Kalprotektyna a diagnostyka chorób jelit

Coraz więcej osób zapada na choroby jelit, w tym np. na zespół jelita nadwrażliwego (irritable bowel syndrom – IBS). W diagnostyce tego schorzenia bardzo pomocne, choć wciąż niedoceniane, jest badanie stężenia markera – kalprotektyny.

IBS jest funkcjonalnym zaburzeniem dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Objawia się bólami brzucha i/lub dyskomfortem związanym z czynnością jelit bez zmian w strukturalnych (patomorfologicznych).

Według szacunków IBS może dotykać nawet do 20 proc. populacji na świecie, jednak tylko jedna czwarta chorych szuka pomocy lekarskiej. W Stanach Zjednoczonych jest jedną z częstszych przyczyn wizyty w gabinecie lekarskim.

Przyczyny zespołu jelita nadwrażliwego

Wśród wielu czynników podejrzanych o wywoływanie lub sprzyjanie wystąpieniu IBS podkreśla się zwłaszcza te środowiskowe i genetyczne. Wymieniane są również m.in. zaburzenia psychiczne i problemy psychologiczne. Dodatkowo do wystąpienia tego schorzenia przyczyniają się zaburzenia motoryki jelit oraz zakażenia w obrębie przewodu pokarmowego.

Podkreśla się dużą zmienność przyczyn w zależności od populacji. Zdecydowanie częściej choroba dotyczy kobiet, nie ma jednak pewności, czym jest to spowodowane. Ma na to wpływ styl życia, ekspozycja na zanieczyszczenia środowiska, dbałość o zdrowie odmienna u obu płci. IBS jest schorzeniem, które bardzo często występuje rodzinnie.

Diagnostyka zespołu jelita nadwrażliwego

Podstawą do rozpoznania choroby są wspomniane nawracające bóle brzucha i/lub dyskomfort związany z czynnością jelit, występujące co najmniej trzy dni w miesiącu w połączeniu z co najmniej dwoma punktami poniżej:

• ulga po defekacji;
• początek powiązany ze zmianą częstotliwości defekacji;
• początek powiązany ze zmianą formy (wyglądu) kału.

Warto podkreślić związek pomiędzy zespołem jelita nadwrażliwego a polimorfizmem genu 5HTT-LPR, odpowiedzialnego za syntezę serotoniny.

Przydatnym badaniem w diagnostyce IBS jest ocena markera – kalprotektyny. Uzyskano nawet wartości pozwalające odróżnić IBS od zmian organicznych. Dla kalprotektyny ocenianej w kale wynoszą one odpowiednio w przpadku IBS:

• cut-off 50 ug/g – czułość 88%, swoistość 78% z wartością predykcyjną dodatnią (PPV) 79% i negatywną wartością predykcyjną (NPV) 87%,
• cut-off 100 ug/g – czułość 97%, swoistość 76% z wartością predykcyjną dodatnią (PPV) 75% i negatywną wartością predykcyjną (NPV) 97%.
• Jeśli wartości te są wyższe, należy szukać innej przyczyny dolegliwości.

Kalprotektyna jest wiec parametrem, który wykazuje dużą użyteczność w zakresie różnicowania dolegliwości pozwalających podejrzewać IBS i odróżnić od zmian organicznych. Badania innych funkcji tego białka będą jeszcze trwać, ale już dziś można stwierdzić, że możliwość ukierunkowania postępowania lekarskiego i skrócenia czasu do postawienia właściwego rozpoznania za pomocą markera jest jego ogromnym sukcesem.

Biorąc pod uwagę częstość występowania IBS i uciążliwość jego objawów, ocena markera kalprotektyny jest nie tylko znacznie prostszą, ale i mniej kosztowną metodą wspomagającą klinicystów w rozpoznawaniu i różnicowaniu tego schorzenia od pogłębionej diagnostyki z wykorzystaniem inwazyjnych metod (np. kolonoskopii). Powszechniejsze wykonywanie tego badania mogłoby więc wpłynąć nie tylko na poprawę stanu zdrowia populacji, ale i na ograniczenie kosztów w systemie ochrony zdrowia.

Warto wiedzieć

Kalprotektyna to marker opisany już w latach 80. XX wieku. Początkowo nazywana była białkiem L1. Należy do rodziny białek S-100 i pochodzi z neutrocytów oraz monocytów. Jej stężenie wzrasta m.in. w przypadku zmian zapalnych lub nowotworowych jelita. U osób zdrowych wykrywana jest w śladowych ilościach.

Stężenie kalprotektyny dobrze koreluje z nasileniem stanu zapalnego w obrębie jelit, dlatego badanie tego markera jest przydatne również we wstępnej diagnostyce nieswoistych zapaleń jelit. Ujemny wynik badania pozwala na rezygnację z dalszej, inwazyjnej diagnostyki (np. kolonoskopii). Natomiast wysokie stężenie kalprotektyny jest bezwzględnym wskazaniem do wizyty u lekarza specjalisty, najlepiej gastroenterologa.

Marker jest przydatny również w diagnostyce osób, które chorują już na wrzodziejące zapalenie jelita grubego lub chorobę Leśniowskiego-Crohna i odczuwają nasilenie dolegliwości. Badanie stężenia kalprotektyny pokazuje, czy mamy do czynienia z zaostrzeniem choroby.

Dr n. med. Andrzej Marszałek