Rak płuca – standardy diagnostyki i leczenia

Nowotwory złośliwe stanowią drugą przyczynę zgonów wśród pacjentów onkologicznych w Polsce, – wynika z raportu „Rak płuca – standardy diagnostyki i leczenia w Polsce”. Dokument przygotowany został przez Fundację Wygrajmy Zdrowie, w partnerstwie z Polską Koalicją Pacjentów Onkologicznych i uwzględnienia najnowsze zalecenia Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej oraz Polskiego Towarzystwa Onkologicznego.

Foto: freeimages.com

Rak płuc odpowiada za największą liczbę zgonów wśród pacjentów onkologicznych w krajach wysokorozwiniętych [1]. W 2012 roku na całym świecie zanotowano 1,8 mln przypadków zachorowań na raka płuc, stanowi to 13% wszystkich zachorowań na nowotwory [2]. Z danych Krajowego Rejestru Nowotworów za 2012 rok wynika, iż zachorowania na raka płuc stanowiły ponad 14% ze wszystkich 152 855 przypadków zachorowań na nowotwory złośliwe wśród polskich pacjentów.

– Rak płuca to jeden z najgroźniejszych i najczęściej występujących nowotworów, stanowiący zagrożenie dla całej populacji, ludzi w każdym wieku, zarówno kobiet i mężczyzn. Nasz raport powstał, by dostarczyć wszystkim zainteresowanym: przedstawicielom instytucji mających wpływ na system opieki zdrowotnej w kraju, mediom, pacjentom i ich bliskim, informacji na temat choroby. Dokument wskazuje także zasady profilaktyki oraz osiągnięcia współczesnej onkologii w zakresie diagnostyki oraz stosowanych obecnie nowoczesnych terapii – informuje Szymon Chrostowski, prezes Fundacji Wygrajmy Zdrowie oraz Polskiej Koalicji Pacjentów Onkologicznych.

Najbardziej powszechnym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka płuc jest palenie tytoniu, również bierne. Narażone są jednak również osoby prowadzące zdrowy tryb życia, na drugim miejscu klasyfikuje się bowiem kontakt z kancerogennymi substancjami chemicznymi i pierwiastkami promieniotwórczymi. Już w latach 80. ubiegłego stulecia zaczęto też rozważać wpływ zanieczyszczenia powietrza. Pozostałymi czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowań są: uwarunkowania genetyczne, wiek i wcześniej przebyte nowotwory.

Ponad 80% wszystkich rozpoznanych nowotworów płuca należy do grupy niedrobnokomórkowych nowotworów płuc (NDRP). Pozostałe, zdiagnozowane przypadki to raki drobnokomórkowe (DRP) – 17%. Inne, nieokreślone typy nowotworów płuc, łącznie z mięsakami i rakowiakami, stanowią 3% przypadków [3]. Najwięcej zachorowań na raka płuc notuje się w Polsce u osób po 65. roku życia.

Badacze zidentyfikowali do tej pory kilka głównych zmian komórkowych o podłożu genetycznym, które prowadzą do powstania niedrobnokomórkowego raka płuc takich jak mutacje w genie EGFR (10–35% w NDRP) i KRAS (15–25%) czy reorganizacja w genie ALK (3–7%) [4]. W ich przypadku standardowa chemioterapia jest niestety nieskuteczna i konieczna jest terapia ukierunkowana molekularnie.

Określenie typu najczęściej występującego NDRP, w przypadku gdy jest on nieoperacyjny, stanowi kluczowy moment przy planowaniu schematu chemioterapii oraz kwalifikacji chorego do terapii ukierunkowanych molekularnie. Jednak istnieją w Polsce zakłady patomorfologii, które nie wykonują w ogóle badania IHC (reakcji immunohistochemicznej pozwalającej rozróżnić raka płaskonabłonkowego od gruczolakoraka) z uwagi na jego koszty.

W naszym kraju większość badań patomorfologicznych nie ma wyceny w ramach procedur kontraktowanych przez NFZ. Zbyt niska wycena diagnostyki histopatologicznej powoduje, że lekarze często nie zlecają wszystkich koniecznych badań. Odrębnym problemem wskazanym w raporcie jest coraz mniejsza liczba specjalistów z zakresu patomorfologii w Polsce, co zmusza lekarzy do pracy w kilku różnych zakładach patomorfologii. Dlatego też na wynik badania patomorfologicznego trzeba czekać nieraz bardzo długo (czasem nawet do 9 tygodni), co w przypadku choroby nowotworowej może znacznie ograniczyć możliwości terapeutyczne.

– Niestety NFZ nie refunduje badań genetycznych, podobnie jak badań patomorfologicznych. W związku z tym badania te mogą być finansowane w ramach umów zawieranych między szpitalami, które chcą leczyć chorych terapiami ukierunkowanymi molekularnie (w ramach tzw. programów lekowych) a laboratoriami genetycznymi. W praktyce jednak badania genetyczne są finansowane przez koncerny farmaceutyczne wprowadzające swoje preparaty do terapii raka płuca – tłumaczy prof. dr hab. n. med. Paweł Krawczyk z Pracowni Immunologii i Genetyki Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.

Rak niedrobnokomórkowy (NDRP) jest typem nowotworu płuca opornym na chemioterapię, nadającym się jednak do leczenia operacyjnego i radioterapii. Z kolei w leczeniu pacjentów z rakiem drobnokomórkowym (DRP) stosuje się przede wszystkim chemioterapię i naświetlania. Pozostałe czynniki, które decydują o wyborze metody leczenia to: stopień zaawansowania nowotworu i występowanie przerzutów, wiek, płeć i stan sprawności pacjenta, a w przypadku terapii celowanych – uwarunkowania genetyczne nowotworu.

Z uwagi na brak refundacji niektórych leków w Polsce, nie wszystkie badania genetyczne są wykonywane rutynowo. Prawidłowe rozpoznanie danej mutacji genetycznej jest niezbędne do wyboru nowoczesnej terapii celowanej. Problem ten został także poruszony podczas IV Forum Pacjentów Onkologicznych, które odbyło się pod koniec maja.

Wskazano tam, że konieczną do kwalifikacji diagnostykę, zwłaszcza badania molekularne, finansują głównie firmy farmaceutyczne. Natomiast w mniejszych szpitalach często w ogóle się jej nie wykonuje, odbierając pacjentowi szansę na dłuższe życie. Dostęp polskich chorych do nowoczesnych terapii ukierunkowanych jest możliwy tylko w ramach badań klinicznych.

[1] „Global Status Report on noncommunicable diseases 2014”, World Health Organization, 2014.
[2] „World Cancer Report 2014”, IARC, 2014.
[3] „Lung cancer”, Travis WD, Travis LB, Devesa SS, Cancer. 1995; 75(1): 191–202.
[4] „Molecular Profiling of Lung Cancer”, Lovly CM, Horn L, Pao W, www.mycancergenome.org.

Więcej o onkologii piszemy tutaj.