Żywność a zmiana informacji genetycznej

Rozwój dziecka polega na kształtowaniu układów i narządów organizmu oraz dojrzewaniu jego funkcji fizjologicznych i metabolicznych. Proces ten przebiega z różną szybkością, a najbardziej dynamiczny postęp rozwoju ma miejsce od momentu poczęcia dziecka, tj. w okresie wewnątrzmacicznym, a następnie po urodzeniu do ukończenia przez dziecko 2.-3. roku życia.

Wanda Furmaga-Jabłońska

Istota programowania żywieniowego

Ze względu na najszybsze tempo rozwoju, ten najwcześniejszy okres zwany jest krytycznym, ponieważ organizm dziecka w tym czasie jest niezwykle podatny na kształtowanie pod wpływem pozytywnych lub negatywnych czynników środowiskowych. Żywienie jest najważniejszym czynnikiem środowiskowym wpływającym na rozwój i stan zdrowia społeczeństwa. Żywienie, poza swoją wartością odżywczą oddziałującą na prawidłowy wzrost i rozwój dzieci, może wywierać również krótko- i długotrwały wpływ na stan zdrowia w dorosłym życiu.

Czynniki żywieniowe, które dziecko otrzymuje we wczesnym okresie życia, mogą zmieniać informację genetyczną dziedziczoną po rodzicach. Zjawisko to zwane programowaniem żywieniowym we wczesnym okresie życia polega na odpowiednim modyfikowaniu funkcji fizjologicznych i metabolicznych organizmu poprzez produkcję odpowiednich enzymów i hormonów w tkankach, układach i narządach. Modyfikacja ta powoduje trwałe ukształtowanie metabolizmu ustroju, wywierając krótko- i długofalowy efekt prozdrowotny.

Skutki nieprawidłowego odżywiania

Już zaburzenia odżywiania w okresie wewnątrzmacicznym, takie jak zbyt mała lub zbyt duża masa ciała, w stosunku do masy średniej noworodka po urodzeniu, powodują skłonność do rozwoju otyłości i zaburzeń metabolicznych w dalszym życiu, a także mogą skutkować rozwojem chorób sercowo-naczyniowych i nadciśnienia. Nieprawidłowe żywienie niemowlęcia i małego dziecka, takie jak niedożywienie, niedobór lub nadmiar pewnych składników pokarmowych, może skutkować krótko- i długotrwałymi efektami zdrowotnymi.

Badania populacyjne potwierdziły, że nadmiar białka w żywieniu niemowlęcia powoduje zwiększoną częstość występowania nadwagi i otyłości u dzieci, a także może być przyczyną nadciśnienia tętniczego, co jest związane z nadmiernym obciążeniem metabolicznym nerek. Z ryzykiem późniejszych chorób wiąże się również niedobór w diecie dziecka takich składników odżywczych, jak: DHA, żelazo, kwas foliowy, jod. Wykazano, że niedobór tych składników ma związek z wolniejszym rozwojem umysłowym dzieci i niższym poziomem inteligencji.

Niedobór DHA zwiększa również ryzyko chorób alergicznych i chorób układu krążenia w społeczeństwie. Powszechnie znane są negatywne efekty nadmiernego spożycia soli, co może skutkować nadciśnieniem tętniczym, oraz cukrów prostych, których nadmiar grozi próchnicą oraz zwiększonym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu II. Niedobór witaminy D3 grozi nie tylko rozwojem krzywicy u dzieci, ale również osteoporozy, jak i wielu chorób ogólnoustrojowych, w tym nowotworów w populacji ludzi dorosłych.

Okno możliwości

Okres od poczęcia dziecka aż do 2.-3. roku jego życia to tzw. okno możliwości, w którym kluczowe znaczenie mają czynniki środowiskowe, takie jak styl życia i zdrowie rodziców, zanieczyszczenie środowiska i przede wszystkim prawidłowe odżywianie przyszłej mamy w czasie ciąży, a później dziecka. Odpowiedni skład i jakość diety są warunkiem prawidłowego rozwoju oraz zdrowia dziecka, wpływają na rozwój umysłowy, zdolności poznawcze, inteligencję, wspomagają funkcje immunologiczne, działają przeciwzapalnie i przeciwalergicznie.

Poprzez prawidłowe ukształtowanie metabolizmu ustroju w procesie programowania żywieniowego, żywienie wywiera również długofalowy efekt prozdrowotny i zapobiega w dalszych etapach życia człowieka wystąpieniu chorób cywilizacyjnych takich jak: choroby układu krążenia, otyłość, nadciśnienie, miażdżyca, cukrzyca typu II, osteoporoza, nowotwory.

prof. dr hab. n. med. Wanda Furmaga-Jabłońska
specjalista pediatrii