Informacja o stanie zdrowia pacjenta

Informacja o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych do zastosowania metodach diagnostycznych oraz leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania lub zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu stanowi podstawę wyrażenia przez pacjenta świadomej zgody na świadczenie zdrowotne.

Foto: freeimages.com

Przekazane w sposób przystępny dane medyczne oraz wnioski wynikające z zastosowania poszczególnych procedur medycznych należy jednak udzielać w ramach bieżącego leczenia, biorąc pod uwagę, że komunikacja z pacjentem jest niezbędna w czasie całego procesu udzielania świadczeń zdrowotnych, a jednocześnie chory w każdym czasie może zmienić zdanie i cofnąć zgodę lub zgłosić sprzeciw na konkretne czynności [1].

Informacja o stanie zdrowia pacjenta może mieć jednak istotne znaczenie nie tylko dla samego chorego, ale też dla osób mu bliskich. Możliwość uzyskania wiadomości o określonym pacjencie może okazać się szczególnie ważna w sytuacji, gdy pacjent jest nieprzytomny, a rodzina jest zaniepokojona sytuacją zdrowotną chorego oraz rokowaniem.

Nie bez znaczenia jest jednak wola chorego, który może nie życzyć sobie, aby informacje te były podawane określonym osobom. Dlatego ustawodawca przewidział, że prawo do informacji przysługuje podmiotom wskazanym przez pacjenta oraz w ściśle określonej sytuacji także ustawowo określonym „osobom bliskim”.

Uprawnienie do informacji zastrzeżone dla osób bliskich wskazanych przez pacjenta

Prawo pacjenta do wskazania osób uprawnionych do informacji o jego stanie zdrowia wynika z autonomii woli. Uprawnienie to potwierdza § 8 pkt 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 21 grudnia 2010 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobów jej przetwarzania [2].

Zgodnie z tym przepisem w dokumentacji indywidualnej wewnętrznej zamieszcza się lub dołącza do niej oświadczenie pacjenta o upoważnieniu osoby bliskiej do uzyskiwania informacji o jego stanie zdrowia oraz udzielonych świadczeniach zdrowotnych, ze wskazaniem jej imienia i nazwiska oraz danych umożliwiających kontakt z tą osobą lub oświadczenie o braku takiego upoważnienia.

Ustawodawca wskazał jednocześnie, kim jest „osoba bliska”, definiując ją jako małżonka, krewnego lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela ustawowego, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu lub osobę wskazaną przez pacjenta [3].

Ostatnie sformułowanie oznacza de facto, że podmiotem upoważnionym do uzyskania informacji może być osoba spoza członków rodziny (np. znajomy lub sąsiadka), nawet jeśli są to osoby, które mogą budzić pewne obawy personelu medycznego (np. personel podejrzewa, że osoby upoważnione mogą mieć zły wpływ na pacjenta) lub niepokój co do możliwości wykorzystania uzyskanych informacji (np. dziennikarz).

W konsekwencji może się okazać, że w konkretnym stanie faktycznym podmiotem uprawnionym nie będzie nikt z członków rodziny, a niekiedy może to być nawet osoba dosyć przypadkowa.

Zdarza się, że upoważnionym zostaje chory z tej samej sali, co najczęściej zdarza się na oddziałach psychiatrycznych (np. osoba leczona z powodu anoreksji upoważnia do informacji o swoim stanie zdrowia inną chorą na anoreksję, a jednocześnie czyni zastrzeżenie w dokumentacji medycznej, że informacje te nie mogą być przekazane nikomu z członków jej rodziny).

Oczywiście pacjent może upoważnić jedną osobę lub kilka oraz w każdym czasie zmienić swoje oświadczenie lub jego zakres. Zakłada się, że przy braku jakiegokolwiek zastrzeżenia dodatkowego prawo do informacji przysługuje w pełnym zakresie zarówno za życia, jak i po śmierci chorego.

Ustawodawca wyraźnie wskazał też sposób dokonania upoważnienia: oświadczenie pacjenta ma zatem zostać zamieszczone w dokumentacji medycznej lub dołączone do niej. Ta ostatnia możliwość oznacza, że pacjent nie tylko może wypełnić gotowy formularz lub złożyć stosowne oświadczenie ustnie wobec personelu medycznego oraz się pod nim podpisać – jak najczęściej czyni się to w praktyce – ale też ma prawo sporządzić swój własny dokument.

Ważne jest to, że w każdym przypadku powinien podać imię i nazwisko upoważnionej osoby oraz jej dane kontaktowe. Nie ma natomiast potrzeby podawania stosunku pokrewieństwa lub innych informacji – jak się niekiedy wymaga w różnych placówkach medycznych.

Konieczność podania przez pacjenta stosunku pokrewieństwa w odniesieniu do takiego podmiotu jest nieprawidłowe nie tylko z tego powodu, że może to być osoba zupełnie „obca”, ale też ze względu na fakt, że najczęściej upoważniany podmiot – małżonek – nie jest (co do zasady) powiązany żadnymi więzami krwi z pacjentem.

Jego łączą z pacjentem zupełnie inne relacje wynikające z faktu zawarcia małżeństwa. Należy też zauważyć, że innym błędem o charakterze powszechnym jest wskazywanie przez jednego z rodziców małoletniego dziecka – drugiego z rodziców, co stanowi jedynie potwierdzenie prawa, które i tak przysługuje obojgu jako przedstawicielom ustawowym.

Chodzi zatem o wskazanie osoby spoza grona rodziców (np. dziadków) lub brak takiego upoważnienia. W przypadku małoletniego powyżej szesnastego roku życia nierozstrzygnięte zostało ponadto, kto powinien wypełnić stosowane oświadczenie. W praktyce stosowane są różne rozwiązania:

(1) oświadczenie, komu może być udzielona informacja o stanie zdrowia małoletniego – podobnie jak zgoda na świadczenie zdrowotne – podpisywane jest przez małoletniego oraz jego przedstawiciela ustawowego.

Metoda ta, chociaż na pozór najbardziej „bezpieczna”, może budzić wiele wątpliwości w sytuacji, gdy podmioty te mają odmienne zdanie, np. przedstawiciel ustawowy chce upoważnić określoną osobę, a małoletni – inną lub w ogóle nie chce, aby była możliwość przekazywania informacji o stanie zdrowia jakiejkolwiek osobie trzeciej.

W przypadku kolizji ich zdań, w razie konieczności uzyskania zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego, ustawodawca przewidział konkretne rozwiązanie, odwołując się do sądu opiekuńczego, który powinien wówczas wydać zezwolenie na dokonanie spornych czynności medycznych. W przypadku różnicy zapatrywania co do upoważnienia do uzyskania informacji o stanie zdrowia, ustawodawca takiego rozwiązania już nie przewidział.

(2) oświadczenie może też zostać podpisane jedynie przez małoletniego pacjenta lub

(3) upoważnienie powinno zostać udzielone przez przedstawiciela ustawowego, który co do zasady występuje w imieniu małoletniego podopiecznego.

Należy zauważyć, że ustawodawca posługuje się w przepisach powołanego na wstępie rozporządzenia pojęciem „oświadczenie pacjenta”, co powoduje, że równolegle mogą być rozpatrywane dwie ostatnie możliwości.

Rozstrzygnięcie, które z nich jest prawidłowe może mieć natomiast praktyczne znaczenie, za osobę bliską nie zostało uznane bowiem rodzeństwo pacjenta, jego kuzynostwo i inne osoby z tzw. linii bocznej chyba, że zostaną oni wyraźnie wskazani w stosownym oświadczeniu.

Informacja o stanie zdrowia nieprzytomnego pacjenta

Jeżeli pacjent jest nieprzytomny i w konsekwencji nie udzielił żadnego upoważnienia, informacja o jego stanie zdrowia może być przekazana osobom bliskim [4].

Zakłada się bowiem, że większość chorych chciałaby, aby rodzina miała w takim przypadku dostęp do danych o ich stanie zdrowia, co pozwala niekiedy na prawidłową współpracę z personelem medycznym (np. rodzina może mieć wiedzę na temat dodatkowych schorzeń pacjenta, uczuleń czy wcześniejszych zabiegów).

Oczywiście jest to pewne założenie, które nie musi mieć odzwierciedlenia w przypadku konkretnego pacjenta, ale dokonując wyboru określonego rozwiązania, ustawodawca uznał, że pewna podstawowa informacja powinna być jednak przekazana. W każdym razie definicja osoby bliskiej nabiera wówczas szczególnego znaczenia.

Wynika z niej bowiem, że jeśli pacjent nie wprowadził żadnego upoważnienia – a tak będzie w przypadku chorych nieprzytomnych – rodzeństwo ani dalsza rodzina (np. kuzynostwo) nie będą mogli uzyskać żadnej informacji.

Małgorzata Serwach
Doktor prawa, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Przypisy:

1. Konieczność „przejrzystego” udzielenia informacji podkreśla sam ustawodawca, wprowadzając takie wytyczne w art. 9 ust 2 ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i RPP (Dz. U. z 2012 r. poz. 159, z późn. zm.) oraz art. 31 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jednolity Dz.U.2015.464).
2. Dz.U. 2014,177 z późn. zm.
3. Wskazanymi krewnymi są: dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie. Natomiast powinowatymi we wskazanym ustawowo zakresie są teściowie, dziadkowie współmałżonka, jego dzieci (pasierb, pasierbica) oraz dzieci pasierba/pasierbicy.
4. Potwierdza to art. 31 ust. 6 ustawy 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

„Ignorantia iuris nocet” (łac. nieznajomość prawa szkodzi) – to jedna z podstawowych zasad prawa, pokrewna do „Ignorantia legis non excusat” (łac. nieznajomość prawa nie jest usprawiedliwieniem). Nawet jeśli nie interesuje cię prawo medyczne, warto regularnie śledzić dział Prawo w portalu „Gazety Lekarskiej”. Znajdziesz tu przydatne informacje o ważnych przepisach w ochronie zdrowia – zarówno już obowiązujących, jak i dopiero planowanych.