Zapadł ważny wyrok: szpitale nie mogą uzależniać leczenia od ekonomii

Pod koniec maja br. Naczelny Sąd Administracyjny podtrzymał w mocy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie potwierdzający prawidłowość precedensowej decyzji Rzecznika Praw Pacjenta z 11 czerwca 2018 r.

Foto: pixabay.com

Dotyczyła ona procedury i trybu zaopatrywania się w leki biologiczne przez jeden ze szpitali. Sąd potwierdził stanowisko Rzecznika, że zamiennictwo w grupie leków biologicznych nie może być dokonywane automatycznie, jedynie ze względu na wynik procedury zakupowej szpitala i względy ekonomiczne.

Rzecznik uznał takie działania za naruszające zbiorowe prawa pacjentów i nakazał ich zaniechania. To nie wynik przetargu, ale lekarz prowadzący chorego powinien decydować o rodzaju stosowanego leczenia w oparciu o swoją wiedzę medyczną. Lekarz podejmuje decyzję czy można dokonać zamiany jednego leku biologicznego na inny.

– Sprawa ta ma charakter precedensowy i ma szansę wyznaczyć nowe standardy w stosowaniu leków biologicznych w szpitalach, gdzie zasadniczą rolę przy podejmowaniu decyzji o kontynuacji czy ewentualnej zmianie terapii lekiem biologicznym powinien odgrywać lekarz – podkreśla adw. Monika Duszyńska z Kancelarii Adwokackiej Law for Lifesciences, reprezentującej pacjentów w tej sprawie.

– Rzecznik Praw Pacjenta w swojej decyzji, podtrzymanej przez WSA, a następnie NSA wskazał, że: „dokonując zamówienia z zastosowaniem przetargu nieograniczonego, szpital zawsze powinien mieć na względzie wymagania aktualnej wiedzy medycznej u konkretnych pacjentów w zakresie zasadności zmiany bądź kontynuowania leczenia danym lekiem. Przy tym zasadą powinno być to, iż kontynuuje się leczenie tym samym lekiem, jaki był poprzednio stosowany” – dodaje mec. Monika Duszyńska.

Postulaty Rzecznika Praw Pacjenta, potwierdzone przez WSA oraz NSA, unaoczniają potrzebę wdrożenia rozwiązań systemowych, które zagwarantują lekarzom możliwość podejmowania decyzji terapeutycznych w oparciu o najnowszą wiedzę medyczną, a pacjentom – poszanowanie ich praw.

W świetle prawomocnych postanowień WSA oraz NSA, szpitale nie mogą i nie powinny uzależniać zastosowania konkretnej metody leczenia od uwarunkowań ekonomicznych. Ponadto szpital, jako podmiot leczniczy, związany umową z Narodowym Funduszem Zdrowia na udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, ponosi odpowiedzialność za ordynowanie leków zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz z aktualną wiedzą medyczną. Tym bardziej niepokoi fakt, że obecnie spotykamy się z sytuacjami, w których względy ekonomiczne i administracyjne decydują o doborze terapii dla chorych.

Zamiana leków biologicznych wynikająca z procedur przetargowych, brak świadomej zgody pacjenta czy brak możliwości monitorowania terapii to kwestie stale dyskutowane przez środowiska pacjentów, klinicystów i prawników, które – w świetle prawomocnej decyzji NSA – wytyczają kierunki potrzebnych regulacji systemowych. Jakich zatem zmian wymaga system ochrony zdrowia w tym aspekcie?

Po pierwsze, kwestią nadrzędną wydaje się respektowanie wiedzy medycznej i poszanowanie praw pacjenta. Skuteczność i bezpieczeństwo terapii są kluczowe, by pacjenci realnie skorzystali z możliwości, jakie oferuje szerszy dostęp do leków biologicznych – zarówno referencyjnych, jak i biopodobnych. By tak się stało, u źródła każdej decyzji terapeutycznej dotyczącej wyboru i ewentualnej zmiany stosowanej terapii (zmiany leku biologicznego referencyjnego na lek biopodobny, biopodobnego na referencyjny, czy biopodobnych między sobą), powinna leżeć przede wszystkim wiedza medyczna i doświadczenie kliniczne lekarzy. Zasady te odzwierciedlają regulacje Komisji Europejskiej, która podkreśla, że decyzje w sprawie zamiennictwa leków biologicznych powinny być podejmowane przez lekarza w konsultacji z pacjentem i z uwzględnieniem wytycznych towarzystw naukowych.

Po drugie, niezbędne jest uporządkowanie legislacyjne kwestii nazewnictwa leków biologicznych oraz zróżnicowanie leków biopodobnych i leków generycznych. Agencje regulacyjne na świecie (FDA, EMA) wskazują, że zasadniczą kwestią różnicującą leki biologiczne od  leków chemicznych jest sposób ich pozyskania. Lek chemiczny powstaje w wyniku syntezy chemicznej – jego wersja generyczna jest zatem identyczna jak oryginalny lek. Produkt biologiczny pozyskiwany jest z żywego organizmu w złożonym procesie wytwarzania, leki biopodobne opracowywane są więc jako podobne do referencyjnych, nie identyczne. Polskie prawodawstwo, w szczególności refundacyjne nie różnicuje obu kategorii, traktując leki generyczne i biopodobne tożsamo. Wyzwaniem jest też brak standardów dobrej praktyki farmaceutycznej uwzględniającej specyfikę leków biologicznych.

Po trzecie, potrzeba poprawy dostępności do nowoczesnych terapii lekami biologicznymi. Z kolejnymi latami, dzięki znacznemu postępowi medycyny, pacjenci mogą być leczeni coraz bardziej zaawansowanymi technologicznie i skutecznymi lekami. Terapiami biologicznymi leczonych jest więcej chorych, w różnych obszarach terapeutycznych. Dostępność do nowoczesnych terapii daje także możliwość bardziej efektywnego zarządzania kosztami leczenia i uwalniania środków publicznych na dostęp do nowych, innowacyjnych leków. Po czwarte, dla bezpieczeństwa leczenia kluczowe jest monitorowanie terapii, szczególnie w kontekście zamiany leków. Myśląc o regulacjach systemowych warto pamiętać, że dla bezpieczeństwa leczenia biologicznego kluczowe jest monitorowanie terapii. Właściwa identyfikacja leku poprzez nazwę handlową i numer serii jest niezbędna przy zgłaszaniu działań niepożądanych każdym lekiem biologicznym – zarówno referencyjnymi, jak i biopodobnymi.

– Zapewnienie zasad bezpieczeństwa przy stosowaniu terapii biologicznych jest wartością nadrzędną. Wyprzedza ona kwestie ekonomiczne oraz organizacyjne, to też główny wniosek ze stanowiska ekspertów dotyczącego leczenia biologicznego, przyjętego w ramach debaty naukowej zorganizowanej na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Terapia biologiczna musi być prowadzona zgodnie z obowiązującymi standardami medycznymi i aktualną wiedzą medyczną. Należy zapewnić lekarzom możliwość realizacji powyższych wymogów. Usprawnienie systemu ochrony zdrowia wymaga przede wszystkim uwzględnienia perspektywy pacjenta oraz jego potrzeb. Interesy pacjenta powinny zostać w pełni uwzględnione przy ustalaniu kwestii związanych z leczeniem biologicznym. Podejście to można nazwać patients rights by design, co oznacza, że przestrzeganie praw pacjenta musi być w pełni respektowane – wskazuje prof. UKSW dr hab. Marek Świerczyński z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, redaktor naukowy monografii „Leczenie biologiczne a prawa pacjenta”.