Tajemnica lekarska

Od czasu do czasu podawane są w mediach informacje o stanie zdrowia, zdarzeniach losowych, a nawet wypadkach odniesionych przez różne osoby, najczęściej z szeroko rozumianego życia publicznego: polityków, sportowców, aktorów czy artystów. Niekiedy informacje te dotyczą błędów medycznych i traktowane są jako forma obrony przed zarzutami pacjentów. Podane bezkrytycznie mogą jednak wkraczać w sferę życia prywatnego pacjenta.

Foto: freeimages.com

Przykładów można podać wiele: popularna aktorka umiera na raka trzustki, umiera jedno z bliźniąt znanego sportowca, syn znanego polityka z obrażeniami miednicy i kręgosłupa trafia do szpitala po wypadku na motocyklu, poparzeni górnicy w stanie ciężkim zostali przetransportowani do jednego ze śląskich szpitali…

Z treści niektórych medialnych przekazów wyraźnie wynika, że lekarze pytani przez dziennikarzy o stan zdrowia takich osób, nie wiedzą, jakie informacje mogą być przez nich podane do publicznej wiadomości; gdzie znajduje się granica pomiędzy dostępem do informacji (na co nierzadko powołują się dziennikarze), a tajemnicą zawodową.

Należy zatem przypomnieć podstawowe zasady odnoszące się do tajemnicy lekarskiej, szczegółowe kwestie – odnoszące się do ustalenia, kiedy na lekarza nałożony został jednak obowiązek denucjacji – zostaną omówione w kolejnym artykule (zobacz więcej).

Obowiązek zachowania tajemnicy jest jednym z podstawowych obowiązków lekarza, poza samym udzielaniem świadczeń zdrowotnych. Znajduje on swoją podstawę w art. 40 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz art. 13 ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. 2008, nr 52, poz. 417 z późn. zm.).

Zgodnie z art. 40 ust. lek., lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Analogicznie, art. 13 pr. pacj. przyjmuje, że pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu świadczeń zdrowotnych, informacji z nim związanych, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego.

Z powołanych regulacji wynika, że prawo pacjenta znajduje swoje odzwierciedlenie w obowiązkach lekarza, przy czym ustawodawca wskazuje zakres przedmiotowy oraz podmiotowy tego obowiązku. Obejmuje on informacje przekazane przez samego pacjenta, jak i te dane, które lekarz uzyskał z innych źródeł, w tym otrzymane od osób trzecich lub członków rodziny pacjenta.

Tajemnica dotyczy informacji dotyczących stanu zdrowia oraz udzielanych pacjentowi świadczeń, ale także innych informacji dotyczących jego życia prywatnego lub osobistego. Należą do nich dane odnoszące się także do sytuacji rodzinnej lub majątkowej. Lekarz związany jest tajemnicą również po śmierci pacjenta.

Ta ostatnia kwestia jest o tyle istotna, że przekazane informacje mogą naruszyć nie tylko prawa takiego pacjenta, ale przede wszystkim naruszyć dobra osobiste najbliższych członków rodziny, w szczególności podlegający ochronie tzw. kult pamięci zmarłego. Lekarz nie może też – bez wyraźnej zgody pacjenta – podać do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta.

Zakresem omawianych przepisów nie zostały jednak objęte informacje niezwiązane z wykonywaniem zawodu przez lekarza oraz dane dotyczące osób trzecich, które lekarz uzyskał od pacjenta w czasie procesu leczenia. W takiej sytuacji osoby te mogłyby jednak dochodzić swoich roszczeń w związku z naruszeniem ich dobra osobistego w postaci dobrego imienia, prawa do prywatności czy tajemnicy porozumiewania się lub tajemnicy korespondencji.

Tytułem przykładu lekarz ujawnił, że osoba bliska pacjenta jest uzależniona od alkoholu i została poddana leczeniu lub obrażenia pacjenta są wynikiem pobicia przez konkubenta oraz przemocy w rodzinie. Podstawę roszczeń stanowiłyby wówczas przepisy kodeksu cywilnego (art. 448 k.c.), które pozwalają na żądanie odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Wprowadzając obowiązek tajemnicy lekarskiej, ustawodawca przewidział także wyjątki od wprowadzonej przez siebie zasady. Dotyczą one trzech zasadniczych sytuacji: gdy pacjent wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy; ujawnienie tajemnicy uzasadnione jest dobrem tego pacjenta lub tajemnica lekarska nie musi być zachowana ze względu na interes osób trzecich (co ma szczególnie istotne znaczenie, gdy możliwe jest przeniesienie na nich określonego zakażenia) lub interes publiczny.

Przepisu art. 40 ust. 1 ust. lek., nie stosuje się, gdy:

1) tak stanowią przepisy odrębnych ustaw;

Przepis ten budzi najwięcej zastrzeżeń w praktyce, wymaga bowiem od lekarza szczegółowej wiedzy na temat obowiązującego prawa. Wśród wielu przepisów należy wymienić art. 50 ust. 2 ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, który zwalania z obowiązku zachowania tajemnicy w stosunku do lekarza sprawującego pieczę nad osobami z zaburzeniami psychicznymi, w odniesieniu do właściwych organów administracji rządowej lub samorządowej co do okoliczności, których ujawnienie jest niezbędne do wykonywania zadań z zakresu pomocy społecznej, a także inne osoby współuczestniczące w wykonywaniu czynności w ramach pomocy społecznej.

Ciekawe rozwiązania przewiduje też ustawa z 5 sierpnia 2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Art. 26 ustawy zakłada bowiem, że lekarz, który podejrzewa lub rozpoznaje zakażenie lub chorobę zakaźną jest obowiązany pouczyć zakażonego lub chorego (jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego) o środkach służących zapobieganiu przeniesienia zakażenia na inne osoby.

Z kolei dalsza część powołanego przepisu stanowi, że w przypadku rozpoznania zakażenia, które może się przenosić drogą kontaktów seksualnych, lekarz ma obowiązek poinformowania zakażonego o konieczności zgłoszenia się do lekarza partnera lub partnerów seksualnych zakażonego.

Chociaż wskazany obowiązek informacji odnosi się wprost do pacjenta, Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 9 maja 2002 r. (I ACa 221/02) stwierdził, że szpital ma obowiązek szczegółowego powiadomienia pacjenta i członków jego najbliższej rodziny o konsekwencjach nosicielstwa wirusa choroby zakaźnej stwierdzonej u pacjenta. Zaniedbanie w tym zakresie stanowi czyn niedozwolony w rozumieniu art. 415 k.c. i prowadzi do odpowiedzialności szpitala za powstałą szkodę.

2) badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych, na podstawie odrębnych ustaw, organów i instytucji;

W takim przypadku lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje. Lekarz powinien ponadto poinformować o tym fakcie pacjenta jeszcze przed rozpoczęciem badania. Informacje, które nie są konieczne do przekazania, nadal objęte są jednak tajemnicą.

3) zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób.

4) pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia;

Zakres zwolnienia lekarza z obowiązku zachowania tajemnicy jest uzależniony od woli pacjenta. Podmiot ten może wskazać dowolną osobę, której mogą być przekazywane wszystkie informacje, część z nich lub tylko dane ściśle określone. Nie ma znaczenia, czy osobami uprawnionymi są członkowie rodziny chorego, czy też inne jego osoby bliskie.

5) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi sądowemu;

6) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.

W każdym z powołanych przypadków ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie. Naruszenie obowiązku zachowania tajemnicy może prowadzić do powstania odpowiedzialności zawodowej, cywilnej, a nawet odpowiedzialności karnej.

dr Małgorzata Serwach
Uniwersytet Łódzki

Artykuł ukazał się w „Gazecie Lekarskiej” nr 11/2014

„Ignorantia iuris nocet” (łac. nieznajomość prawa szkodzi) – to jedna z podstawowych zasad prawa, pokrewna do „Ignorantia legis non excusat” (łac. nieznajomość prawa nie jest usprawiedliwieniem). Nawet jeśli nie interesujesz się prawem medycznym, warto regularnie śledzić dział Prawo w portalu „Gazety Lekarskiej” (zobacz więcej). Znajdziesz tu przydatne informacje o ważnych przepisach w ochronie zdrowia – zarówno już obowiązujących, jak i dopiero planowanych.