Kiedy brak regulacji – odpowiada lekarz

Współpraca lekarzy dentystów z asystentkami oraz higienistkami stomatologicznymi. Wybrane aspekty prawne.

Foto: freeimages.com

W ostatnim czasie na łamach „Gazety Lekarskiej”, jak również innych wydawnictw poświęconych zagadnieniom związanym z ochroną zdrowia, publikowane były opracowania dotyczące różnych aspektów wykonywania stomatologicznych zawodów pomocniczych oraz współpracy lekarzy dentystów z pozostałymi członkami tzw. zespołu stomatologicznego, w szczególności asystentek i higienistek stomatologicznych oraz osób pracujących jako tzw. pomoc dentystyczna.

Wskazywano m.in., że w państwach europejskich występują spore różnice w zakresie usytuowania i roli tych zawodów w systemie opieki stomatologicznej oraz – co chyba najbardziej istotne – ich uprawnień zawodowych i zasad współpracy z lekarzem dentystą. Co ciekawe, są państwa, w których w ogóle takie zawody nie występują. Oto podsumowanie niektórych zagadnień związanych z tą tematyką z punktu widzenia obowiązujących w Polsce przepisów prawnych.

Uprawnienia do wykonywania zawodu

Obowiązujące w Polsce przepisy prawne nie wymagają aktualnie posiadania formalnych uprawnień do wykonywania omawianych zawodów – asystentki oraz higienistki stomatologiczne nie występują o przyznanie prawa wykonywania zawodu, nie muszą też być zarejestrowane przez żadną organizację zawodową. Co prawda, konieczność uzyskania prawa wykonywania tych zawodów poprzez wpis do rejestru prowadzonego przez Ministra Zdrowia miała zostać wprowadzona w ramach ustawy o niektórych zawodach medycznych, nad którą prowadzone były przez kilka lat prace legislacyjne, jednakże zostały one w roku 2011 wstrzymane i dotychczas ich nie wznowiono.

Projekt tej ustawy przewidywał m.in. podleganie przez osoby wykonujące zawody asystentki oraz higienistki odpowiedzialności zawodowej, a także odpowiedzialność karną zarówno wobec osób wykonujących te zawody bez uprawnień, jak też wobec tych, którzy takie osoby bez uprawnień zatrudniają (kierownik podmiotu leczniczego, lekarz prowadzący praktykę). Brak obowiązku posiadania uprawnienia zawodowego dotyczy także tzw. pomocy dentystycznych, pod którym to pojęciem rozumie się osoby bez formalnych kwalifikacji zawodowych, które pomagają lekarzowi dentyście, wykonując pracę na podstawie nabytego doświadczenia zawodowego. Ich zatrudnianie i odpowiedzialność za ich pracę spoczywa na lekarzu dentyście prowadzącym praktykę lub na podmiocie leczniczym¹.

Osoby takie nie powinny jednak posługiwać się tytułem zawodowym asystentki albo higienistki, ponieważ nie ukończyły formalnego kształcenia zawodowego i nie uzyskały odpowiedniego dyplomu.

Uzupełniając powyższe uwagi, warto wspomnieć, że w 2014 r. Minister Edukacji Narodowej, na wniosek Ministra Zdrowia, uznał, że należy zakończyć w Polsce dalsze prowadzenie kształcenia w zawodzie asystentki stomatologicznej i postanowił, iż na rok szkolny 2016/2017 nie będzie się już prowadzić rekrutacji, a kształcenie w tym zawodzie będzie prowadzone do zakończenia rozpoczętego już cyklu kształcenia.

Ministerstwo Zdrowia argumentowało tę decyzję tym, że wśród zawodów medycznych istnieje zawód higienistki stomatologicznej, którego zakres uprawnień zawodowych jest szerszy niż asystentki stomatologicznej, a ponadto istnieje stanowisko pomocy dentystycznej. Lekarze dentyści w większości – choć pojawiały się na ten temat różne głosy – byli przeciwni takiemu rozwiązaniu i apelowali do władz o zmianę decyzji. Obecnie wydaje się, że jest to możliwe – Ministerstwo Zdrowia poinformowało samorząd lekarski o możliwości uchylenia przepisów zakładających likwidację szkolenia w zawodzie asystentki, do czego samorząd się przychylił.

Zakres uprawnień zawodowych

Konsekwencją wspomnianego powyżej braku regulacji prawnych odnośnie wymogów i zasad wykonywania zawodów asystentki albo higienistki stomatologicznej jest to, że polskie prawo nie reguluje bezpośrednio zakresu uprawnień zawodowych tych osób. Jednakże można to ustalić w oparciu o przepisy określające podstawę programową kształcenia w tych zawodach, która uwzględnia cele, zadania i efekty kształcenia zawodowego oraz wskazuje, do czego absolwent powinien być przygotowany².

Zadania zawodowe, do których przygotowuje kształcenie w zawodach asystentki i higienistki stomatologicznej, są przede wszystkim zadaniami o charakterze pomocniczym (stąd używane często pojęcie tzw. zawodów pomocniczych w stomatologii), wykonywanymi w ramach udzielania świadczeń stomatologicznych przez uprawnionych do tego lekarzy dentystów (asystowanie lekarzowi podczas zabiegów, przygotowywanie i konserwowanie sprzętu oraz materiałów stomatologicznych) bądź mającymi na celu organizację pracy lekarza dentysty (przygotowywanie gabinetu, wykonywanie czynności administracyjnych).

Uprawnienia higienistek stomatologicznych są przy tym nieco szersze i obejmują wykonywanie wstępnych badań stomatologicznych i zabiegów profilaktyczno-leczniczych, a także prowadzenie stomatologicznej edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia.

Należy jednak pamiętać, że przepisy wyraźnie wskazują, iż higienistki wykonują określone badania i zabiegi wyłącznie na zlecenie lekarza dentysty i pod jego nadzorem. Uważam, że wykonywanie tego nadzoru przez lekarza powinno polegać na jego obecności w miejscu, w którym badanie bądź zabieg jest wykonywany. Lekarz dentysta, który zleca higienistce wykonanie danego badania czy zabiegu, powinien być przy jego wykonywaniu bezpośrednio obecny, ponieważ to lekarz odpowiada wobec pacjenta za prawidłowość udzielanych mu świadczeń. Niestosowanie się do tego należy uznać za działanie niewłaściwe, mogące prowadzić do odpowiedzialności zawodowej lub cywilnej.

Za błędne należy także uznać powierzanie asystentkom bądź higienistkom wykonywania rentgenowskich badań stomatologicznych, podczas gdy obowiązujące przepisy uprawniają do tego jedynie techników elektroradiologii, lekarzy dentystów oraz lekarzy określonych specjalności i to pod warunkiem okresowego odbywania szkolenia w dziedzinie ochrony radiologicznej pacjenta, zakończonego zdaniem egzaminu i uzyskaniem certyfikatu, który jest ważny przez okres 5 lat. Wykonywanie zdjęć rentgenowskich przez inne osoby jest wobec tego naruszeniem przepisów i samo w sobie (tj. nawet zakładając, że wszystko odbyło się prawidłowo) może skutkować odpowiedzialnością wobec pacjenta, a także konsekwencjami ze strony inspekcji sanitarnej sprawującej w tym zakresie nadzór.

Formy prawne wykonywania zawodu

Asystentki oraz higienistki mogą świadczyć pracę w różnych formach prawnych: może to być w ramach klasycznego stosunku pracy z podmiotem leczniczym lub lekarzem prowadzącym praktykę, w ramach umowy cywilnoprawnej o charakterze umowy-zlecenia (tzw. działalność wykonywana osobiście), może to też polegać na pracy w ramach prowadzonej przez siebie jednoosobowej działalności gospodarczej, tj. jako odrębny podmiot gospodarczy zawierający umowę z praktyką lekarską albo podmiotem leczniczym. Jest to możliwe po zarejestrowaniu własnej działalności gospodarczej, gdy obie strony uznają, że taka forma współpracy jest bardziej korzystna z organizacyjnego bądź finansowego punktu widzenia (w szczególności chodzi o odmienny sposób rozliczania podatków oraz składek na ubezpieczenia społeczne).

Pojawia się czasem pytanie (choćby w odniesieniu do sytuacji istniejącej w niektórych innych państwach europejskich), czy osoby wykonujące zawód asystentki albo higienistki stomatologicznej mogą wykonywać swą działalność zawodową poprzez prowadzenie własnego gabinetu, w ramach którego świadczyłyby na własny rachunek określone usługi pacjentom. W mojej ocenie zarówno z punktu widzenia omówionych wyżej uprawnień zawodowych, jak też warunków prawnych prowadzenia działalności leczniczej, czyli udzielania świadczeń zdrowotnych, nie jest to w Polsce możliwe.

Marek Szewczyński
Radca prawny Naczelnej Izby Lekarskiej

¹ W przeszłości rozważano ograniczenia co do zatrudniania pomocy dentystycznych w zakresie kontraktowania świadczeń z NFZ – niektóre projekty zawierały propozycję, aby jako personel pomocniczy świadczeniodawca ubiegający się o kontrakt z NFZ mógł wykazywać jedynie osoby z dyplomem asystentki lub higienistki. Jednak zmian takich ostatecznie nie wprowadzono.

² Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach (Dz. U. z 2012 r. poz. 184).

Źródło: „Gazeta Lekarska” nr 5/2016

„Ignorantia iuris nocet” (łac. nieznajomość prawa szkodzi) – to jedna z podstawowych zasad prawa, pokrewna do „Ignorantia legis non excusat” (łac. nieznajomość prawa nie jest usprawiedliwieniem). Nawet jeśli nie interesuje cię prawo medyczne, warto regularnie śledzić dział Prawo w portalu „Gazety Lekarskiej”. Znajdziesz tu przydatne informacje o ważnych przepisach w ochronie zdrowia – zarówno już obowiązujących, jak i dopiero planowanych.