NIK krytycznie o realizacji strategicznych programów badań naukowych

Realizacja strategicznych programów badań naukowych w latach 2011-2020 przyczyniła się do rozwoju kadr naukowych, lecz nie wpłynęła istotnie na realizację celów polityki naukowej państwa. Naukowe Centrum Badań i Rozwoju naruszało niekiedy przepisy prawa.

Foto: pixabay.com

W latach 2011-2020 realizacja strategicznych programów badań naukowych (166 projektów badawczych o wartości dofinansowania 1,8 mld zł) przyniosła znaczny wzrost liczby nowych zespołów badawczych, uzyskanych stopni naukowych, publikacji i cytowań.

Natomiast nie wpłynęła istotnie na realizację celów polityki naukowej państwa. Inne wskaźniki, jak np. liczba przedsiębiorstw utworzonych do komercjalizacji nowych rozwiązań, zwiększenie przychodów ze sprzedaży lub licencji praw własności przemysłowej bądź wzrost nakładów na działalność badawczo-rozwojową (B+R) podmiotów pozabudżetowych – zrealizowano w niewielkim stopniu.

Aktualna pozostaje ocena Najwyższej Izby Kontroli z 2017 r., w świetle której cele i wskaźniki programu STRATEGMED zostały opracowane nieprawidłowo. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju nie zapewniło spójności celu głównego z celami szczegółowymi wskutek czego, zdaniem NIK, osiągnięcie celu głównego programu STRATEGMED, tj. zasadniczego postępu w zwalczaniu chorób cywilizacyjnych oraz medycyny regeneracyjnej na bazie jego wyników, będzie trudne lub niemożliwe.

Realizację części zadań związanych z finansowaniem i zarządzaniem programami STRATEGMED, BIOSTRATEG, TECHMATSTRATEG i GOSPOSTRATEG (w szczególności kontrolowanie projektów, obsługę komitetów sterujących i weryfikację raportów z realizacji projektów) NCBR powierzyło odrębnej osobie prawnej – NCBR+ sp. z o.o., co narusza przepisy prawa (zarządzanie strategicznymi programami badań naukowych i prac rozwojowych oraz finansowanie lub współfinansowanie tych programów jest ustawowym zadaniem NCBR) i mogło ograniczyć obiektywizm działań dotyczących programów strategicznych.

Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę, że NCBR naruszało własne procedury wewnętrzne i zasady zarządzania programami strategicznymi, m.in. powoływało koordynatorów programów bez przeprowadzenia otwartego konkursu (dwa przypadki) oraz dopuszczało do konfliktu interesów poprzez niewyłączenie się członków komitetów sterujących z udziału w ocenie merytorycznej projektów i ich zmian.

Nie osiągnięto wszystkich oczekiwanych wskaźników programów STRATEGMED, BIOSTRATEG, TECHMATSTRATEG i GOSPOSTRATEG, aczkolwiek ocena efektów nastąpi do pięciu lat po zakończeniu ich realizacji. Wartości wskaźników wykazywane w rocznych sprawozdaniach oparte były na niezweryfikowanych, a więc mało wiarygodnych deklaracjach wykonawców. NCBR nie porównywało również danych o wskaźnikach z poprzednim okresem sprawozdawczym, co wykluczało analizę tendencji wzrostowej lub spadkowej ich wartości, ustalenie jej przyczyn i ewentualną reakcję Centrum na niekorzystne zjawiska.

Niski poziom realizacji wskaźników programu STRATEGMED (ocenianych przed upływem pięciu lat od zakończenia programu) grozi nieosiągnięciem ich wartości docelowych a uzyskane w ramach tego programu rozwiązania cechuje niska innowacyjność. Ponadto NIK zwraca uwagę, że wzrastają koszty obsługi programów strategicznych (np. koszty opinii ekspertów, koszty obsługi komitetów sterujących itp.) pokrywane z dotacji podmiotowej.

Źródło: NIK