Badanie OSAI NIL: Ile pracują lekarze i lekarze dentyści

W latach 2016 i 2017 Ośrodek Studiów Analiz i Informacji NIL zrealizował badanie „Ile pracują lekarze i lekarze dentyści w Polsce” w ramach prowadzonego przez Ministerstwo Zdrowia projektu „Mapy potrzeb zdrowotnych – Baza Analiz Systemowych i Wdrożeniowych”.

Foto: pixabay.com

Dziękujemy 2500 respondentom, którzy wzięli udział w tym trudnym i żmudnym badaniu. Szczegółowe wyniki są dostępne na stronie MZ (www.mpz.mz.gov.pl).

Tu chcielibyśmy przedstawić najważniejsze informacje o czasie pracy lekarzy i lekarzy dentystów oraz wnioski, jakie wypływają z ich zestawienia z prognozami demograficznymi dla obu grup zawodowych.

W badaniu tym, podobnie jak i w innych porównujących pracę lekarzy z pracą lekarzy dentystów, zaobserwowaliśmy wiele różnic między nimi. Średni czas pracy, przeciętna liczba miejsc pracy oraz typów placówek będących miejscem pracy, a także formy prawne wykonywania zawodu wyraźnie się różniły.

Czas pracy

Biorąc pod uwagę wszystkie osoby, które wzięły udział w badaniu (w tym 21,7% osób w wieku emerytalnym nadal wykonujących zawód), czas pracy lekarza bez dyżurów wynosił przeciętnie 165,1 godziny miesięcznie, a lekarza dentysty 147,5. Całkowity czas pracy (łącznie z dyżurami) wynosił przeciętnie odpowiednio 234,3 i 156,8 godziny.

Z tego zestawienia widać dużą różnicę w czasie dyżurowania (średnio na lekarza przypadało 69 godzin dyżurów, podczas gdy na lekarza dentystę 9,1). W obu grupach zawodowych najwięcej pracowały osoby w wieku do 36 lat (lekarze 259,7 godziny miesięcznie, a lekarze dentyści 177,9), a najmniej osoby w wieku emerytalnym (odpowiednio 174,2 i 124,1).

Średni całkowity czas pracy liczony dla osób w wieku produkcyjnym to 252,2 godziny wśród lekarzy i 162,5 godziny wśród lekarzy dentystów. Istotne jest także, że wśród lekarzy odsetek osób pracujących miesięcznie ponad 240 godzin wynosił 42,5% (55,4% lekarzy bez specjalizacji oraz 38,8% specjalistów). Wśród lekarzy dentystów osoby pracujące ponad 240 godzin stanowiły 7,1%.

Wśród lekarzy pracujących do 160 godzin miesięcznie ponad połowę (51,4%) stanowiły osoby w wieku emerytalnym. W tej grupie wiekowej 53% lekarzy pracowało do 160 godzin miesięcznie, podczas gdy w młodszej grupie wiekowej (51+ do wieku emerytalnego) odsetek ten wynosił 15,8%. Oznacza to, że lekarze osiągający wiek emerytalny zmniejszają wymiar czasu poświęcanego na pracę zawodową (przede wszystkim rezygnując z pracy na oddziałach szpitalnych).

Mimo to, przeciętnie jest to liczba godzin zbliżona do ustawowego etatu. Oprócz wieku, związek z czasem pracy miała także płeć respondentów. W obu zawodach mężczyźni pracowali więcej niż kobiety. Największą różnicę (ponad 47 godzin miesięcznie) zanotowano wśród lekarzy w wieku do 36 lat.

W całej grupie zawodowej lekarzy, mężczyźni pracowali miesięcznie o blisko 36 godzin więcej niż kobiety (odpowiednio 255 wobec 219,1), a wśród lekarzy dentystów o ponad 22 godziny (odpowiednio 173,7 wobec 151,3). Na wymiar czasu pracy miało też wpływ posiadanie specjalizacji. Osoby w wieku produkcyjnym niemające specjalizacji pracowały więcej niż osoby mające specjalizację.

W przypadku osób w wieku emerytalnym tendencja była odwrotna w obu grupach zawodowych, tj. osoby mające specjalizację drugiego stopnia lub bezstopniową pracowały więcej niż osoby bez specjalizacji lub mające tylko specjalizację 1. stopnia (lekarze o 50 godzin miesięcznie, a lekarze dentyści o 20). Na tej podstawie można wnioskować, że istniało znaczne zapotrzebowanie na pracę doświadczonych lekarzy i lekarzy dentystów specjalistów.

Miejsca pracy, typ placówki i forma prawna wykonywania zawodu

Pracę w jednej placówce zadeklarowało 21% lekarzy oraz 50% lekarzy dentystów, a średnia liczba miejsc pracy wynosiła odpowiednio 3 oraz1,8 placówki. Niższa średnia typów placówek wśród lekarzy dentystów wynikała przede wszystkim z tego, że niemal wszyscy respondenci z tej grupy (92%) pracowali w prywatnych gabinetach, co czwarty (24%) w poradni, a pozostałe typy placówek wskazywało mniej niż 10% respondentów z tej grupy.

Wśród lekarzy największy odsetek (62%) pracował w szpitalach (z wyłączeniem SOR). Co drugi lekarz (52%) pracował w poradni, dwóch na pięciu (43%) pracowało w gabinetach, a co czwarty (26%) w POZ. Różna liczba miejsc pracy oraz czas pracy w poszczególnych placówkach sprawiły, że obie grupy zawodowe różnią się ze względu na nakład pracy ponoszony w placówkach różnego typu liczony na podstawie deklarowanego czasu pracy.

Udział pracy w szpitalu (z wyłączeniem SOR) w całkowitym nakładzie pracy lekarzy wynosił 60%. Dla lekarzy dentystów miejscem, gdzie pracowali najwięcej, były gabinety (75% całkowitego nakładu pracy). Drugim pod względem udziału w nakładzie pracy typem placówki dla obu grup były poradnie (po 17%), a trzecim POZ (odpowiednio 15% i 7%). Udział gabinetów w nakładzie pracy lekarzy wynosił 9%, a udział szpitali w nakładzie pracy lekarzy dentystów 2%.

Typ placówki będącej głównym miejscem pracy był zapewne jedną z przyczyn różnic w zakresie wykorzystywanych form prawnych wykonywania zawodu. Podczas gdy lekarze najczęściej korzystali z umów cywilnoprawnych (72%), dla lekarzy dentystów podstawową formą prawną była praktyka (74%). Dość pozytywną wiadomością był wynik badania wskazujący, że zarówno lekarze, jak i lekarze dentyści przeciętnie spędzają na urlopie 19 dni w ciągu roku.

Czas pracy a prognozy demograficzne

W „Gazecie Lekarskiej” 9/2018 zaprezentowaliśmy najważniejsze informacje demograficzne obu grup zawodowych w 2017 r. (cała publikacja jest dostępna na stronie OSAI NIL). Z aktualnego stanu i prognoz wynika, że lekarzy w roku 2037 będzie 164 889 (czyli o 21,3% więcej niż w 2017), a osób wykonujących zawód lekarza dentysty będzie 43 716 (o 17,8% więcej).

Przyjmując, że ustawowa norma miesięcznego czasu pracy „białego personelu” wynosi 158,5 godziny, w 2017 r. lekarze pracowali miesięcznie średnio o 75,8 godziny więcej. Mnożąc tę liczbę przez liczbę osób posiadających prawo wykonywania zawodu w Polsce (w grudniu 2017 r. było to 135 947 osób), otrzymujemy w zaokrągleniu 10 304 782 „nadwyżkowych” roboczogodzin.

Oznacza to, że liczba lekarzy powinna wzrosnąć o 65 tys., aby ich przeciętny czas pracy był zbliżony do wymiaru ustawowego. Tym samym można założyć, że prognozowany wzrost liczby lekarzy o 28 942 osób nie wystarczy, by pracowali oni przeciętnie tyle, ile przewidują przepisy, ale może zmniejszyć liczbę godzin pracy do 193,3 miesięcznie.

Oczywiście obliczeń tych nie uważamy za dokładne, bowiem zmiany w rzeczywistym wymiarze czasu pracy w 2037 r. będą w znacznym stopniu zależeć od procesów demograficznych w polskim społeczeństwie oraz zmian w potrzebach zdrowotnych, które łącznie przełożą się na wzrost zapotrzebowania na usługi medyczne, a także od zmian w organizacji systemu ochrony zdrowia. Prawdopodobnie w ciągu kolejnych lat średni czas pracy lekarza będzie się powoli zmniejszał.

W przypadku lekarzy dentystów „sucha” statystyka pokazuje podobną tendencję. Przewidywany wzrost liczby osób wykonujących zawód (łącznie z osobami w wieku emerytalnym) powinien spowodować zmniejszenie średniego czasu pracy do 133,5 godziny. Ponieważ usługi medyczne tej grupy zawodowej są w większości finansowane prywatnie, przewidywanie zapotrzebowania na nie jest znacznie trudniejsze.

Badanie pokazało ogromną złożoność wykonywania zawodów lekarza i lekarza dentysty w praktyce. Szczególnie lekarze łączą pracę w wielu miejscach i formach. Należy pamiętać o ograniczeniach badania opartego na własnej ocenie swojej pracy. Ponieważ liczba respondentów była duża, wydaje się, że jest to obecnie najlepsza informacja o pracy lekarzy i lekarzy dentystów w Polsce. W trakcie badania zebraliśmy ogromną liczbę danych i można je dodatkowo analizować. Osoby zainteresowane prosimy o kontakt z OSAI NIL.

Przemysław Baliński
OBPiS

Romuald Krajewski
OSAI NIL