuje, jak szeroko i głęboko sięgają konsekwencje przemocy w życiu człowieka nią dotkniętego, w jego funkcjonowaniu i psychice. Chcemy więc uczulić na ten problem wszystkie służby, a lekarzy w szczególności.

Co lekarze powinni wiedzieć na ten temat?

Powinni wiedzieć, jak często przemoc występuje w środowisku, z którego wywodzi się osoba pokrzywdzona, jakie są jej konsekwencje i że nie zawsze jej ślady są widoczne gołym okiem. W wyniku przemocy dzieci często zachowują się np. impulsywnie, mają problemy z koncentracją, czasem zgłaszają dolegliwości somatyczne, jak bóle brzucha, głowy, u podłoża których może leżeć doświadczanie przemocy domowej. Także dorośli nie zawsze dzielą się swoimi traumatycznymi przeżyciami. Bywa, że osoby te nie zdają sobie sprawy, w czym tkwią.

Czy w pojęciu „przemoc” zawiera się także molestowanie seksualne?

Oczywiście. Molestowanie czy wykorzystanie seksualne dotyczy sfery intymnej, seksualnej, ale wiąże się często z użyciem siły fizycznej i psychicznej, szantażu emocjonalnego, zastraszania czy fizycznego zmuszania.

Ministerstwo Sprawiedliwości wystosowało do Naczelnej Izby Lekarskiej pismo o konieczności edukacji lekarzy w zakresie rozpoznawania przemocy wobec dzieci. W odpowiedzi COBIK NIL podpisał porozumienie z Niebieską Linią, na mocy którego planowany jest cykl szkoleń. Jak daleko sięga ta współpraca?

Współpraca rozpoczęła się jeszcze przed podpisaniem porozumienia. Obecnie planujemy prowadzenie szkoleń w latach 2024-2027 zarówno online, jak i bezpośrednio. Będą one zawierały aspekt prawny i psychologiczny, bo najczęściej te dwa obszary wymagają wsparcia w przeciwdziałaniu przemocy. Będziemy instruować lekarzy, jak rozpoznać, że ktoś doświadcza przemocy, jak wesprzeć taką osobę, ale także jakie są ich obowiązki w tym zakresie, wynikające z przepisów prawa.